Projekt ustawy dotyczący napojów energetycznych – co planowana regulacja może zmienić w branży?

2 maja 2023 r. został skierowany do notyfikacji technicznej w Komisji Europejskiej poselski projekt o o zdrowiu publicznym, który zakłada wprowadzenie zakazu sprzedaży napojów energetycznych osobom poniżej 18 roku życia oraz ograniczeń w prowadzeniu reklamy i promocji napojów energetycznych. Byłaby to duża zmiana na polskim rynku napojów energetycznych, który do tej pory pozostaje zasadniczo nieuregulowany.

Sprzedaż napojów energetycznych – nowe ograniczenia

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, nowelizacja podyktowana jest głównie obawą o zdrowie dzieci i młodzieży, wśród których spożywanie napojów energetycznych cieszy się sporą popularnością. Tym samym większość ograniczeń proponowanych w projekcie dotyczy kwestii sprzedaży i reklamowania napojów energetycznych osobom niepełnoletnim. Projekt ustawy nie posługuje się bezpośrednio zwrotem „napój energetyczny”, ale precyzuje, iż przepisy dotyczą napojów, w których składzie znajduje się kofeina w proporcji przewyższającej 150 mg/l lub tauryna, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie.

Projekt przewiduje trzy zakazy w zakresie sprzedaży napojów energetycznych, które mają na celu ograniczenie dostępu do nich dla dzieci i młodzieży – są to zakazy sprzedaży napojów:

• osobom poniżej 18 roku życia,
• na terenie szkół i innych jednostek systemu oświaty,
• w automatach.

Sprzedawca będzie uprawniony do zweryfikowania wieku kupującego – w razie wątpliwości co do pełnoletności kupującego będzie mógł zażądać okazania dokumentu potwierdzającego wiek.

Co z reklamą i promocją?

Największy zakres regulacji wynikających z projektu ustawy dotyczy zakazu marketingu napojów energetycznych. Projektodawcy wyodrębnili 2 kategorie działań marketingowych, które będą podlegać ograniczeniom:

• reklama, którą będzie stanowić publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych lub symboli graficznych związanych z napojami energetycznymi, (a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje energetyczne, o ile te oznaczenia będą tożsame z oznaczeniami samego napoju) – w praktyce więc reklamę będą stanowić wszelkiego rodzaju materiały promocyjne w prasie czy spoty w TV; za reklamę będą przy tym uważane działania skierowane do konsumentów – projekt wyłącza z definicji reklamy materiały przekazywane sobie nawzajem do celów handlowych pomiędzy przedsiębiorcami z branży,
• promocja, tj. publiczna degustacja, rozdawanie rekwizytów związanych z napojami energetycznymi, organizowanie premiowanej sprzedaży tych napojów, a także „inne formy publicznego zachęcania” do ich nabywania.

Choć deklarowanym celem nowelizacji jest ochrona dzieci przed negatywnym skutkami spożycia napojów energetycznych, to w praktyce projekt zawiera też propozycje ograniczeń, które będą wpływać na działania marketingowe skierowane do osób dorosłych. Zakazy reklamowe z projektu ustawy można sklasyfikować w następujący sposób:

• ograniczenia dotyczące czasu emisji – zakaz reklamy i promocji w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 6 rano a 20, z wyjątkiem reklamy „prowadzonej przez organizatora imprezy sportu wyczynowego lub profesjonalnego w trakcie trwania tej imprezy”;
• ograniczenia dotyczące miejsca prowadzenia reklamy i promocji – zakaz reklamy i promocji w prasie młodzieżowej i dziecięcej; na okładkach dzienników i czasopism; na plakatach (w tym plakatach wielkoformatowych), słupach i tablicach reklamowych oraz innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy oraz w środkach usług informatycznych (których ustawa o zdrowiu publicznym ani projekt nowelizacji na razie nie definiuje);
• ograniczenia dotyczące treści przekazu reklamowego (zakaz łączenia spożywania napojów energetycznych z energią i witalnością i wywoływania skojarzeń z atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, nauką lub pracą, sukcesem zawodowym lub życiowym lub z zajęciami sportowymi; zakaz tworzenia wrażenia, iż napoje energetyczne mogą być stosowane razem z napojami alkoholowymi, zakaz przedstawiania dzieci lub młodzieży; zakaz zawierania informacji, iż napoje energetyczne przywracają prawidłowy poziom płynów w organizmie; zakaz zachęcania do nadmiernego spożywania napojów energetycznych; oraz zakaz stwierdzania, iż napoje energetyczne mają adekwatności lecznicze, są środkiem stymulującym, uspokajającym lub sposobem rozwiązywania konfliktów osobistych;
• ograniczenia dotyczące adresatów reklamy – logiczną konsekwencją zakazu sprzedaży napojów energetycznych osobom poniżej 18 r. życia jest zakaz kierowania reklamy do dzieci i młodzieży;

Ponadto projekt przewiduje zakaz „przemycania” reklamy napojów energetycznych poprzez reklamowanie i promocję produktów, usług, przedsiębiorców i innych podmiotów z użyciem nazwy, znaku towarowego, kształtów graficznych lub opakowań wykorzystujących podobieństwo/tożsamych/związanych z napojem energetycznym, jego producentem lub dystrybutorem.

