Prawo wobec zagrożeń seksualnych – niespójności w projekcie ustawy

Ustawa z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1802; dalej: PrzestSekU) miała stworzyć skuteczne mechanizmy zabezpieczające dzieci przed przestępstwami seksualnymi. W tym celu powstał Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (art. 4 – 20 PrzestSekU), a na pracodawców i organizatorów działalności z udziałem dzieci nałożono obowiązki weryfikacyjne (art. 21 PrzestSekU).

Projekt nowelizacji tej ustawy (Nr projektu: UD176) zmierza do dalszego wzmocnienia systemu ochrony, m.in. poprzez „standardy ochrony małoletnich”, rozszerzenie katalogu przestępstw skutkujących zakazem pracy z dziećmi oraz ujednolicenie procedur weryfikacyjnych – zmieniono cały Rozdział 3. ustawy. Choć kierunek reform wydaje się słuszny, opinia Rzecznika Praw Obywatelskich wskazuje na niedoskonałości projektowanych przepisów. Zaproponowane zmiany, mimo dobrych założeń, zawierają luki legislacyjne. RPO postuluje więc doprecyzowanie przepisów, wzmocnienie ochrony nieletnich w praktyce oraz unikanie rozwiązań nieproporcjonalnie ingerujących w prawa jednostki. W jego opinii do projektu ustawy znalazły się m.in. postulat zamieszczenia w jednym miejscu i ujednolicenia pojęć ustawowych, uporządkowania i doprecyzowania przepisów oraz wyjaśnienia wprowadzonych wyjątków.

Definicje pojęć ustawowych

Projektowany art. 2a wprowadza krótki słowniczek, a w nim definicje: „dopuszczenia do innej działalności”, „innego organizatora” i „wypoczynku”. Rzecznik nie kwestionuje potrzeby ujednolicenia rozumienia tych określeń, wskazuje jednak, iż sposób rozmieszczenia definicji w ustawie jest niespójny, ponieważ definicje innych pojęć podawane są w dalszej części aktu: „Katalog terminów użytych w projektowanym art. 2a nie jest ani kompletny, ani wystarczający do stosowania ustawy, poza nim znajdują się inne pojęcia wymagające sprecyzowania”. Rzecznik zwraca uwagę na to, iż np. określenie „standardu ochrony małoletnich” znalazło się nie w słowniczku, a w projektowanym art. 22b ust. 1. Kolejnym problemem jest niekonsekwencja w nazewnictwie, np. w projektowanym art. 12 pkt 6 mowa jest o „określonej osobie”, z kolei już w art. 12 pkt. 7 zostało użyte określenie „danej osoby”, którym autor projektu posługuje się również w art. 21: „Przed nawiązaniem z daną osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem danej osoby do innej działalności”. Podsumowując, słowniczek ustawowy powinien mieć charakter kompleksowy, a określenia powinny być przemyślane i znajdować się w jednym miejscu.

Nieprzewidziane skutki zmiany przepisów?

Zastrzeżenia RPO budzą również zmiany w art. 3 PrzestSekU, który dotyczy szczególnych środków ochrony, przy czym art. 3 ust. 1 PrzestSekU dotyczy szczególnych środków ochrony przeciwdziałających zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, a art. 3 ust. 2 PrzestSekU – szczególnych środków ochrony małoletnich. Projekt ustawy przewiduje uchylenie art. 3 ust. 1 pkt. 2 PrzestSekU oraz dodanie po art. 3 ust. 2 pkt. 1 PrzestSekU nowego art. 3 ust. 2 pkt. 1a: „obowiązki pracodawców i innych organizatorów związane z nawiązaniem stosunku pracy lub dopuszczeniem do innej działalności polegającej na wychowaniu, edukacji, wypoczynku, leczeniu, świadczeniu porad psychologicznych, rozwoju duchowym, uprawianiu sportu lub realizacji innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opiece nad nimi oraz pracowników i innych osób dopuszczanych do takiej działalności”. Zdaniem RPO: „Dotychczasowa treść art. 3 ust. 1 pkt. 2 PrzestSekU odnosi się na tyle szeroko do obowiązków pracodawców, innych organizatorów wyszczególnionych działalności, pracowników i innych osób dopuszczanych do tych działalności, iż nie sposób sprowadzić jej wyłącznie do weryfikacji karalności, do czego skłania uzasadnienie. Należałoby co najmniej sprecyzować, iż nowy pkt 1a będzie odnosić się wyłącznie do weryfikacji karalności, tak aby każda z kategorii środków ochrony małoletnich, wymieniona w art. 3 ust. 2 PrzestSekU, miała charakter rozłączny”.

