Ślamazarna i mało innowacyjna „Ścieżka SMART”

W ocenie NIK Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości nie przygotowała i nie przeprowadziła w pełni prawidłowo pierwszego naboru projektów do „Ścieżki SMART”. Zasoby kadrowe PARP oraz sposób organizacji naboru nie gwarantowały przeprowadzenia naboru w pierwotnie zakładanych terminach. W konsekwencji konieczne było przesuwanie terminów zakończenia poszczególnych faz naboru, co niekorzystnie mogło wpłynąć na sytuację wnioskodawców. NIK zwraca również uwagę, iż przedsiębiorcom nie zapewniono technicznej możliwości składania wniosków w systemie informatycznym przez pełny czas trwania konkursu. Nie ustanowiono również minimum punktowego wymaganego do wyboru projektów do dofinansowania, co mogło wpłynąć na konkurencyjny charakter naboru.

„Ścieżkę SMART” realizuje Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG). W założeniu instrument ten ma służyć zwiększeniu zdolności badawczych i innowacyjnych przedsiębiorstw. O dofinansowanie mogli się ubiegać wyłącznie mikro, mali i średni przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie Polski. Delegatura NIK we Wrocławiu prześwietliła działania PARP związane z tym konkursem.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Na pierwszy nabór „Ścieżki SMART” przewidziano środki finansowe w kwocie 4,5 mld zł. W jego trakcie przedsiębiorcy złożyli 1558 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę 15,2 mld zł (342,1% alokacji), z czego PARP finalnie rozpatrywała 1540 wniosków. Według stanu na 24 kwietnia 2024 r. zawarto 179 umów o dofinansowanie o łącznej wartości ponad 1,6 mld zł (proces zawierania umów nie został wtedy zakończony).

Z ustaleń kontroli wynika, iż zasoby kadrowe PARP oraz sposób organizacji konkursu nie gwarantowały przeprowadzenia naboru w pierwotnie zakładanych terminach. W konsekwencji konieczne było przesuwanie terminów zakończenia poszczególnych faz naboru. Konkurs ogłoszono 7 lutego 2023 r. Termin składania wniosków, który miał pierwotnie przypadać na 12 kwietnia 2023 r. przedłużono do 9 maja 2023 r. Ponadto wydłużył się także proces oceny wniosków. Pierwotny termin na przeprowadzenie oceny wydłużono najpierw z 90 do 133, a później do 153 dni. Termin zatwierdzenia wyników oceny wydłużono najpierw ze 100 do 143 dni, a później do 160 dni. Ocenę projektów rozpoczęto 6 czerwca 2023 r., a zakończono 6 października 2023 r. Z kolei komisja oceny projektów zakończyła prace 13 października 2023 r. Następnie ponad połowę protestów podmiotów ubiegających się o dofinansowanie rozpatrzono z przekroczeniem ustawowego terminu 21 dni. Wspomniane opóźnienia niekorzystnie mogły wpływać na sytuację wnioskodawców ze względu na długotrwałe pozostawanie w niepewności co do pozyskania dofinansowania, jak również na efektywność wydatkowania środków publicznych pochodzących z budżetu Unii Europejskiej.

Dokumentacja naboru co do zasady była zgodna z powszechnie obowiązującymi przepisami. Zasady wyboru projektów i system ich oceny były jasne i przejrzyste oraz pozwalały na rzetelną ocenę wniosków o dofinansowanie. PARP przestrzegała przyjętych procedur konkursowych, na ogół rzetelnie dokumentując przy tym podejmowane przez siebie czynności. NIK zwraca jednak uwagę, iż wnioskodawcom nie zapewniono technicznej możliwości składania wniosków w systemie informatycznym przez pełny czas trwania naboru. Przedsiębiorcy mogli je złożyć jedynie w godzinach roboczych, choć do ich przesyłania służył system informatyczny”.

