Rada Fiskalna rozpocznie działalność od 2026 r.

• Powołanie Rady Fiskalnej wiąże się z wdrożeniem dyrektyw unijnych.

• Rada Fiskalna będzie składała się z 7 niezależnych ekspertów i praktyków.

• Rada Fiskalna zaopiniuje projekt budżetu państwa na 2027 r.

Unijny obowiązek

W dniu 30.4.2024 r. weszły w życie nowe przepisy dyrektywy Rady (UE) 2024/1265 z 29.4.2024 r. zmieniającej dyrektywę 2011/85/UE w sprawie wymagań dla ram budżetowych państw członkowskich (Dz.Urz. UE L z 2024 r. poz. 1265). Zgodnie ze znowelizowaną dyrektywą państwa członkowskie mają obowiązek utworzenia niezależnych instytucji fiskalnych (Independent Fiscal Institution; dalej: IFI), tj. ciał eksperckich, których działanie powinno się przyczynić do poprawy jakości i efektywności zarządzania finansami publicznymi – do 29.4.2024 r. obowiązek ustanowienia IFI dotyczył tylko państw strefy euro i wynikał z innego aktu prawnego – rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 473/2013 z 21.5.2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 140, s. 11).

Zmiana unijnych przepisów nakłada na państwa członkowskie obowiązek posiadania niezależnych instytucji fiskalnych. Polska dotychczas nie posiada organu spełniającego określone w nowych przepisach wymogi dotyczące IFI.

Zadania Rady Fiskalnej

Zadaniem Rady Fiskalnej (dalej: RF) będzie opiniowanie najważniejszych dokumentów budżetowych państwa, przeprowadzanie analiz dotyczących polityki budżetowej oraz udział w debacie publicznej dot. finansów publicznych. Rada Fiskalna ma mieć charakter ekspercki i doradczy. Składać się będzie z niezależnych osób posiadających niezbędną wiedzę i doświadczenie. Rada Fiskalna, monitorując działania związane z finansami publicznymi, ma przyczynić się do zwiększenia transparentności oraz poprawy jakości zarządzania budżetem państwa, wydając eksperckie opinie dot. polityki fiskalnej rządu. Jej zadaniem będzie również poprawa jakości debaty publicznej, poprzez wnoszenie eksperckiego głosu dot. dyskutowanych rozwiązań z zakresu finansów publicznych i polityki fiskalnej.

Rada Fiskalna, aby realizować zadania przewidziane w ustawie, musi mieć dostęp do potrzebnych informacji. Instytucje posiadające dane niezbędne do wykonywania zadań RF będą zobowiązane do przekazania, na jej żądanie, potrzebnych danych w terminie do 30 dni od dnia otrzymania tego żądania, lub poinformowania RF o nieposiadaniu żądanych informacji. W przypadku niedotrzymania tego terminu RF może opublikować komunikat o tym zdarzeniu na swojej stronie internetowej lub poinformować o tym fakcie organ nadzoru tej jednostki lub podmiotu. Szczegóły dotyczące przekazywanych informacji RF może określić na drodze porozumienia z poszczególnymi instytucjami.

Modyfikacja procesu budżetowego

Ze względu na wprowadzone rozwiązania konieczne będzie dostosowanie procesu budżetowego do nowych realiów. Nowy proces budżetowy zacząłby obowiązywać w pełni od 2026 r. ze względu na termin przyjęcia pierwszej edycji średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych, który wyznaczony jest wyjątkowo na jesień 2024 r. i ze względu na napięte harmonogramy nie będzie podlegał konsultacjom, oraz termin rozpoczęcia działalności Rady Fiskalnej, określony na początek 2026 r.:

1. do 30 kwietnia: przyjęcie Średniookresowego Planu Budżetu-Strukturalnego/Rocznego Raportu z Realizacji Planu Średniookresowego, wraz z założeniami makroekonomicznymi dla potrzeb planowania budżetowego w średnim okresie;
2. do 14 maja: przekazanie przez Radę Fiskalną opinii dotyczących rocznych i wieloletnich prognoz makroekonomicznych (odpowiedź MF na ewentualne zalecenia RF do 14 lipca);
3. do 20 maja: przekazanie przed Radę Dialogu Społecznego propozycji dotyczącej poziomu wynagrodzeń, płacy minimalnej oraz emerytur i rent;
4. do 31 sierpnia: przekazanie projektu ustawy budżetowej do opiniowania przed Radę Fiskalną i Radę Dialogu Społecznego;
5. do 14 września: Rada Fiskalna przekazuje opinie dot. projektu ustawy budżetowej (odpowiedź MF na ewentualne zalecenia RF do 14 listopada);
6. do 25 września: przekazanie przez Radę Dialogu Społecznego opinii dotyczącej projektu ustawy budżetowej.

