1 tydzień temu
Orzeczenie rozwodu i separacji wpływa na dziedziczenie ustawowe między byłymi już partnerami. W artykule wyjaśniamy, czy samo złożenie pozwu skutkuje już tym, iż były partner traci prawo do dziedziczenia i czy rozwód i separacja mają wpływ na dziedziczenie testamentowe.
Polskie prawo przewiduje dwie możliwości dziedziczenia: w drodze testamentu i z ustawy. Testament daje spadkodawcy możliwość swobodnego decydowania o tym, kto i w jakim zakresie odziedziczy jego majątek; nie musi wskazywać osób z najbliższej rodziny. Co innego dziedziczenie ustawowe: w tym przypadku przepisy wskazują, którzy członkowie rodziny dziedziczą i w jakim zakresie.
Małżonkowie mają szczególne uprawnienia do dziedziczenia po sobie, co prawo bardzo mocno akcentuje. W dziedziczeniu ustawowym przejawia się to w umieszczeniu małżonka w pierwszej grupie spadkobierców, a w dziedziczeniu testamentowym – w przyznaniu małżonkowi pominiętemu w dokumencie prawa do zachowku. Jak na tę sytuację wpływają rozwód oraz orzeczona przez sąd separacja?
Rozwód a separacja – różnice
Rozwód to oficjalne zakończenie związku małżeńskiego. Postępowanie rozwodowe inicjowane jest przez pozew rozwodowy składany przez jednego z małżonków do sądu okręgowego (najczęściej adekwatnym jest sąd miejsca zamieszkania małżonków). Strona żądająca rozwodu musi udowodnić, iż nastąpił zupełny i trwały rozpad pożycia. Pierwszy warunek oznacza, iż między małżonkami ustała więź emocjonalna, fizyczna i nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, a do tego (drugi warunek) – nie ma szans na zmianę tego stanu rzeczy.
Czas trwania postępowania rozwodowego jest zróżnicowany. Orzeczenie może zapaść już na pierwszej rozprawie, ale gdy jedna ze stron chce udowodnić wyłączną winę małżonka, procedura może się wydłużyć choćby do kilku lat.
Z kolei separację możemy określić jako sformalizowane rozstanie się małżonków, którzy nie chcą się jeszcze rozwodzić, ale dają sobie czas na podjęcie decyzji. Separacja może nastąpić w formie rozejścia się partnerów – gdy jeden z nich wyprowadza się ze wspólnego domu i żyją przez jakiś czas oddzielnie. Taka separacja faktyczna nie wywołuje żadnych skutków prawnych; partnerzy są traktowani jak małżonkowie. Co innego separacja orzekana przez sąd, która powoduje m.in. powstanie rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Niezależnie od wybranego sposobu, separacja nie rozwiązuje węzła małżeństwa tak jak rozwód – partnerzy w każdej chwili mogą do siebie wrócić. Nie jest też ona obowiązkowym elementem poprzedzającym rozwód.
Separacja i rozwód a dziedziczenie ustawowe
Jednym ze skutków orzeczenia zarówno rozwodu, jak i separacji jest wyłączenie wzajemnego dziedziczenia. Rozwód rozwiązuje małżeństwo z chwilą uprawomocnienia się wydanego wyroku. Od tej chwili dotychczasowi współmałżonkowie są wobec siebie osobami całkowicie obcymi. Z tą chwilą byli już małżonkowie nie tylko nie dziedziczą po sobie, ale też wygasa też ich prawo do zachowku. jeżeli posiadają wspólne dzieci, to one dziedziczą na podstawie ustawy. W przeciwnym razie spadek trafi do dalszych spadkobierców w kolejności określonej przez prawo.
Rozwiedzeni małżonkowie nie dziedziczą po sobie niezależnie od tego, czy rozwód został orzeczony z wyłącznej winy jednego z nich, czy bez wskazania winy. Ta okoliczność nie ma znaczenia dla dziedziczenia.
Orzeczenie przez sąd separacji wprawdzie nie kończy małżeństwa (raczej „zawiesza”), ale orzeczenie to niesie za sobą w zakresie dziedziczenia takie same skutki, jak wyrok rozwodowy. Po jego uprawomocnieniu się małżonkowie po sobie nie dziedziczą. Z chwilą zniesienia separacji (do czego sąd jest uprawniony wyłącznie na podstawie zgodnego wniosku małżonków) przywrócone zostają wszystkie uprawnienia wynikające z małżeństwa, w tym prawo do dziedziczenia.
Separacja faktyczna a dziedziczenie ustawowe
Jak już powiedzieliśmy, separacja faktyczna nie jest w ogóle dostrzegana przez prawo – to wyłącznie decyzja małżonków, którzy postanawiają żyć oddzielnie (choć też nic nie stoi na przeszkodzie, by przez cały czas razem mieszkali – po prostu każde z nich prowadzi niezależne życie). A skoro nie wywołuje to skutków prawnych, to nie wpływa też na dziedziczenie ustawowe. jeżeli w trakcie trwania separacji faktycznej jeden z małżonków umrze, to drugi po nim dziedziczy.
Rozwód i separacja a dziedziczenie testamentowe
Testament daje możliwość powołania do dziedziczenia dowolnej osoby lub organizacji. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, by powołać do niego byłego męża lub żonę. Dziedziczący partner nie jest już jednak członkiem rodziny, więc zapłaci wysoki podatek od spadków i darowizn.
Śmierć małżonka przed uprawomocnieniem się orzeczenia o rozwodzie
Wyłączenie od dziedziczenia następuje po uprawomocnieniu się orzeczenia rozwodu lub separacji – jeżeli więc jeden z małżonków zmarł w trakcie postępowania, to o uprawomocnieniu nie ma mowy, zatem jego partner dziedziczy w pełnym zakresie, w jakim przewiduje to ustawa.
Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego. Czytamy w nim, iż „małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, o ile spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione”. Tak więc choćby pomimo braku uprawomocnienia się orzeczenia małżonek nie dziedziczy, jeśli:
- współmałżonek wystąpił przed śmiercią o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tego pierwszego (choć niekoniecznie z winy wyłącznej) oraz
- żądanie ustalenia winy współmałżonka było uzasadnione.
Oba te warunki muszą zostać spełnione jednocześnie. O ile ustalenie, iż zmarły zdążył złożyć pozew o rozwód lub separację z winy partnera, nie nastręcza trudności, to ustalenie, iż żądanie to było uzasadnione, wymaga już zbadania sprawy. Dlatego też odsunięcie małżonka w opisywanej sytuacji od dziedziczenia nie następuje automatycznie, ale decyduje o nim sąd.
