Świadczenie wyrównawcze

Jednym z kodeksowych uprawnień agentów jest świadczenie wyrównawcze. Instytucja ta, z uwagi na jej regulację w przepisach, jest raczej pomijana w treści umów agencyjnych, stąd niektórzy agenci mogą być nieświadomi jej istnienia.

Istotą świadczenia wyrównawczego jest zapewnienie agentowi rekompensaty za utracone prowizje po rozwiązaniu umowy, gdy dający zlecenie przez cały czas czerpie znaczne korzyści z działań podjętych przez agenta w czasie trwania umowy agencyjnej i gdy przemawiają za tym względy słuszności. Istotny przy tym jest fakt, iż świadczenie wyrównawcze nie ma charakteru odszkodowawczego (jest oparte na innych przesłankach) i jego uzyskanie nie blokuje drogi do żądania ewentualnego odszkodowania na zasadach ogólnych.

Świadczenie wyrównawcze jest uregulowane w art. 764³ – 764⁵ kodeksu cywilnego.

WARUNKI

Uzyskanie świadczenia wyrównawczego jest uzależnione od spełnienia kilku warunków:

• Rozwiązanie umowy agencyjnej –

świadczenie wyrównawcze staje się wymagalne po rozwiązaniu umowy agencyjnej, co oznacza, iż nie może być dochodzone ani wypłacone w trakcie jej trwania

• Pozyskanie nowych klientów lub doprowadzenie do istotnego wzrostu obrotów z obecnymi –

Działania agenta muszą być skuteczne, prowadzić do zwiększenia poziomu sprzedaży produktów lub usług dającego zlecenie. Jednak pomimo użycia w przepisie liczby mnogiej przesłanka będzie spełniona również w przypadku gdy agent pozyskał jednego istotnego klienta lub doprowadził do zawarcia z obecnym klientem jednej umowy o znacznej wartości.

• Dający zlecenie przez cały czas czerpie znaczne korzyści z umów z tymi klientami –

przez „korzyści” rozumie się nie tylko czysty zysk dającego zlecenie z umów zawartych za pośrednictwem agenta, ale również samą potencjalną możliwość czerpania zysków z transakcji z tymi klientami (nawiązanie kontaktów biznesowych na nową sprzedaż), a choćby korzyści w znaczeniu niefinansowym, np. ukształtowanie stałej klienteli, zdobycie pozycji rynkowej lub prognozy rozwoju przedsiębiorstwa.

• Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności przemawiają za tym względy słuszności –

użyta w przepisie klauzula generalna wymaga, aby „względy słuszności” zostały ustalone na podstawie całokształtu okoliczności w konkretnym stanie faktycznym. Przy czym rozumie się przez to okoliczności związane z umową agencyjną, a nie dotyczące bezpośrednio agenta, jak np. jego wiek lub chorobę.

Poza wyżej wymienionymi warunkami podstawowymi istotne są jeszcze dwie kwestie:

• Termin –

rok od rozwiązania umowy agencyjnej. Świadczenie wyrównawcze jest świadczeniem, którego możliwość dochodzenia jest ograniczona czasowo. Po upłynięciu terminu roku od rozwiązania umowy agent nie będzie mógł skutecznie domagać się świadczenia od dającego zlecenie.

• Wystąpienie z żądaniem –

Instytucja świadczenia wyrównawczego nie zakłada automatyzmu – aby świadczenie zostało wypłacone agent musi wystąpić wobec dającego zlecenie z odpowiednim żądaniem.

W przypadku śmierci agenta, z żądaniem świadczenia wyrównawczego mogą wystąpić również jego spadkobiercy. Termin na zgłoszenie żądania nie ulega wydłużeniu – przez cały czas wynosi rok od rozwiązania umowy agencyjnej.

WYŁĄCZENIA

Przepisy dotyczące świadczenia wyrównawczego przewidują tzw. „przesłanki negatywne”, to jest sytuacje, w których świadczenie wyrównawcze nie będzie przysługiwało agentowi. Należą do nich:

• Wypowiedzenie umowy przez dającego zlecenie na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, które usprawiedliwiają natychmiastowe rozwiązanie umowy.

