Recydywa nie wyklucza dozoru elektronicznego

Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego

Elektroniczny dozór skazanych w Polsce zaczęto wprowadzać etapami od 2009 r., a od 1.1.2012 r. system ten obowiązuje na terenie całego kraju. Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego polega na tym, iż skazany ma obowiązek przebywać w mieszkaniu ustalonym przez sąd jako miejsce wykonywania kary, i może je opuszczać jedynie w ściśle określonych godzinach i ściśle określonym celu. Zachowanie skazanego jest nadzorowane pośrednio przez kuratora sądowego, a bezpośrednio przy pomocy specjalnych urządzeń elektronicznych. W przypadku naruszenia przez skazanego warunków odbywania kary, m.in. poprzez nieobecność podczas godzin odbywania kary, manipulowanie przy urządzeniu monitorującym lub nadajniku, nierealizowanie innych obowiązków nałożonych przez sąd, może on uchylić zezwolenie na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego. Wówczas skazany będzie musiał odbyć karę w zakładzie karnym.

Pytanie prawne

M.B. popełnił przestępstwo sutenerstwa i stręczycielstwa, natomiast J.J. – paserstwa i kradzieży z włamaniem. Obaj obwinieni zostali skazani na karę więzienia na okres 1,5 roku. Ponieważ przestępstwa zostały popełnione w recydywie, Sądy uznały, iż konieczne jest odbycie kary w zakładzie karnym, a nie z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego. Obaj skazani zaskarżyli postanowienia o odmowie zgody na odbycie kary więzienia w warunkach dozoru elektronicznego.

SA w G. w każdej ze spraw przedstawił SN pytania prawne o tożsamej treści: Czy przepis art. 43la § 1 pkt. 1 KKW, wskazując, iż jedną z przesłanek pozytywnych prowadzących do udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary więzienia w systemie dozoru elektronicznego w postaci orzeczenia wobec skazanego kary więzienia nieprzekraczającej 1,5 roku pozbawienia wolności, przy jednoczesnym nie zachodzeniu przeszkody w postaci braku skazania w warunkach przewidzianych w art. 64 § 2 KK, spełniony jest także, kiedy sprawca jest skazany w warunkach art. 65 § 1 KK?

Zgodnie z art. 43la § 1 pkt. 1 KKW sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary więzienia w systemie dozoru elektronicznego, o ile orzeczono wobec niego karę więzienia nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy, a jednocześnie nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 KK, czyli sprawca, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, nie został skazany w warunkach recydywy wielokrotnej za popełnienie w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary wymienionych w tym przepisie rodzajów przestępstw. Z art. 65 § 1 KK wynika, iż przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Na mocy art. 65 § 2 KK do sprawcy przestępstwa z art. 258 KK odpowiednie zastosowanie mają przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.

Rozbieżności w orzecznictwie

W orzecznictwie sądów powszechnych na tle przedstawionego zagadnienia prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich skazanie za przestępstwo kwalifikowane z art. 258 § 1 KK oznacza, iż zachodzi wyjątek, o którym mowa w art. 43la § 1 pkt. 1 KKW, wykluczający możliwość odbycia orzeczonej wobec niego kary więzienia w systemie dozoru elektronicznego. Przyjmuje się, iż skoro w art. 65 § 2 KK zrównano sytuację prawną osób skazanych w warunkach art. 64 § 2 KK oraz skazanych z art. 258 KK, to nie sposób różnicować ich sytuacji na etapie postępowania wykonawczego. W konsekwencji wobec sprawcy czynu z art. 258 § 1 i 3 KK nie są spełnione warunki formalne dla udzielenia zezwolenia na odbywanie kary więzienia w systemie dozoru elektronicznego (zob. postanowienie SA Łodzi z 22.10.2021 r., II AKzw 1089/21, Legalis; postanowienie SA w Gdańsku z 23.10.2019 r., II AKzw 1955/19, Legalis).

Drugi pogląd opiera się na założeniu, iż przesłanka wykluczająca możliwość udzielenia zezwolenia na odbycie kary więzienia w ramach systemu dozoru elektronicznego, określona w art. 43la § 1 KKW, nie obejmuje skazanych w warunkach z art. 65 § 1 KK ani za przestępstwo z art. 258 § 1 KK. Argumentuje się, iż względy semantyczne, systemowe, celowościowe i historyczne przemawiają przeciwko wykładni rozszerzającej art. 43la KKW. Stosowanie w postępowaniu karnym wykonawczym określonych przepisów KK wymaga wyraźnego wskazania zawartego w KKW. Podkreśla się, iż wprowadzając różne ograniczenia, ustawodawca jednoznacznie rozróżnia i wymienia w KKW oprócz skazanych „określonych w art. 64 § 1 lub 2 KK” również skazanych określonych w art. 65 KK, np. w art. 110 § 2b pkt. 2 KKW, art. 151 § 2 zd. 2 KKW i art. 169b § 3 KKW. Zwraca się uwagę, iż wprowadzenie w art. 43la KKW wyjątku od ogólnej reguły ustanowionej w tym przepisie powinno być interpretowane zawężająco. Ratio legis art. 43la KKW było pozbawienie możliwości odbywania kary w tym systemie skazanych powracających do przestępstwa, a nie – dopuszczających się incydentalnie przestępstwa określonej kategorii. Gdyby wolą ustawodawcy było rozszerzenie tego wyłączenia także do sprawców czynów z art. 258 § 1 KK lub popełnionych w warunkach z art. 65 § 1 KK, wskazałby to wprost w treści art. 43la § 1 pkt. 1 KKW, choćby poprzez przywołanie oprócz warunków z art. 64 § 2 KK, także tych z art. 65 § 1 i 2 KK (zob. postanowienie SA w Katowicach z 27.10.2020 r., II AKzw 1708/20, Legalis).

Stanowisko SN

SN połączył sprawy do wspólnego rozpoznania i podjął uchwałę, przychylając się do drugiego z omówionych poglądów. Jak stwierdzono, skazanie za przestępstwa, o których mowa w art. 65 § 1 KK, przy niezachodzeniu warunków przewidzianych w art. 64 § 2 KK nie stanowi negatywnej przesłanki do udzielenia skazanemu na podstawie art. 43la § 1 pkt. 1 KKW zezwolenia na odbycie kary więzienia nieprzekraczającej roku i 6 miesięcy w systemie dozoru elektronicznego.