Powyższe zakazy mają nie obejmować reklamy i promocji napojów energetycznych prowadzonej wewnątrz pomieszczeń hurtowni, wydzielonych stoisk lub punktów prowadzących wyłącznie sprzedaż napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny oraz na terenie punktów prowadzących sprzedaż napojów energetycznych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży.

Kary za naruszenia?

Projekt wprowadza także kary za naruszenia projektowanych ograniczeń – regulacje w tym zakresie są szczególnie surowe, ponieważ nowelizacja przewiduje sankcje karne – za niedopełnienie nowych obowiązków może grozić choćby ograniczenie wolności. Zgodnie z projektem:

• naruszenie zakazów dotyczących sprzedaży ma być karane grzywną, karą ograniczenia wolności albo obiema tymi karami łącznie. Tej samej karze ma podlegać także kierownik zakładu handlowego lub gastronomicznego, który nie dopełni obowiązku nadzoru i przez to dopuści do popełnienia w tym zakładzie naruszenia zakazów ,
• naruszenie przepisów reklamowych ma być natomiast karane grzywną w wysokości od 10.000,00 zł do 500.000,00 zł, karą ograniczenia wolności albo obiema tymi karami łącznie. o ile czyn ten zostanie popełniony w zakresie działalności przedsiębiorcy, za sprawcę będzie uznawać się osobę odpowiedzialną za zlecenie lub prowadzenie reklamy napojów energetycznych.

W przepisie wprowadzającym zakazy reklamowe zostało doprecyzowane, iż ograniczenia dotyczą podmiotów, które uczestniczą w prowadzeniu reklamy zarówno w charakterze zleceniodawcy, jak i zleceniobiorcy – na tej podstawie może przypuszczać, iż w przypadku outsourcingu przez przedsiębiorców z branży usług reklamowych, kary będą mogły zostać nałożone także na agencje marketingowe przygotowujące materiały.

Regulacje rynku napojów energetycznych w innych państwach

Omawiana nowelizacja nie jest związana z koniecznością implementacji prawa unijnego – w zakresie sprzedaży napojów energetycznych na poziomie unijnym obowiązują jedynie regulacje dotyczące adekwatnego etykietowania opakowań napojów kofeinowych (w tym napojów energetycznych), tak aby m.in. zawierały informację, iż ich spożywanie jest niewskazane dla dzieci, młodzieży oraz kobiet w ciąży. Kwestie wprowadzenia ewentualnych ograniczeń sprzedaży napojów energetycznych czy ich reklamy ustawodawca unijny pozostawił do decyzji państw członkowskich.

Niewiele państw zdecydowało się na wprowadzenie restrykcji w zakresie ich sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia. Omawiany projekt nie jest jednak zupełnym ewenementem – zakaz sprzedaży napojów energetycznych osobom niepełnoletnim obowiązuje na Litwie i Łotwie, a ograniczenia w zakresie sprzedaży napojów energetycznych na terenie miejsc przeznaczonych dla dzieci i młodzieży wprowadzono na Słowenii i Słowacji oraz we Francji. Ponadto w wielu krajach mimo braku przepisów prawnych w tym zakresie, branże producentów i sprzedawców napojów energetycznych decydują się wprowadzić własne ograniczenia – są tzw. samoregulacje, w których przedsiębiorcy zobowiązują się do przestrzegania określonych standardów Do państw, w których powstały takie samoregulacje należą m.in. Stany Zjednoczone, państwa skandynawskie czy Wielka Brytania.

Co dalej?

Aktualnie projekt jest objęty procedurą standstill zakładającą wstrzymanie krajowych prac legislacyjnych na 3 miesiące tj. do 3 sierpnia 2023 r. W tym okresie Komisja Europejska lub państwa członkowskie UE mogą składać opinie lub komentarze do projektu ustawy. Ponadto w ramach procedury notyfikacji uwagi o projekcie mogą przesyłać również zainteresowane podmioty (np. organizacje branżowe). Niewykluczone, iż okres zawieszenia ulegnie przedłużeniu.

Tym samym prace parlamentarne nad projektem ustawy mogłyby zacząć się najwcześniej dopiero w sierpniu 2023 r., a więc po ostatnim planowanym posiedzeniu Sejmu RP tej kadencji, które ma odbyć się 28 lipca 2023 r. W konsekwencji istnieje małe prawdopodobieństwo na przyjęcie projektu przez Sejm RP w tej kadencji oraz jego wejście w życie zgodnie z założeniami wnioskodawców tj. 1 stycznia 2024 r.

Z treścią projektu można zapoznać się pod tym linkiem: Projekt ustawy