Rynek pracy cudzoziemców w Polsce na nowych zasadach

Cel zmian

Jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu do ustawy z 20.3.2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2025 r. poz. 621; dalej: PowPracyCudzU), dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 949), jej celem jest:

Wprowadzane zmiany są zbieżne z dotychczas prezentowanym podejściem, stosownie do którego zasady dostępu cudzoziemców do rynku pracy powinny uwzględniać aktualne potrzeby rynku pracy. Powyższe oznacza z jednej strony, iż dla cudzoziemców, którym nie przysługuje swobodny dostęp do rynku pracy, warunkiem uzyskania dostępu do rynku pracy jest inicjatywa pracodawcy lub podmiotu zamierzającego zatrudnić cudzoziemca na innej podstawie niż stosunek pracy, wyrażająca się np. we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę lub w oświadczeniu o powierzeniu pracy cudzoziemcowi. Przedmiotowe dokumenty (wniosek lub oświadczenie) dotyczą zatrudnienia konkretnego cudzoziemca na stanowisku pracy i na konkretnych warunkach. Z drugiej zaś strony konieczne jest uwzględnianie zagrożeń związanych z napływem znacznej liczby migrantów zarobkowych, takich jak: ryzyko wypierania pracowników miejscowych z rynku pracy, obniżania poziomu wynagrodzeń, wyzysku pracowników cudzoziemskich, rozwoju tzw. szarej strefy, handlu ludźmi. W związku z tym utrzymane lub wzmocnione będą rozwiązania mające na celu zapobieganie tego rodzaju nadużyciom.

Dotychczasowy stan prawny

Dotychczas warunki dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy uregulowane były głównie ustawą z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 214). Należy w tym miejscu wskazać, iż przepisy określające warunki dostępu cudzoziemców do rynku pracy były przez lata wielokrotnie nowelizowane i uzupełniane, co w praktyce utrudnia ich stosowanie. Ponadto przepisy te były wprowadzane w zupełnie odmiennych od aktualnych warunkach społecznych i ekonomicznych, gdy praca podejmowana w Polsce przez cudzoziemców nie miała charakteru masowego, jak ma to miejsce obecnie. W związku z ww. okolicznościami, zaistniała potrzeba kompleksowego uregulowania zagadnienia dostępu cudzoziemców do rynku pracy w odrębnej ustawie.

Zakres wprowadzanych zmian

Ustawa określa m.in.: warunki dostępu cudzoziemców do rynku pracy, organy adekwatne oraz tryb postępowania w tych sprawach. Uregulowano ponadto szczególne działania w zakresie aktywizacji zawodowej i integracji społecznej cudzoziemców finansowane ze środków Funduszu Pracy. PowPracyCudzU wprowadza również szczegółowy, zamknięty katalog form aktywności ekonomicznej cudzoziemca (art. 3 ust. 2 PowPracyCudzU) oraz określone grupy cudzoziemców, do których nie należy stosować PowPracyCudzU (art. 1 ust. 4 PowPracyCudzU), ponieważ warunki podjęcia tej aktywności są określone odrębnymi przepisami prawa polskiego, bezpośrednio stosowanymi postanowieniami umów międzynarodowych lub powszechnie stosowanymi zwyczajami międzynarodowymi, bądź aktywność ta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma charakter incydentalny i nie ma żadnego związku z polskim rynkiem pracy. W tej grupie ustawa wymienia m.in. cudzoziemców, którzy posiadają:

Zmniejszenie liczby procedur

Aby ograniczyć mnogość procedur, a tym samym uprościć system dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy, PowPracyCudzU nie przewiduje informacji starosty na temat możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy, której uzyskanie jest w tej chwili warunkiem wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca. Rezygnacja z ww. wymogu ma przyspieszyć i uprościć procedurę wydania zezwolenia na pracę. Biorąc pod uwagę liczbę obywateli państw, którzy zgodnie z obowiązującymi w tej chwili przepisami korzystają z oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy (blisko 2 mln w 2021 r.) oraz zezwoleń na pracę (ok. 249 tys. w 2021 r.), otrzymanych bez testu rynku pracy, można – zdaniem ustawodawcy – przyjąć, iż już w tej chwili test rynku pracy jest realizowany jedynie dla ok. 10% cudzoziemców, dla których pracodawcy uzyskali zezwolenie lub oświadczenie.

Elektronizacja procedur związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę

PowPracyCudzU przewiduje – w celu skrócenia terminów wydawania zezwoleń na pracę oraz ulepszenia procesu rozpatrywania spraw w tym zakresie – pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców, począwszy od złożenia wniosku aż po odbiór decyzji w tych sprawach.

Będzie to realizowane dzięki systemów teleinformatycznych, działających już obecnie, tj. m.in. praca.gov.pl, których funkcjonalności zostaną rozbudowane i dostosowane w taki sposób, aby możliwy był szybki dostęp do potrzebnych informacji posiadanych przez adekwatne instytucje, bez potrzeby opracowywania jednostkowych informacji przez pracowników tych instytucji i angażowania wnioskodawcy.

Decyzje wydawane w postępowaniach o wydanie zezwoleń na pracę cudzoziemców będą doręczane elektronicznie. Elektronicznie będą również prowadzone postępowania odwoławcze w tych sprawach (art. 72 ust. 8 i 9 PowPracyCudzU).

System teleinformatyczny umożliwi automatyczne pobieranie niezbędnych danych z: rejestrów PESEL, Krajowego Rejestru Sądowego, Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, Straży Granicznej, Państwowej Inspekcji Pracy, Krajowej Administracji Skarbowej, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

Przeciwdziałanie wyzyskowi cudzoziemców i zaniżaniu standardów na rynku pracy

Dla realizacji celu poprawy sytuacji cudzoziemców na polskim rynku pracy w PowPracyCudzU przewidziano następujące rozwiązania:

1. wprowadzenie obligatoryjnej przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, gdy pracodawca nie opłaca składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne lub zaliczek na podatek dochodowy (art. 13 ust. 1 lit. i PowPracyCudzU). Dotychczas przesłanka ta miała charakter fakultatywny;
2. utrzymanie zasady, iż nałożenie na pracodawcę kary za określone czyny będzie przesłanką odmowy udzielenia zezwolenia na pracę (art. 13 ust. 1 lit. c-g PowPracyCudzU);
3. utrzymanie przesłanki dot. porównywalności wynagrodzenia cudzoziemca, ponieważ jest ona jednym z podstawowych narzędzi prawnych gwarantujących uzupełniający charakter dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy. Ma ona na celu zapobieganie sytuacjom, gdy obywatele polscy są zastępowani tańszymi pracownikami z państw trzecich (art. 30 ust. 1 pkt 2 lit. a i b PowPracyCudzU);
4. wprowadzenie przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, w przypadku gdy z okoliczności wynika, iż podmiot został ustanowiony lub działa głównie w celu ułatwiania cudzoziemcom wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 13 ust. 1 lit. n PowPracyCudzU).

Etap legislacyjny

Ustawa wejdzie w życie 1.6.2025 r. Termin ten wynika z art. 114 PowPracyCudzU, zgodnie z którym ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, co miało miejsce 12.5.2025 r.