Dlaczego przestępstwa dotyczące własności intelektualnej to już nie tylko problem „branży kreatywnej”?
Własność intelektualna jeszcze niedawno była kojarzona głównie z twórcami, wydawcami i branżą IT. Dziś dotyczy praktycznie każdego biznesu: od software house’u, przez firmy produkcyjne, e-commerce i marketing, po sektor medyczny czy edukacyjny. Oprogramowanie, bazy danych, projekty opakowań, treści marketingowe, know-how technologiczne – to wszystko elementy, które mogą stać się przedmiotem naruszeń, a w skrajnych przypadkach – przestępstw dotyczących własności intelektualnej.
Co istotne, granica między „zwykłym” sporem cywilnym a odpowiedzialnością karną bywa w tej sferze stosunkowo cienka. To, co jedna strona postrzega jako inspirację, dozwolony użytek lub błąd organizacyjny, druga może traktować jako świadome przywłaszczenie efektów cudzej pracy, piractwo lub podrabianie oznaczeń. Dlatego z perspektywy zarządów i właścicieli firm najważniejsze jest rozumienie, kiedy wchodzi w grę ryzyko zarzutów karnych.
Przestępstwa dotyczące własności intelektualnej – co w praktyce obejmują?
Na gruncie prawa karnego i ustaw szczególnych przestępstwa dotyczące własności intelektualnej obejmują szeroki katalog zachowań. W praktyce najczęściej analizowane są:
- naruszenia praw autorskich – nielegalne kopiowanie, rozpowszechnianie lub modyfikowanie cudzych utworów (tekstów, grafik, oprogramowania, muzyki, filmów),
- piractwo systemu – korzystanie z nielegalnych kopii programów, kluczy aktywacyjnych, licencji „z drugiej ręki”,
- podrabianie znaków towarowych – wprowadzanie do obrotu towarów oznaczonych identycznym lub łudząco podobnym znakiem jak znak renomowanej marki,
- naruszenia patentów i wzorów przemysłowych – wykorzystywanie chronionych rozwiązań technicznych lub wzorów bez zgody uprawnionego,
- nieuprawnione korzystanie z baz danych, layoutów serwisów, contentu marketingowego, kampanii reklamowych,
- „hurtowe” udostępnianie w sieci plików chronionych prawem autorskim – m.in. w ramach platform, serwisów streamingowych czy forów wymiany plików.
Część z tych zachowań może być dochodzona wyłącznie na drodze cywilnej (roszczenia o zakaz, odszkodowanie, wydanie korzyści), ale wiele wprost zostało spenalizowanych w przepisach karnych. To oznacza realne ryzyko wszczęcia postępowania przygotowawczego, postawienia zarzutów oraz – w skrajnych sytuacjach – orzeczenia kary pozbawienia wolności.
Gdzie firmy najczęściej narażają się na ryzyko odpowiedzialności karnej?
W praktyce nie każde naruszenie jest wynikiem świadomego działania „na skróty”. Równie często źródłem problemu okazują się zaniedbania w obszarze compliance, braki w procedurach, zbyt luźne podejście do licencji czy przeniesienia praw. Do najczęstszych obszarów ryzyka należą:
- oprogramowanie i narzędzia używane w firmie – niejasne zasady licencjonowania, „tymczasowe” instalacje, brak audytów legalności,
- materiały marketingowe – korzystanie z gotowych grafik, zdjęć, tekstów „z internetu” bez weryfikacji praw,
- projekty kreatywne – zbyt ogólne umowy z podwykonawcami, brak jednoznacznego przeniesienia praw autorskich lub licencji,
- produkty i opakowania – zbyt bliskie naśladownictwo layoutu, kolorystyki, kształtu, które może zostać uznane za pasożytowanie na cudzej renomie,
- treści publikowane w social media – posty, memy, filmy i grafiki tworzone ad hoc, nierzadko przez osoby bez świadomości prawnej,
- transfer know-how i kodu – odejście kluczowych specjalistów do konkurencji i wynoszenie fragmentów kodu, projektów czy dokumentacji.
Nawet jeżeli po stronie firmy nie ma zamiaru popełnienia przestępstwa, to w razie sporu to właśnie brak procedur i dokumentacji może zostać wykorzystany przeciwko niej. Z kolei dla podmiotów, których prawa zostały naruszone, odpowiednie przygotowanie materiału dowodowego może przesądzić o tym, czy postępowanie karne stanie się realnym narzędziem ochrony.
Kiedy warto sięgać po instrumenty karne, a kiedy pozostać przy sporze cywilnym?
W sprawach o przestępstwa dotyczące własności intelektualnej jedną z kluczowych decyzji jest wybór ścieżki działania. Przed uprawnionym zwykle stają trzy scenariusze:
- działania polubowne – wezwania do zaniechania naruszeń, propozycje licencji, ugody,
- postępowanie cywilne – powództwa o zakaz, odszkodowanie, wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
- postępowanie karne – zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, udział w sprawie jako pokrzywdzony.
Sięgnięcie po instrumenty karne bywa uzasadnione zwłaszcza wtedy, gdy:
- naruszenia mają charakter masowy lub systemowy (np. platforma dystrybuująca nielegalne treści),
- działanie sprawcy jest świadome, zorganizowane i nastawione na szybkie osiągnięcie zysku kosztem uprawnionego,
- dotychczasowe próby polubownego zakończenia sporu nie przyniosły rezultatu,
- skala naruszeń zagraża podstawom modelu biznesowego (np. masowe podrabianie produktów, kluczowego systemu czy kursów online).
