Przesłanki wyroku kasatoryjnego

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z 14.9.2022 r., III K 1655/21, oskarżonego J.Ż. uznał za winnego popełnienia zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów z art. 207 § 1 KK i art. 197 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK oraz art. 62 ust. 2 i art. 63 ust. 2 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1939; dalej: NarkU) i za to wymierzył oskarżonemu karę łączną roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności.

Od wyroku apelacje wnieśli prokurator i obrońca oskarżonego.

Prokurator zaskarżył wyrok na niekorzyść oskarżonego J.Ż., zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonej kary łącznej, i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez wymierzenie oskarżonemu kary łącznej 2 lat i 5 miesięcy pozbawienia wolności, a w pozostałym zakresie o utrzymanie wyroku w mocy.

Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w całości, wnosząc wymierzenie łagodniejszej kary łącznej.

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 13.2.2023 r., VII Ka 1070/22, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, iż wymierzył oskarżonemu karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 2 lata, i na podstawie art. 71 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego karę grzywny w wysokości 200 stawek dziennych po 10 zł każda.

Prokurator Rejonowy w B. na podstawie m.in. art. 539a § 1 KPK zaskarżył wyrok sądu odwoławczego w jego części kasatoryjnej, zarzucając obrazę przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 KPK, mającą wpływ na treść orzeczenia.

Podnosząc powyższy zarzut, autor skargi wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie w części sprawy Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania.

W pisemnej odpowiedzi na skargę obrońca oskarżonego wniósł o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi Prokuratora Rejonowego w B., uchylił zaskarżony wyrok w części i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego skarga zasługiwała na uwzględnienie.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż w odniesieniu do skazania oskarżonego przez sąd meriti za czyn zakwalifikowany z art. 207 § 1 KK i art. 197 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK sąd okręgowy uznał za zasadne określone, podniesione przez obrońcę zarzuty obrazy przepisów postępowania, mającej wpływ na treść orzeczenia. W pierwszej kolejności był to zarzut obrazy „art. 6 KPK przez naruszenie prawa oskarżonego do obrony w postaci możliwości przeprowadzenia jego konfrontacji z pokrzywdzoną, a przynajmniej – ponownego przesłuchania pokrzywdzonej w całości, a przynajmniej – co do okoliczności nieobjętych dyspozycją art. 185c KPK”. Z zarzutem tym był powiązany zarzut obrazy „art. 170 § 1 KPK w zw. z art. 94 § 1 pkt 4 KPK przez – dwukrotne – oddalenie na rozprawie 11.7.2022 r. wniosków obrońcy o ponowne przesłuchanie pokrzywdzonej, a ponadto pominięcie podania podstawy prawnej ww. rozstrzygnięć”.

Tłumacząc przyczynę wydania orzeczenia kasatoryjnego w odniesieniu do wspomnianego skazania, sąd odwoławczy stwierdził m.in., że: „Sąd Rejonowy bezzasadnie, z naruszeniem art. 185c § 1 KPK nie przeprowadził, mimo wyraźnego wniosku w tym zakresie, dowodu z bezpośredniego przesłuchania pokrzywdzonej na rozprawie. Instytucja z art. 185c § 1 KPK ma charakter wyjątkowy, dotyczy pokrzywdzonych ściśle wymienionymi w tym przepisie przestępstwami. Nie sposób przyjąć, by wskazanie w kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (jak w niniejszej sprawie) również przepisu art. 197 § 1 KK pozwalało na dowolne ograniczanie zasady bezpośredniości w przeprowadzaniu dowodów co do wszystkich innych znamion zarzucanego przestępstwa, wynikających z dalszej jego prawnej kwalifikacji, w niniejszej sprawie z art. 207 § 1 KK Sąd mógł zastosować rozwiązania przewidziane w art. 390 § 1-3 KPK”. Mając to na uwadze i odnotowując, iż pokrzywdzona deklarowała chęć złożenia zeznań na rozprawie oraz iż sąd I instancji nie ujawnił jej zeznań z postępowania przygotowawczego, sąd odwoławczy uznał, iż „brak (możliwego do przeprowadzenia) przesłuchania pokrzywdzonej na rozprawie co do okoliczności przestępstwa z art. 207 § 1 KK – stanowiącego trzon zarzutu z pkt I oskarżenia – w sposób rażący naruszyło prawo oskarżonego do obrony, do rzetelnego procesu w zakresie tego czynu – co skutkować musiało uznaniem, iż zachodzi potrzeba powtórzenia w całości postępowania co do czynu objętego pkt I oskarżenia”.