Rzecznik zwraca również uwagę na potrzebę zmiany art. 3 ust. 2 pkt. 5 PrzestSekU, który wymienia jako szczególny środek ochrony małoletnich „kontrolę wykonania obowiązków, o których mowa w art. 21 oraz art. 22b”, ponieważ zmiany w projekcie wpłynęły na jego treść. W nowym Rozdziale 3. – Obowiązki związane z nawiązaniem stosunku pracy lub dopuszczeniem do innej działalności – do art. 21 PrzestSekU dodano nowe art. 21a-21i, a w Rozdziale 4. – Standardy ochrony małoletnich zmieniono art. 22b i art. 22c PrzestSekU oraz dodano art. 22ca, uszczegóławiający obowiązki administratora danych osobowych.

Kolejnym problemem jest zmiana art. 21 PrzestSekU. w tej chwili zgodnie z art. 21 ust. 2 PrzestSekU: „Pracodawca lub inny organizator uzyskuje informacje, czy dane osoby, o której mowa w art. 21 ust. 1 PrzestSekU, są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze”. Nowy przepis art. 21a. 1. wprowadza wyłączenie „z wyjątkiem pracodawcy lub innego organizatora będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej”. W takim przypadku obowiązek ten przerzucono na osobę, z którą ma być nawiązany stosunek pracy, lub która ma być dopuszczona do działalności.

Przepisy określające obowiązki dla uczelni

Projekt poszerza katalog przestępstw skutkujących zakazem pracy z małoletnimi – obejmuje on m.in. skazania zagraniczne oraz dodatkowe przestępstwa przeciwko wolności i rodzinie (art. 21c projektu). Jednocześnie projektodawca przewidział odmienne uregulowanie obowiązków uczelni. Zgodnie z Art. 21f projektu „1. Przepisów art. 21c i art. 21d PrzestSekU nie stosuje się do osoby, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do działalności przez uczelnię, o której mowa w art. 7 ustawy z 20.7.2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1571). 2. Osoba ta składa oświadczenie, że: 1) nie była prawomocnie skazana w Rzeczpospolitej Polskiej ani w innym państwie za przestępstwa określone w art. 21 c ust. 1; 2) nie ma obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub przepisu prawa stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi”. Zdaniem Rzecznika projektodawca powinien w uzasadnieniu wyjaśnić cel tego wyłączenia, ponieważ uczelnia jako pracodawca lub inny organizator prowadzi różnorodne formy działalności, m.in. domy studenckie, stołówki, czy inną działalność gospodarczą, w której może mieć kontakt z małoletnimi. Czy wyłączenie to powinno dotyczyć wszystkich osób zatrudnionych lub działających na rzecz uczelni?

Nieletni w Rejestrze

Na zakończenie RPO przypomniał, iż jeszcze w 2024 r. zwracał się do Ministerstwa Sprawiedliwości z prośbą o przyjrzenie się kwestii zamieszczania danych nieletnich sprawców czynów zabronionych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. w tej chwili na podstawie art. 6 PrzestSekU w Rejestrze z dostępem ograniczonym gromadzi się dane o osobach nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, środek poprawczy lub środek leczniczy na podstawie ustawy z 9.6.2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 978) w sprawach o czyny karalne, o których mowa w art. 2 PrzestSekU, z wyłączeniem art. 200 § 1 KK. Rzecznik przypomina, iż Sąd w orzeczeniu kończącym sprawę nie zamieszcza informacji o umieszczeniu danych sprawcy w Rejestrze, a skutek ten następuje z mocy prawa, o czym najczęściej nieletni i jego przedstawiciele ustawowi nie mają żadnej wiedzy i w efekcie nie mogą temu przeciwdziałać. Niestety, mimo iż Ministerstwo Sprawiedliwości uznało wskazane wyżej wątpliwości za słuszne, nie zamieściło propozycji zmian w omawianym projekcie ustawy.