W związku z naborem wprowadzono w PARP mechanizmy gwarantujące obiektywizm i bezstronność członków komisji oceny projektów oraz dobór kadry posiadającej adekwatne kompetencje. NIK zwraca jednak uwagę, iż w skład komisji oceny projektów wchodziły osoby posiadające status pracownika tymczasowego, co w ocenie kontrolerów jest niezgodne z prawem. „Pracownik tymczasowy” nie jest „pracownikiem pracodawcy użytkownika” (PARP), jest zaś „pracownikiem agencji pracy tymczasowej”, która „udostępnia” danego pracownika „pracodawcy użytkownikowi” (PARP), a ten ostatni wykonuje jedynie niektóre obowiązki i korzysta z niektórych praw przysługujących pracodawcy, w zakresie wynikającym m.in. z umowy zawartej pomiędzy nim, a agencją pracy tymczasowej.

W procesie oceny i wyboru projektów do dofinansowania, w ramach zbadanej przez kontrolerów NIK próby, nie wystąpiły sytuacje, w których zakwalifikowano by do przyznania wsparcia finansowego wniosek nie spełniający kryteriów oceny. Niemniej kryteria regulaminowe ustanowiono w taki sposób, iż wyniki naboru nie w pełni odzwierciedlały jego zakładany konkurencyjny charakter. Wynikało to z faktu, iż nie ustanowiono minimum punktowego wymaganego do wyboru projektów do dofinansowania. W konsekwencji wśród pozytywnie ocenionych projektów znalazły się przedsięwzięcia o budzącej wątpliwości innowacyjności, których przedmiotem było np.: wprowadzenie do produkcji innowacyjnego mechanizmu przesuwania drzwi w szafach lub uruchomienie produkcji zakrętek do lakierów do paznokci z tworzywa z recyklingu dzięki zastosowaniu innowacyjnego rozwiązania formy do wtrysku. Wystąpiły także przypadki nierzetelnej oceny wniosków o dofinansowanie oraz konieczność weryfikacji oceny wniosków – w toku procedury odwoławczej, w związku z błędami i omyłkami popełnionymi przez ekspertów na etapie pierwotnej oceny projektów.

Kontrolerzy NIK stwierdzili również przypadki nierzetelnego rozpatrywania wniosków związane z kwalifikowalnością wydatków oraz ujawnili trzy przypadki, w których posiedzenia panelu komisji oceny projektów nie nagrały się, pomimo obowiązku rejestrowania obrazu i dźwięku z ich przebiegu.

Wnioski

NIK skierowała do Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości następujące wnioski pokontrolne o:

• zapewnienie technicznej możliwości składania wniosków, w prowadzonych naborach, od początku do końca ich trwania;
• zapewnienie, by w skład komisji oceny projektów nie wchodziły osoby posiadające status pracownika tymczasowego;
• opublikowanie na stronie internetowej PARP listy rankingowej zawierającej także końcową liczbę punktów przyznanych poszczególnym projektom wybranym do dofinansowania;
• wprowadzenie do Regulaminu Wyboru Projektów informacji dotyczącej minimum punktowego, o którym mowa w Kryteriach Wyboru Projektów;
• podjęcie działań mających na celu zapewnienie przestrzegania zasad, o których mowa w art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 (Dz. U. poz. 1079, ze zm), zakładających, iż adekwatna instytucja przeprowadza postępowanie w zakresie wyboru projektów do dofinansowania w sposób przejrzysty, rzetelny i bezstronny;
• podjęcie działań mających na celu terminowe rozpatrywanie protestów składanych przez wnioskodawców, których wnioski nie spełniły kryteriów;
• wprowadzenie mechanizmów zapewniających prawidłowe rejestrowanie (nagrywanie) posiedzeń panelu komisji oceny projektów.

PARP nie przyjęła do realizacji trzech pierwszych wniosków pokontrolnych NIK.

Jednocześnie zdaniem PARP ustalenia kontroli i wynikające z nich konkluzje odnoszące się do technicznej możliwości składania wniosków przez cały czas trwania naboru oraz udziału w komisjach oceny projektów pracowników tymczasowych, wymagają zmiany przepisów ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 oraz Wytycznych Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 12 października 2022 r. dotyczących wyboru projektów na lata 2021-2027. Według PARP należy normatywnie jednoznacznie dopuścić możliwość określania daty oraz godziny rozpoczęcia i zakończenia naboru, jak również udział pracowników tymczasowych w pracach komisji oceny projektów.

Mając na względzie wagę i charakter ustaleń kontroli oraz informację PARP o sposobie zrealizowania wniosków pokontrolnych, Izba poinformowała o wynikach kontroli Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, któremu podlega skontrolowana jednostka.