Umowa agencyjna może zostać rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym (bez zachowania terminu wypowiedzenia), gdy jedna ze stron nie wykonuje swoich zobowiązań, np. gdy agent w ogóle nie stara się pozyskać nowych klientów albo gdy uzasadniają to nadzwyczajne okoliczności.

Ponadto umowa może przewidywać konkretne sytuacje, w których dający zlecenie może rozwiązać ją ze skutkiem natychmiastowym, np. gdy agent podejmuje takie czynności, iż dający zlecenie nie chce być z nim kojarzony.

W każdym przypadku muszą to być okoliczności zawinione, za które można przypisać odpowiedzialność agentowi – ciężar udowodnienia spoczywa na dającym zlecenie.

• Agent wypowiedział umowę, chyba iż jest to uzasadnione:

1. okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo

2. wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności

Co do zasady wypowiedzenie umowy przez agenta blokuje drogę do uzyskania świadczenia wyrównawczego. Jednak istnieją od tej zasady dwa wyjątki:

1. jeżeli wypowiedzenie nastąpiło na skutek okoliczności za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie. Jak w przypadku wcześniejszej przesłanki, są to okoliczności zawinione, gdy dający zlecenie nie wykonuje swoich zobowiązań umownych, np. istotnie opóźnia się z zapłatą prowizji, nie dostarcza agentowi materiałów reklamowych lub prospektów, co uniemożliwia agentowi wykonywanie czynności. Ta przesłanka może uzasadniać wypowiedzenie umowy przez agentów będących zarówno osobami prawnymi jak również osobami fizycznymi.
2. Jeżeli wypowiedzenie jest uzasadnione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta. Może to być np. osiągnięcie przez agenta wieku emerytalnego, uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy lub zapadnięcie na chorobę uniemożliwiającą mu dalsze pośrednictwo.

Siłą rzeczy na te okoliczności mogą powoływać się wyłącznie osoby fizyczne, nie dotyczą one osób prawnych.

• Agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy (tzw. przekazanie portfela).

WYSOKOŚĆ

Kwota świadczenia wyrównawczego nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. o ile umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania.

Oznacza to, iż dla obliczenia maksymalnej wysokości świadczenia agent musi zsumować wszystkie wynagrodzenia z ostatnich 5 lat (60 miesięcy) czasu trwania umowy agencyjnej (albo z całego okresu, jeżeli umowa trwała krócej niż 5 lat), a następnie obliczyć średnie wynagrodzenie za jeden rok.

Istotne jest przy tym, iż przepis i wykonane obliczenia wyznaczają jedynie maksymalny pułap świadczenia wyrównawczego. Może ono być obniżone, mając na względzie wymiar korzyści, które dający zlecenie przez cały czas czerpie z działalności agenta oraz względy słuszności.

ZASTRZEŻENIE

Przepisy dotyczące świadczenia wyrównawczego mają charakter semiiperatywny, co oznacza, iż wyznaczają minimalny poziom ochrony praw jednej ze stron i jednocześnie pozwalają na korzystniejsze ukształtowanie tego uprawnienia.

Zgodnie z art. 764⁵ kodeksu cywilnego do czasu rozwiązania umowy agencyjnej strony nie mogą umówić się na niekorzyść agenta w sposób odbiegający od regulacji kodeksowej. Oznacza to, iż choćby w sytuacji, gdyby umowa agencyjna w jakikolwiek sposób ograniczała uprawnienia agenta (np. całkowicie wyłączała świadczenie wyrównawcze lub zmniejszała jego maksymalną wysokość, albo wprowadzała inne niekorzystne dla agenta przesłanki), to w miejsce niekorzystnych postanowień umowy będą miały zastosowanie przepisy kodeksu.

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Mariusz Bonisławski – Aplikant Radcowski