Skład Rady Fiskalnej

Rada Fiskalna będzie się składała z 7 niezależnych ekspertów i praktyków. Jej członkowie będą wybierani przez:

1. Prezydenta RP,
2. Prezesa NIK,
3. Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich,
4. Ministra Finansów,
5. Stronę pracowników Rady Dialogu Społecznego,
6. Stronę pracodawców Rady Dialogu Społecznego,
7. Stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Przedstawicielami RF będą mogły zostać osoby posiadające co najmniej dziesięcioletnie doświadczenie w dziedzinie finansów publicznych, makroekonomii lub zarządzania finansami jednostek sektora finansów publicznych, co najmniej tytuł zawodowy magistra oraz spełniające wysokie wymogi dotyczące niezależności, w tym na 5 lat przed powołaniem na członka RF:

1. niesprawowanie mandatu posła, senatora czy posła do Parlamentu Europejskiego,
2. niebycie członkiem Komisji Europejskiej,
3. niezajmowanie kierowniczych stanowisk państwowych,
4. niebycie członkiem partii politycznej,
5. nieprowadzenie zawodowej działalności lobbingowej.

Instytucje wskazujące kandydatów na członków RF będą musiały przedstawić dokumenty potwierdzające spełnienie przez kandydata wymagań ustawowych wraz ze szczegółowym uzasadnieniem. W razie potrzeby Minister Finansów może zażądać uzupełnienia uzasadnienia lub zestawu dokumentów. Następnie dokumenty wraz z uzasadnieniem zostaną przekazane do Sejmu celem weryfikacji przez komisję sejmową. W przypadku negatywnej opinii komisji instytucja wskazująca przedstawi nowego kandydata na członka RF.

Przewodniczący Rady Fiskalnej będzie wybierany w czteroetapowej, otwartej procedurze:

1. Minister Finansów rozpisuje otwarty i konkurencyjny nabór na Przewodniczącego RF. Powołany do realizacji naboru zespół, składający się z osób, których wiedza i doświadczenie dają rękojmię wyłonienia najlepszych kandydatów, ocenia spełnienie przez osoby biorące udział w naborze wymagań ustawowych;
2. ze sporządzonej przez zespół listy kandydatów spełniających wymogi ustawowe Minister Finansów wybiera kandydata na Przewodniczącego RF;
3. Minister Finansów przekazuje dokumenty kandydata na Przewodniczącego RF potwierdzające spełnienie przez niego wymagań ustawowych wraz z uzasadnieniem ich spełnienia Marszałkowi Sejmu, celem zasięgnięcia opinii komisji sejmowej;
4. komisja sejmowa weryfikuje spełnienie przez kandydata wymagań ustawowych. W przypadku opinii pozytywnej kandydat zostaje powołany na stanowisko Przewodniczącego RF przez Ministra Finansów. W przypadku opinii negatywnej Minister Finansów wskaże nowego kandydata z listy wyłonionej w trakcie naboru, a w przypadku jej wyczerpania rozpisze nowy nabór.

Kadencja członka RF trwa 6 lat, a każdy członek może pełnić swoją funkcję przez maksymalnie dwie kadencje.

Wydatki na działalność Rady Fiskalnej

Ustawa określa limity wydatkowe RF. Przewodniczący RF monitoruje wykorzystanie tego limitu i dokonuje oceny na koniec każdego kwartału.

Limit wydatków wynosi w poszczególnych latach:

Rozpoczęcie prac Rady Fiskalnej

Rada Fiskalna rozpocznie realizację swoich zadań w 2026 r., natomiast w 2025 r. zostaną wyłonieni jej członkowie. Zapleczem analitycznym i administracyjnym RF będzie Biuro Rady Fiskalnej, które zostanie utworzone w 2025 r. Szacowana wielkość Biura RF wynosi 15 osób.

Rada Fiskalna będzie przedstawiać roczne sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie finansowe sejmowej Komisji Finansów Publicznych do dnia 30 czerwca każdego roku za rok poprzedni. Finanse Biura RF oraz działalność RF będą poddawane regularnej ocenie oraz niezależnej kontroli zewnętrznej.