Na poparcie swojego stanowiska przytoczył dwa orzeczenia Sądu Najwyższego: postanowienie z 21.4.2022 r., V KS 5/22, Legalis i wyrok z 27.4.2022 r., IV KS 3/22, Legalis.

W pierwszym z tych orzeczeń stwierdzono, iż „konieczności ponownego przeprowadzenia w postępowaniu przed sądem I instancji wszystkich dowodów nie można zawężać jedynie do sytuacji, gdy wszystkie dowody były nieprawidłowo przeprowadzone, jak też, gdy w sprawie w ogóle żaden dowód nie został przeprowadzony przez sąd I instancji. Owa konieczność będzie również zachodziła, gdy nieprawidłowe przeprowadzenie większości dowodów (rozumiane np. jako przesłuchanie stron i świadków w sposób, który pomija okoliczności najistotniejsze dla rozstrzygnięcia sprawy) spowoduje niemożność poddania ocenie tych prawidłowo przeprowadzonych”.

W drugim orzeczeniu wskazano, iż „konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd I instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji” (jest to powtórzenie uchwały składu 7 sędziów SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, Legalis). Nie przekonuje to jednak o schematy zaskarżonego orzeczenia. Sąd Okręgowy w B. pominął, iż w postanowieniu V KS 5/22 jest mowa o nieprawidłowym przeprowadzeniu większości dowodów, nie wytłumaczył też, dlaczego nieprzesłuchanie na rozprawie pokrzywdzonej (odtworzono jednak nagranie jej wcześniejszego przesłuchania) powodowało niemożność poddania ocenie dowodów prawidłowo przeprowadzonych.

Celowe będzie też wspomnieć, iż polemizując z poglądem sądu ad quem, iż sąd I instancji nie ujawnił zeznań pokrzywdzonej z postępowania przygotowawczego, prokurator, prawdopodobnie w nawiązaniu do art. 405 § 2 i 3 pkt 1 KPK, nie bez racji wskazał, że: „w akcie oskarżenia wskazano jako osobę do wezwania na rozprawę pokrzywdzoną A.Ż., przywołując wszystkie protokoły przesłuchania pokrzywdzonej z postępowania przygotowawczego. Tym samym protokoły zeznań pokrzywdzonej – w tym te, których przedmiotem były okoliczności zaistnienia przestępstwa z art. 207 § 1 KK – zostały zaliczone w poczet materiału dowodowego i stanowiły podstawę czynienia ustaleń przez Sąd Rejonowy”.

Jeśli chodzi o wyrok IV KS 3/22, to sąd okręgowy bezrefleksyjnie uznał, iż zaniechanie przesłuchania pokrzywdzonej na rozprawie jest uchybieniem tej rangi, iż całe postępowanie pierwszoinstancyjne trzeba uznać za nierzetelne. W uzasadnieniu wspomnianej uchwały SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, Legalis, Sąd Najwyższy wskazał, iż chodzi o rażące uchybienia w procedowaniu sądu I instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo jako podstawę rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego. Trudno jednak przyjąć, iż nieprzeprowadzenie pojedynczego, choćby ważnego, dowodu ma rangę tak rażącego uchybienia, iż wręcz dyskwalifikuje postępowanie przed sądem I instancji. Chodzi raczej o sytuacje dalej idące, np. przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego, który nie był zawiadomiony o jej terminie, względnie pod nieobecność obrońcy, który nie znał terminu rozprawy, czy też uczestniczenie w wydaniu orzeczenia sędziego, który powinien zostać wyłączony od udziału w sprawie na podstawie art. 41 § 1 KPK.

Wskazane wyżej okoliczności każą przyznać rację autorowi skargi, iż sąd odwoławczy zgodnie z aktualnymi regułami rządzącymi postępowaniem dowodowym w ramach postępowania odwoławczego mógł i powinien samodzielnie przesłuchać pokrzywdzoną.

Komentarz