2 lat temu
Zdecydowana większość spraw rozpatrywanych przez sądy kościelne dotyczy stwierdzenia nieważności małżeństwa, a z nich prawie wszystkie kierowane są do tzw. procesu zwyczajnego. Jest to proces zwykle długotrwały, czasochłonny i wymagający wielu czynności zarówno od sądu, jak i od stron procesu. Wymaga również przedstawienia wielu dowodów, którymi zwykle mogą być zeznania stron czy świadków. Warto jednak wskazać, iż procesy o nieważność małżeństwa mogą toczyć się nie tylko w procesie zwyczajnym. Mogą być one również kierowane do tzw. procesu dokumentalnego.
Dokument jak główna przesłanka rozpatrywania sprawy w procesie dokumentalnym
Każda sprawa wnoszona do sądu winna być należycie udowodniona. Warto pamiętać, iż to po stronie strony powodowej leży ciężar udowadniania swoich roszczeń. Każdy sąd kościelny wymaga złożenia wraz ze skargą powodową takich dokumentów jak:
- świadectwo chrztu strony powodowej,
- świadectwo zawarcia małżeństwa oraz
- wyrok sądu cywilnego orzekający rozwód stron.
Niewątpliwie wysoki walor dowodowy w procesach o nieważność małżeństwa mają również zeznania stron i świadków, a także opinia biegłych powołanych w sprawie.
W przypadku procesu dokumentalnego jednak powyższe środki dowodowe nie są przez sąd wymagane. Najważniejszą rolę w tym procesie pełni dokument, który w niezaprzeczalny sposób potwierdza tezę strony powodowej. Ustawodawca kościelny wskazuje, iż sprawa może być skierowana do procesu dokumentalnego przez wikariusza sądowego lub biskupa diecezjalnego. Podejmują oni decyzję o prowadzeniu procesu dokumentalnego na podstawie przedłożonego dowodu, będącego dokumentem, który winien być bezsporny i niepodważalny.
Warto zaznaczyć również, iż dokumenty, aby miały wartość w procesie sądowym powinny być przedkładane w oryginale lub uwierzytelnionym odpisie. Oryginałem dokumentu będzie więc pierwowzór tegoż dokumentu własnoręcznie podpisany przez wystawcę.
Dokument będący dowodem w sprawie winien być dokumentem urzędowym, bo tylko takie mają niezaprzeczalny walor dowodowy w sprawach o nieważność małżeństwa. zwykle są to urzędowe zaświadczenia proboszcza parafii, w której zawarto małżeństwo.
Pewnym niuansem w temacie o procesie dokumentalnym jest możliwość dopuszczenia innego dowodu w sprawie, który nie będzie dokumentem. Zdarza się w to w sytuacji, kiedy dowodzi się braku dyspensy. Wówczas dowodem takim może być zeznanie świadka kwalifikowanego, np. notariusza kurialnego, ordynariusza czy proboszcza.
Sędzia lub biskup diecezjalny, kierując sprawę na drogę procesu dokumentalnego powinien mieć niepodważalną pewność o tym, iż dokument, który został przedłożony w sprawie czyni zadość dowodzeniu roszczeń powoda oraz jest dokumentem oryginalnym i pochodzącym z prawego źródła.
Kiedy sprawa może być kierowana na drogę procesu dokumentalnego?
Pierwszą przesłanką umożliwiającą rozpatrywanie sprawy w procesie dokumentalnym jest fakt zaistnienia pomiędzy nupturientami przeszkody zrywającej. Ustawodawca kościelny sankcjonuje dwanaście przeszkód zrywających porozumienie małżeńskie, do którego należą:
- brak wymaganego prawem wieku,
- impotencja,
- pozostawanie w innym małżeństwie sakramentalnym,
- różnica religii,
- przyjęte święcenia,
- wieczyste śluby czystości,
- małżonkobójstwo,
- pokrewieństwo,
- adopcja,
- powinowactwo,
- uprowadzenie kobiety,
- przyzwoitość publiczna.
Fakt występowania przeszkody zrywającej przed ślubem między nupturientami winien być udowodniony autentycznym i niepodważalnym dokumentem. Co więcej, przy dowodzeniu występowania tychże przeszkód, sędzia winien mieć pewność, iż nie została udzielona dyspensa.
Drugą przesłanką pozwalającą na skierowanie sprawy na drogę procesu dokumentalnego jest niezachowanie adekwatnej formy prawnej przy zawieraniu małżeństwa, czyli niedochowanie przepisów, które warunkują ważne zawarcie małżeństwa. Zwyczajna forma kanoniczna zachowana następuje wówczas, gdy nupturienci wyrażają zgodę na zawarcie małżeństwa wobec świadka kwalifikowanego i dwóch świadków zwykłych. Forma nadzwyczajna natomiast ma miejsce wtedy, gdy nupturienci wyrażają wolę zawarcia małżeństwa wobec wyłącznie świadków zwykłych, gdy świadek kwalifikowany nie może być obecny.
Dowodząc brak zachowania formy kanonicznej w drodze procesu dokumentalnego winno być wyraźnie wskazane, iż nie została udzielona dyspensa od zachowania formy.
Ostatnią przesłanką prowadzenia procesu dokumentalnego jest brak ważnego zlecenia przez pełnomocnika. Sędziowie rozpatrujący sprawę winni zweryfikować, czy zlecenie pełnomocnika było ważne, prawdziwe i aktualne.
Przebieg procesu dokumentalnego
Czynności rozpoczynające proces dokumentalny są analogiczne do tzw. procesu zwyczajnego. Strona powodowa składa pozew, który następnie notyfikowany jest przez sąd. Następnie pozew wraz z wezwaniem do procesu przesyłane są do strony pozwanej dla zachowania jej prawa do obrony.
Pierwszą różnicą zachodzącą pomiędzy tymi dwoma procesami jest fakt, iż w procesie dokumentalnym ewentualne zeznania stron i świadków mają charakter wyłącznie uzupełniający. Instrukcja dowodowa opiera się wyłącznie na „badaniu” dokumentu, który jest głównym dowodem w sprawie. Nie jest również przewidziana publikacja akt.
W procesie dokumentalnym, jak w każdym procesie o nieważność małżeństwa, występuje również Obrońca Węzła Małżeńskiego, który przedstawia swoje uwagi. Po tym etapie sędzia podejmuje decyzję w sprawie.
Jeśli jednak sędzia nie uzyska moralnej pewności co do nieważności małżeństwa to kieruje sprawę na drogę tzw. procesu zwyczajnego, co nie może być zaskarżone przez strony.
