Prawo do pozwu w sądzie adekwatnym dla miejsca zamieszkania podróżnego

Stan faktyczny

Spór pomiędzy JX (zamieszkały w Norymberdze) a organizatorem podróży FTI z siedzibą w Monachium dotyczył odszkodowania żądanego przez JX ze względu na to, iż nie został on wystarczająco poinformowany przez FTI o warunkach wjazdu i wizach wymaganych do podróży do państwa trzeciego. JX wniósł powództwo o zapłatę odszkodowania do sądu w Norymberdze adekwatnego ze względu na jego miejsce zamieszkania. Zdaniem JX właściwość miejscowa tego sądu wynika z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 351, s. 1). FTI podnosił zarzut braku adekwatności miejscowej sądu w Norymberdze, wskazując, iż rozporządzenie zwane Bruksela I bis nie ma zastosowania do sytuacji o charakterze czysto wewnętrznym, takich jak sytuacja w tej sprawie.

Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły kwestii, czy jego adekwatność miejscową w niniejszej sprawie mógłby uzasadniać art. 18 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012/UE.

Stanowisko TS

Element zagraniczny

Z orzecznictwa TS wynika, iż stosowanie przepisów jurysdykcyjnych rozporządzenia 1215/2012/UE wymaga istnienia elementu zagranicznego. Tymczasem, mimo iż w tym rozporządzeniu stosowane są w motywach 3 i 26 pojęcia: „spraw cywilnych mających skutki transgraniczne” i „transgranicznych postępowań sądowych”, to nie została w nim zawarta definicja elementu zagranicznego (wyrok TS z 8.2.2024 r., Inkreal, C-566/22, Legalis, pkt 18, 19).

Element zagraniczny jest w sposób oczywisty obecny w sytuacji, gdy przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub siedziby, lub miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu, do którego wniesiono sprawę. Jednakże międzynarodowy charakter może również wynikać, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 32 opinii, z innych czynników, związanych w szczególności z przedmiotem postępowania. Tym samym istnienie związku z państwem członkowskim i z państwem trzecim, polegającego przykładowo na tym, iż miejsce zamieszkania lub siedziby powoda i pozwanego znajduje się w jednym państwie, a sporne zdarzenia miały miejsce w innym, może również nadać przedmiotowemu stosunkowi prawnemu międzynarodowy charakter, ponieważ ta sytuacja może powodować powstanie w umawiającym się państwie kwestii dotyczących ustalenia jurysdykcji sądów w międzynarodowym porządku prawnym (wyrok TS z 8.9.2022 r., IRnova, C-399/21, Legalis, pkt 28). W konsekwencji TS uznał, iż spór dotyczący zobowiązań umownych, które mają być wykonane albo w państwie trzecim, albo w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym obie strony mają miejsce zamieszkania lub siedziby, może prowadzić do wystąpienia kwestii dotyczących ustalenia jurysdykcji sądów w porządku międzynarodowym i w związku z tym spełnia przesłankę istnienia elementu zagranicznego wymaganego dla objęcia sporu zakresem stosowania rozporządzenia 1215/2012/UE.

W przypadku sporów między konsumentami a przedsiębiorcami, powyższe stanowisko potwierdza art. 18 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012/UE. Przepis ten przewiduje, iż konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania, albo bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta – przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. Zatem zasada ustanowiona w tym przepisie na korzyść konsumenta znajduje zastosowanie „bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta”, tak iż konsumenci mogą powołać się na ten przepis wobec przedsiębiorców mających miejsce zamieszkania lub siedzibę nie tylko w innych państwach członkowskich, w tym również w państwach trzecich, ale również w tym samym państwie członkowskim, w którym dany konsument ma miejsce zamieszkania. Ponadto, jak wynika z treści art. 19 rozporządzenia 1215/2012/UE, prawodawca Unii wyraźnie odniósł się do przypadku, w którym umowa została zawarta „między konsumentem a jego kontrahentem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym państwie członkowskim”.

Trybunał podkreślił, iż powyższa wykładnia jest również zgodna z celem rozporządzenia 1215/2012/UE. Z jednolitego orzecznictwa TS wynika, iż ma ono na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych dzięki zasad ustalania jurysdykcji, które są w wysokim stopniu przewidywalne, a tym samym dąży ono do osiągnięcia pewności prawa, która polega na wzmocnieniu ochrony prawnej osób zamieszkałych na terytorium Unii lub mających tam siedziby poprzez jednoczesne umożliwienie powodowi łatwego zidentyfikowania sądu, przed który może on wytoczyć powództwo, a pozwanemu – racjonalnego przewidzenia sądu, przed który może on zostać pozwany.

W niniejszej sprawie kwestię dotyczącą roszczenia podróżnego w przedmiocie problemów napotkanych w związku z podróżą za granicę zorganizowaną i sprzedaną przez organizatora podróży zdaniem TS należy – niezależnie od konkretnego charakteru tych problemów, uznać za mającą charakter międzynarodowy w rozumieniu rozporządzenia 1215/2012/UE – ponieważ cel podróży jest elementem łatwym do zweryfikowania i sprawiającym, iż system jurysdykcji staje się przewidywalny dla stron.

Jurysdykcja

Z samej treści art. 18 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012/UE wynika, iż zasady przyjęte w tym przepisie w celu ustalenia jurysdykcji w przypadku wytoczenia powództwa przez konsumenta dotyczą, po pierwsze, „sądów państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ma miejsce zamieszkania”, a po drugie, „sądu miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania”. O ile pierwsza z dwóch wskazanych w ten sposób zasad ogranicza się do przyznania jurysdykcji międzynarodowej wyznaczonego państwa jako całości, o tyle druga zasada adekwatność miejscową przyznaje bezpośrednio sądowi adekwatnemu terytorialnie dla miejsca zamieszkania konsumenta.

W ocenie TS powyższe stanowisko potwierdzają cele realizowane przez art. 18 rozporządzenia 1215/2012/UE. Jak bowiem wynika z motywu 18 tego rozporządzenia, sprawy dotyczące umów zawieranych z udziałem konsumentów charakteryzuje pewna nierównowaga między stronami, korygowana poprzez zapewnienie słabszej stronie możliwości skorzystania z przepisów jurysdykcyjnych korzystniejszych dla niej niż przepisy ogólne (wyrok TS z 30 .6.2022 r., Allianz Elementar Versicherung, C-652/20, Legalis, pkt 49). Rzecznik generalny podkreślił w pkt 59 i 61 opinii, iż art. 18 rozporządzenia 1215/2012/UE chroni konsumenta poprzez ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości i wskazuje na obawy prawodawcy Unii, iż konsument może być zniechęcony do podejmowania działań prawnych, o ile adekwatny sąd, mimo iż znajduje się w państwie członkowskim, w którym ten konsument żyje, nie jest sądem jego miejsca zamieszkania.

Reasumując TS orzekł, iż art. 18 rozporządzenia 1215/2012/UE należy interpretować w ten sposób, iż określa on zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i adekwatność miejscową sądu państwa członkowskiego, na którego obszarze adekwatności konsument ma miejsce zamieszkania, w sytuacji gdy do takiego sądu zostaje wniesione przez konsumenta powództwo przeciwko organizatorowi podróży w następstwie zawarcia umowy o udział w imprezie turystycznej, a obie te strony umowy mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie członkowskim, ale miejsce docelowe podróży znajduje się za granicą.

Komentarz