Preferencyjne warunki postępowania upadłościowego dla mikroprzedsiębiorców

Brak możliwości oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości mikroprzedsiębiorcy

Szeroko komentowanym rozwiązaniem, zaproponowanym w projekcie Dyrektywy Insolvency III, jest odebranie sądom możliwości oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku, gdy wnioskodawcą jest mikroprzedsiębiorca. Obecnie, na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 794), oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości następuje w sytuacji, w której majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. W obowiązującym stanie prawnym mikroprzedsiębiorca, którego kondycja finansowa nie pozwala na uiszczenie kosztów postępowania, nie ma możliwości skorzystania z dobrodziejstw postępowania upadłościowego (w postaci np. wypracowania planu spłaty wierzycieli w płatnościach ratalnych). Jak wskazuje literalnie projekt Dyrektywy Komisji Europejskiej z 7.12.2022 r. [1], celem Dyrektywy Insolvency III ma być wprowadzenie likwidacji mikroprzedsiębiorstw, które nie posiadają aktywów, rozwiązując problem polegający na tym, że niektóre państwa członkowskie odmawiają dostępu do postępowania upadłościowego, o ile przewidywana wysokość odzyskanej kwoty jest niższa od kosztów sądowych. Dając wszystkim mikroprzedsiębiorstwom możliwość wszczęcia postępowania w celu rozwiązania ich trudności finansowych, niniejszy wniosek zapewnia, aby zakładający je przedsiębiorcy mogli skorzystać z umorzenia długów i rozpocząć na nowo działalność, zgodnie z przepisami określonymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z 20.6.2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132 (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 172, s. 18). Powyższe założenie projektu Dyrektywy oznacza dla polskiego ustawodawcy, iż po przyjęciu Dyrektywy przez Parlament Europejski, konieczne byłoby wprowadzenie regulacji uniemożliwiających oddalenie wniosku o upadłość mikroprzedsiębiorcy, który nie posiada środków na pokrycie kosztów postępowania.

Uproszczona likwidacja mikroprzedsiębiorstw

Projekt Dyrektywy zakłada, iż oprócz wprowadzenia zmian w prawie upadłościowym w ten sposób, iż możliwe będzie ogłoszenie upadłości przez mikroprzedsiębiorców nieposiadających środków na pokrycie kosztów postępowania, państwa członkowskie mogą wprowadzić oddzielne procedury niezależne od prawa upadłościowego. Projekt nie precyzuje jakie procedury miałyby konkretnie wprowadzać państwa członkowskie, natomiast określa, iż ich celem ma być likwidacja mikroporzedsiębiorstw w sposób uporządkowany przy zastosowaniu szybkiej i racjonalnej pod względem kosztów procedury. W uzasadnieniu do projektu Dyrektywy zaproponowano, żeby w procedurze dedykowanej likwidacji mikroprzedsiębiorców zrezygnować z powoływania zarządcy, tym samym ograniczyć koszty likwidacji. Powyższe rozwiązanie określone jest w uzasadnieniu projektu jako korzystniejsze w porównaniu z postępowaniem upadłościowym, ponieważ działanie zarządcy jest głównym czynnikiem generującym koszty w postępowaniu upadłościowym, a działalność gospodarcza tych spółek zwykle nie jest na tyle złożona, aby wymagała udziału zarządcy. Projekt Dyrektywy w obecnym brzmieniu proponuje, żeby powołanie zarządcy było możliwe wtedy, kiedy wystąpi o to dłużnik lub wierzyciele, przy jednoczesnym warunku, iż koszty interwencji zarządcy będą sfinansowane z masy upadłości. Brak wyznaczania zarządcy może wpłynąć na zaoszczędzenie środków, natomiast wydaje się rozwiązaniem nieprawidłowym, z uwagi na brak kontroli procesu przez niezależny podmiot, a w konsekwencji możliwość nadużywania instytucji przez nieuczciwych dłużników.

Niezależnie jednak od możliwości wprowadzenia odrębnej procedury, państwa członkowskie w art. 38 projektu Dyrektywy byłyby zobowiązane do uzupełnienia przepisów prawa upadłościowego o przepisy umożliwiające likwidację mikroprzedsiębiorstw w drodze postępowania uproszczonego. Projekt wskazuje na konieczność ograniczenia formalności związanych ze zgłoszeniem i uznawaniem wierzytelności oraz upłynnianiem aktywów do niezbędnego minimum. Nie jest jednak jasne w jaki sposób miałyby być pokrywane koszty uproszczonych postępowań likwidacyjnych mikroprzedsiębiorstw, których majątek nie pozwala na ich zaspokojenie. Projekt dyrektywy w art. 39 wskazuje jedynie, iż w ramach przepisów państw członkowskich należy wprowadzić zasady pokrywania kosztów administracyjnych uproszczonego postępowania likwidacyjnego w przypadku, gdy aktywa i źródła przychodów dłużnika nie wystarczają na pokrycie tych kosztów. Jak się wydaje, koszty te obciążyłyby najprawdopodobniej Skarb Państwa.

Zagrożenia związane z transpozycją Dyrektywy Insolvency III do prawa krajowego

Jeżeli projekt Dyrektywy Insolvency III zostanie przyjęty w obecnym brzmieniu, to głównym wyzwaniem płynącym z transpozycji Dyrektywy do prawa krajowego będzie wprowadzenie rozwiązań, które skutecznie zniechęcą do nieodpowiedzialnego prowadzenia przedsiębiorstwa. Perspektywa łatwego dostępu do skorzystania z procedury postępowania upadłościowego może doprowadzić do wielu nadużyć, których pokłosiem może być uniemożliwienie wierzycielom odzyskania należności. Sam projekt Dyrektywy nie proponuje żadnych rozwiązań, które chroniłyby przed nieodpowiedzialnym korzystaniem z ułatwionego dostępu do postępowania upadłościowego, natomiast państwa członkowskie mogą samodzielnie określić takie rozwiązania. w tej chwili projekt Dyrektywy jest opiniowany przez Radę Unii Europejskiej – w następnej kolejności zostanie poddany pierwszemu czytaniu przed Parlamentem Europejskim.