11 godzin temu
Stan faktyczny
Działając za zgodą dwóch małoletnich rosyjskich obywatelek, mających miejsce pobytu w Niemczech, ich matka wszczęła w Bułgarii postępowanie w celu uzyskania zezwolenia na sprzedaż udziałów, które każda z tych córek posiada w trzech nieruchomościach położonych w Bułgarii.
Bułgarski sąd powziął wątpliwości co do łącznika jego jurysdykcji krajowej – którym jest miejsce położenia tej nieruchomości – wywodzonego w szczególności z Traktatu między ZSRR a Ludową Republiką Bułgarii o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych, podpisanego w Moskwie 19.2.1975 r. (dalej jako: TRB), zawartego przed przystąpieniem Bułgarii do UE. Sąd ten dąży do ustalenia relacji stosowania tej umowy w aspekcie rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1) – rozporządzenie Bruksela II ter. Sąd ten uznaje, iż postępowanie główne wchodzi w zakres spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.
Stanowisko TS
Stosowanie rozporządzenia Bruksela II ter
Zgodnie z art. 1 rozporządzenia 2019/1111 ma ono zastosowanie w sprawach cywilnych dotyczących między innymi wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej. Na podstawie art. 1 ust. 2 lit. e) rozporządzenia 2019/1111 sprawy te dotyczą w szczególności „środków ochrony dziecka w związku z zarządem, zabezpieczeniem lub rozporządzaniem majątkiem”.
Trybunał orzekł, iż zgoda sądu, o którą wniesiono w imieniu małoletniego dziecka mającego miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim, na sprzedaż udziałów posiadanych przez to dziecko w nieruchomościach położonych w innym państwie członkowskim jest objęta zakresem spraw z dziedziny odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia 2019/1111. Przy czym w zakresie, w jakim dotyczy ona środków ochrony, o których mowa w art. 1 ust. 2 lit. e) rozporządzenia 2019/1111, w związku z czym zgodnie z art. 7 ust. 1 rozporządzenia 2019/1111 to sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt, są co do zasady adekwatne do wydania takiego zezwolenia.
Stosowanie umowy z państwem trzecim
Art. 351 ak.1 TFUE stanowi, iż postanowienia traktatów nie naruszają praw i obowiązków wynikających z umów zawartych przed 1.1.1958 r. lub, wobec państw przystępujących, przed datą ich przystąpienia, między jednym lub większą liczbą państw członkowskich z jednej strony a jednym lub większą liczbą państw trzecich z drugiej strony. W ak. 2 art. 351 TFUE uściślono, iż w zakresie, w jakim umowy te nie są zgodne z Traktatami, dane państwo lub państwa członkowskie zastosują wszelkie adekwatne środki w celu wyeliminowania stwierdzonych niezgodności.
Trybunał wyjaśnił, iż o ile na podstawie art. 351 ak. 1 TFUE umowa międzynarodowa może mieć pierwszeństwo przed prawem Unii, o tyle aby tak było, konieczne jest spełnienie dwóch warunków, a mianowicie musi to być umowa zawarta przed wejściem w życie unijnych Traktatów w danym państwie członkowskim i dane państwo trzecie powinno wywodzić z niej prawa, których przestrzegania może ono domagać się od tego państwa członkowskiego. Trybunał wskazał również, iż do sądów państw członkowskich należy zbadanie, czy można uniknąć ewentualnej niezgodności między prawem Unii a umową międzynarodową, o której mowa w art. 351 TFUE, poprzez nadanie jej w najszerszym możliwym zakresie i z przestrzeganiem prawa międzynarodowego, wykładni zgodnej z prawem Unii. W przypadku braku możliwości dokonania wykładni zgodnej umowy dwustronnej, państwa członkowskie są zobowiązane na mocy art. 351 ak. 2 TFUE do przyjęcia niezbędnych środków w celu usunięcia niezgodności tej umowy z prawem Unii, dokonując w razie potrzeby wypowiedzenia owej umowy. Do czasu takiego usunięcia niezgodności na podstawie art. 351 ak. 1 TFUE te państwa upoważnione są do dalszego stosowania danej umowy dwustronnej (wyrok TS z 22.10.2020 r., Ferrari, C-720/18 i C‑721/18, Legalis, pkt 68, 69).