Z drugiej strony wszczęcie postępowania karnego to również określone ryzyka i koszty – wizerunkowe, organizacyjne, a czasem także relacyjne (np. gdy naruszeń dopuszcza się dotychczasowy partner biznesowy). Dlatego decyzja o wyborze ścieżki powinna być poprzedzona rzetelną analizą prawną i biznesową.
Jak przygotować organizację na spory o własność intelektualną?
Z perspektywy firm najważniejsze znaczenie ma minimalizowanie ryzyka już na etapie projektowania procesów. W praktyce „tarcza ochronna” przed przestępstwami dotyczącymi własności intelektualnej obejmuje:
- przegląd i uporządkowanie umów – z pracownikami, podwykonawcami, software house’ami, agencjami kreatywnymi, dostawcami treści,
- audyt licencji na oprogramowanie i narzędzia – weryfikacja, kto i na jakich zasadach z nich korzysta,
- polityki korzystania z contentu – jasne zasady dla marketerów, grafików, twórców wideo i osób odpowiedzialnych za social media,
- procedury przy odejściu kluczowych pracowników – zwrot sprzętu, zamknięcie dostępów, przypomnienie o obowiązkach dotyczących IP i tajemnicy przedsiębiorstwa,
- mechanizmy reagowania na pierwsze sygnały naruszeń – kto w organizacji przyjmuje zgłoszenie, jakie kroki są podejmowane, kiedy angażowany jest dział prawny.
Dobrze poukładane procesy nie tylko ograniczają ryzyko popełnienia naruszeń, ale też ułatwiają obronę, gdy zarzuty są nieuzasadnione lub przesadzone – np. w sporach z byłymi pracownikami czy kontrahentami.
Rola wyspecjalizowanej kancelarii w sprawach o przestępstwa dotyczące własności intelektualnej
Sprawy o przestępstwa dotyczące własności intelektualnej są z natury wielowątkowe: łączą prawo karne, prawo własności intelektualnej (autorskie, znakowe, patentowe), prawo nowych technologii oraz realia biznesowe konkretnej branży. Dlatego wsparcie doświadczonego zespołu obejmuje zwykle kilka obszarów równolegle:
- analizę prawną potencjalnych naruszeń – czy i jakie przepisy karne mogą mieć zastosowanie,
- przygotowanie i ocenę materiału dowodowego – dokumentów, zrzutów ekranu, historii commitów, logów systemowych, korespondencji,
- strategię wyboru ścieżki – polubownej, cywilnej, karnej lub kombinacji tych rozwiązań,
- reprezentację w postępowaniu karnym – zarówno po stronie pokrzywdzonych, jak i osób, którym stawiane są zarzuty,
- wsparcie w budowaniu długoterminowej strategii ochrony IP w organizacji (licencje, umowy, procedury).
Szczegółowy opis, jak kancelaria prowadzi sprawy o przestępstwa dotyczące własności intelektualnej, znajdziesz na dedykowanej podstronie. W praktyce każda sprawa wymaga odrębnej strategii: inaczej wygląda postępowanie w sprawie piractwa systemu w korporacji, inaczej przy plagiacie w świecie nauki, a jeszcze inaczej przy podrabianiu produktów w handlu internetowym.
Zakończenie – kiedy warto zareagować i jaki może być Twój pierwszy krok?
Jeżeli masz wrażenie, iż Twoje treści, projekty, oprogramowanie czy oznaczenia są kopiowane zbyt wiernie; jeżeli pojawiło się zawiadomienie o naruszeniu praw autorskich lub znakowych; albo jeżeli sam zostałeś objęty zarzutami związanymi z przestępstwami dotyczącymi własności intelektualnej – to jest moment, aby wyjść poza intuicję i emocje, a oprzeć decyzje na chłodnej analizie prawnej i dowodowej.
Podczas pierwszej, merytorycznej konsultacji z zespołem kancelarii możesz uporządkować stan faktyczny, ocenić skalę ryzyka, wybrać odpowiednią ścieżkę działania (polubowną, cywilną, karną) i zaplanować konkretne kroki – od zabezpieczenia dowodów po przygotowanie zawiadomienia lub linii obrony. o ile chcesz świadomie chronić swoją własność intelektualną albo potrzebujesz przemyślanej strategii obrony w toczącym się postępowaniu, skontaktuj się z kancelarią – jedna dobrze przeprowadzona rozmowa może przesądzić o tym, czy spór będzie jedynie epizodem, czy kryzysem, który na lata obciąży Twój biznes i reputację.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24, poz. 83 ze zm.; tekst jedn. Dz.U. 2025, poz. 24).
- Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2001 nr 49, poz. 508 ze zm.; tekst jedn. Dz.U. 2023, poz. 1170).
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 nr 47, poz. 211 ze zm.; tekst jedn. Dz.U. 2022, poz. 1233).
- Kodeks karny – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – wraz z aktualnymi komentarzami (np. „Kodeks karny. Komentarz”, C.H. Beck / Wolters Kluwer, nowsze wydania).
- Kalinowska-Maksim I., „Wybrane prawnokarne aspekty ochrony praw autorskich”, „Studia Prawnoustrojowe” 2019.
Autor: adw. Maciej Zaborowski, Partner Zarządzający
E-mail: [email protected]
tel.: +48 22 501 56 10