Trybunał wskazał, iż w niniejszej sprawie w pierwszej kolejności do sądu odsyłającego będzie należało zbadanie, czy TRB zawiera zasady, których przestrzegania Federacja Rosyjska może wymagać od Bułgarii. Gdyby tak było, to w drugiej kolejności do sądu odsyłającego należałoby zbadanie, czy TRB jest niezgodny z rozporządzeniem Bruksela II ter w zakresie, w jakim te dwa instrumenty prawne nie przewidują tego samego sądu adekwatnego w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym. W ramach tego badania należy wziąć pod uwagę nie tylko art. 7 ust. 1 rozporządzenia 2019/1111, ale również art. 7 ust. 2 rozporządzenia 2019/1111, zgodnie z którym art. 7 ust. 1 rozporządzenia 2019/1111 tego artykułu „ma zastosowanie z zastrzeżeniem art. 8–10” tego rozporządzenia, przy czym sformułowanie to odzwierciedla, jak wynika z motywu 20 rozporządzenia 2019/1111, wolę prawodawcy Unii, aby w pewnych sytuacjach przewidzieć jurysdykcję sądów innych niż sądy miejsca zwykłego pobytu dziecka, przy czym sądy te są określane zgodnie z kryterium bliskości.
Stosowanie rozporządzenia Bruksela II ter
Zdaniem TS gdyby sąd odsyłający uznał, iż TRB jest niezgodny z rozporządzeniem Bruksela II ter w zakresie, w jakim przyznaje jurysdykcję sądom innym niż sądy wskazane w art. 7–10 rozporządzenia 2019/1111, TS stwierdził, iż będzie musiał w trzeciej kolejności zbadać zgodnie z orzecznictwem Trybunału, czy tej niezgodności można uniknąć w drodze wykładni zgodnej TRB z rozporządzeniem Bruksela II ter. W przypadku odpowiedzi przeczącej oraz w przypadku gdyby sąd odsyłający nie był uprawniony do samodzielnego usunięcia tej niezgodności, może on, po czwarte, zastosować zasady TRB i pominąć zasady rozporządzenia Bruksela II ter.
Trybunał orzekł, iż art. 351 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż reguluje on stosunek umowy zawartej między państwem członkowskim a jednym lub większą liczbą państw trzecich przed dniem przystąpienia tego państwa członkowskiego do UE do rozporządzenia Bruksela II ter, jeżeli ta umowa, chociaż nie została wymieniony w rozdziale VIII tego rozporządzenia, przyznaje prawa, których przestrzegania państwo trzecie będące stroną tej umowy może wymagać od danego państwa członkowskiego. W przypadku niezgodności między taką umową a rozporządzeniem Bruksela II ter, której sąd tego państwa członkowskiego nie może uniknąć w ramach toczącego się przed nim postępowania dotyczącego dziedziny regulowanej jednocześnie przez tą umowę i to rozporządzenie, ten sąd może stosować postanowienia tej umowy ze szkodą dla zasad ustanowionych w tym rozporządzeniu, dopóki nie staną się skuteczne środki niezbędne do usunięcia tej niezgodności, przy czym to państwo powinno przedsięwziąć wszelkie adekwatne kroki w celu przyjęcia i wdrożenia takich środków.
Komentarz
W prezentowanym wyroku TS wyjaśnił skutki umów dwustronnych zawartych przez państwa członkowskie z państwami trzecimi przed ich przystąpieniem do Unii, które dotyczą materii regulowanej w tej chwili przez prawo Unii. Niniejsza sprawa dotyczy określenia jurysdykcji krajowej państwa członkowskiego, w którym położona jest nieruchomości, w której udziały należą do dzieci mających miejsce pobytu w innym państwie członkowskim, a mających obywatelstwo państwa trzeciego, w sytuacji gdy to pierwsze państwo ma podpisaną umowę dwustronną z tym państwem trzecim w przedmiotowym zakresie. Z niniejszego wyroku wynika, iż w takiej sytuacji państwo członkowskie, powołując się na art. 351 TFUE, stosuje postanowienia tej umowy, choćby jeżeli – gdy nie mogą one być interpretowane w sposób zgodny z prawem Unii – są one niezgodne z tym prawem. W przypadku niezgodności państwo członkowskie może przez cały czas stosować postanowienia tej umowy do czasu, gdy staną się skuteczne środki niezbędne do usunięcia tej niezgodności. Trybunał szczegółowo wyjaśnił elementy oceny i kolejność ich stosowania przez sądy państw członkowskiego rozstrzygających tego rodzaju sprawę.
Chociaż niniejsza sprawa odnosi się do odpowiedzialności rodzicielskiej w sprawach majątkowych dotyczących małoletnich, to owo stanowisko TS należy stosować również w innych kwestiach, w których państwa członkowskie, w tym Polska, podpisały umowy dwustronne przed wejściem do UE i z których państwo trzecie powinno wywodzić z prawa, których przestrzegania może domagać się od tego państwa członkowskiego.
Wyrok TS z 6.3.2025 r., Anikovi, C-395/23, Legalis
