Świadek w sprawie karnej – prawa, obowiązki i zasady postępowania

Rola świadka w postępowaniu karnym

Świadek w postępowaniu karnym odgrywa istotną rolę. Przesłuchanie danej osoby w charakterze świadka może wpływać na ocenę dowodów, ustalenie faktów i ostateczne rozstrzygnięcie sprawy. Świadek to osoba, która posiada wiedzę na temat okoliczności związanych z przestępstwem lub innymi wydarzeniami będącymi przedmiotem postępowania karnego. Jego zeznania są jednym z podstawowych dowodów w postępowaniu wykorzystywanych przez sąd i prokuratora. Zeznania świadka mają charakter zarówno obciążający, jak i odciążający oskarżonego, co czyni go jednym z najważniejszych uczestników procesu. Dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych.

Świadek w postępowaniu przygotowawczym – znaczenie dla oskarżonego

Rola świadka jest zatem szczególnie istotna już w postępowaniu przygotowawczym, gdzie jego zeznania mogą stanowić podstawę do wszczęcia lub umorzenia postępowania. Przesłuchanie świadka w tym etapie prowadzone jest przez prokuratora lub policję i ma na celu zebranie materiału dowodowego. Świadek w postępowaniu przygotowawczym ma takie same obowiązki i uprawnienia, jak w postępowaniu sądowym, w tym prawo do odmowy składania zeznań.

Kto może być świadkiem – prawa i obowiązki w kodeksie postępowania karnego

Jak wskazuje kodeks karny, świadkiem może być każda osoba, która posiada wiedzę na temat zdarzenia będącego przedmiotem sprawy. Oznacza to, iż zarówno osoby trzecie, jak i osoby blisko związane z oskarżonym, osoby dla niego najbliższe, mogą być powołane na świadków. W takim wypadku każdy wezwany w charakterze świadka ma obowiązek stawić na wezwanie w postępowaniu przygotowawczym prokuratora lub Sądu. Istnieją jednak pewne wyjątki, które dotyczą, m.in. osób pełniących określone funkcje publiczne lub posiadających określone informacje objęte tajemnicą zawodową. W takich przypadkach, świadek może odmówić składania zeznań, powołując się na obowiązek zachowania tajemnicy.

Obowiązki świadka – Przesłuchanie świadka

Jak już wskazywano, obowiązkiem świadka jest stawienie się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, np. sądu lub prokuratora, oraz złożenie prawdziwych zeznań. Każdy świadek ma obowiązek mówić prawdę i nie zatajać żadnych istotnych informacji. Świadek może ponieść odpowiedzialność karną za zeznanie nieprawdy. Składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem, za które grozi kara więzienia do 3 lat.

Inne prawa i obowiązki świadka w postępowaniu karnym. Obowiązek złożenia przez świadka przyrzeczenia.

Świadek w postępowaniu karnym ma szereg praw, które mają na celu ochronę jego interesów. Istnieje możliwość odebrania od świadka przyrzeczenia. jeżeli świadek składa przyrzeczenie, to zobowiązuje się do mówienia prawdy, o ile zażąda tego którakolwiek ze stron postępowania.

Odmowa składania zeznań. Kiedy świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytania oraz kiedy świadek może odmówić zeznań zupełnie?

Świadek może odmówić złożenia zeznań, o ile ich treść mogłaby narazić jego lub osobę bliską na odpowiedzialność karną. Prawo to jest jednym z fundamentalnych praw świadka, mającym na celu ochronę jego interesów. Odmowa złożenia zeznań nie zwalnia jednak świadka z obowiązku stawienia się na wezwanie i poinformowania sądu o swojej decyzji. Odmowa składania zeznań może być również uzasadniona, gdy treść zeznań mogłaby narazić świadka na poważne szkody w życiu osobistym lub zawodowym.

Przede wszystkim, świadek ma prawo odmówić składania zeznań, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić jego samego lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Świadek może skorzystać z prawa odmowy zeznań, również w sytuacji, w których treść zeznań mogłaby narazić na hańbę świadka lub istotne szkody. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Zatem, świadek może również odmówić odpowiedzi na pytania, o ile odpowiedź mogłaby mieć negatywne konsekwencje dla niego lub jego bliskich. Warto pamiętać, iż odmowa zeznań nie oznacza możliwości niestawienia się na wezwanie – świadek musi osobiście zgłosić się do sądu lub prokuratora i dopiero wtedy oświadczyć o swojej odmowie.

Świadek może skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym

Zasady składania zeznań przez świadka w procesie karnym – przesłuchanie świadka. Przesłuchanie świadka z udziałem biegłego w sprawie karnej.

Przesłuchanie świadka w danej sprawie odbywa się zwykle w postępowaniu przed sądem, w obecności sądu, prokuratora, a także stron postępowania – oskarżonego i obrońcy. Świadek ma obowiązek odpowiedzieć na wszystkie pytania zadane przez sąd lub prokuratora, z wyjątkiem tych, na które ma prawo odmówić odpowiedzi. W sytuacjach szczególnych, gdy stan zdrowia świadka na to nie pozwala, świadek ma możliwość odbycia czynności w miejscu przebywania świadka przesłuchiwanego, a to np. świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu. Podobnie jest, gdy świadek przebywa w zakładzie karnym lub areszcie śledczym.

Przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przygotowawczym, w czynności przeprowadzanej przez prokuratora, w miejscu przebywania świadka bierze udział aplikant prokuratorski, asystent prokuratora lub urzędnik zatrudniony w prokuraturze, a w postępowaniu przed sądem – aplikant sędziowski, referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa.

Przesłuchanie świadka może być również przeprowadzone z udziałem biegłego, np. lekarza psychiatry, o ile istnieje podejrzenie, iż świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie jest zdolny do składania zeznań. Taki biegły może ocenić, czy stan psychiczny świadka pozwala mu na udział w postępowaniu. Pytania zadawane świadkowi nie mogą dotyczyć jego życia seksualnego, chyba iż jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę lub duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. Nie wolno także przesłuchiwać jako świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne. Oczywiście, w każdym wypadku są też wyjątki od tej zasady.

Kim jest świadek anonimowy?

W niektórych przypadkach, świadek może otrzymać status świadka anonimowego. Jest to możliwe, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, o ile nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”. W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym. Tożsamość świadka anonimowego jest utajniona, a jego zeznania są składane w sposób, który uniemożliwia jego identyfikację przez oskarżonego lub osoby trzecie. Świadek anonimowy to instytucja wprowadzona w celu ochrony osób, które mogłyby być narażone na represje lub odwet ze strony oskarżonego lub jego otoczenia.

Przesłuchanie małoletniego świadka

W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI kk pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba iż wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku dowodowego oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. W sprawach o ww. przestępstwa małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się na posiedzeniu z udziałem biegłego lekarza psychologa i to niezwłocznie, zwłaszcza gdy zachodzi uzasadniona obawa, iż przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.

Przesłuchanie świadka z zaburzeniami

Jeżeli u świadka występują zaburzenia psychiczne, rozwojowe, zakłócenia zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń i zachodzi uzasadniona obawa, iż przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wpłynąć negatywnie na jego stan psychiczny lub byłoby znacznie utrudnione, świadka przesłuchuje się tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i w warunkach podobnych do przesłuchania świadka małoletniego. Świadka przesłuchiwanego w sposób określony wyżej przesłuchuje się tylko raz, chyba iż wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku dowodowego oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania świadka.

Świadek a oskarżony

W pewnych sytuacjach osoba pełniąca rolę świadka może stać się oskarżonym. Dotyczy to sytuacji, gdy w toku postępowania pojawią się dowody świadczące o jego współudziale w przestępstwie. Wówczas taka osoba zyskuje status oskarżonego i korzysta z przysługujących mu praw, w tym prawa do obrony. Świadek, który stał się oskarżonym, nie może być zmuszany do składania zeznań przeciwko sobie.

Świadek w procesie karnym – rola świadka

Rola świadka w procesie karnym jest nie do przecenienia. Jego zeznania mogą zadecydować o skazaniu lub uniewinnieniu oskarżonego. Świadek ma obowiązek mówić prawdę, a jego zeznania są weryfikowane i oceniane przez sąd. Warto zaznaczyć, iż świadek nie odpowiada za ocenę swoich zeznań, a jedynie za ich zgodność z prawdą. Ocena, czy świadek mówi prawdę, należy do sądu, który na podstawie zgromadzonych dowodów dokonuje ich oceny.

Zwrot kosztów dla świadka

Świadkowi przysługuje zwrot kosztów stawiennictwa. Świadek może żądać zwrotu kosztów poniesionych w związku ze stawiennictwem na wezwanie. Dotyczy to kosztów dojazdu, noclegu, a także utraconych zarobków. Zwrot kosztów jest przyznawany na podstawie wniosku złożonego przez świadka. Jest to forma rekompensaty za czas i wysiłek poświęcony na udział w postępowaniu.

Odpowiedzialność karna świadka. Przestępstwo składania fałszywych zeznań świadka

Jak już opisywaliśmy powyżej, świadek, który składa nieprawdziwe zeznania lub zataja prawdę, może ponieść odpowiedzialność karną. Składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności. Ponadto, świadek, który w trakcie przesłuchania składa oświadczenia naruszające prawo, np. zniesławia osoby trzecie, również może ponieść odpowiedzialność cywilną.

Ochrona świadka. Czy jest obowiązek stawiennictwa na wezwanie świadka?

W niektórych przypadkach, gdy istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia świadka, może on zostać objęty programem ochrony świadków. Program ten obejmuje m.in. zmianę tożsamości, miejsce pobytu, a choćby całkowite ukrycie świadka. Ochrona ta jest stosowana w sytuacjach szczególnego zagrożenia, gdy świadek może stać się celem działań odwetowych ze strony oskarżonego lub jego otoczenia.

Świadek i pomoc prawna w składaniu zeznań w postępowaniu karnym

Każdy świadek ma prawo do skorzystania z pomocy prawnej, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nie jest pewny swoich praw i obowiązków. Adwokat lub radca prawny może pomóc świadkowi zrozumieć, jakie ma prawa, jakie obowiązki oraz jak może się bronić w przypadku oskarżeń o składanie fałszywych zeznań. Pomoc prawna może być szczególnie ważna w sytuacjach, gdy świadek jest również osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa lub gdy jego zeznania mogą mieć najważniejsze znaczenie dla sprawy.

Podsumowanie

Rola świadka w postępowaniu karnym jest niezwykle ważna i odpowiedzialna. Każdy, kto pełni tę funkcję, powinien znać swoje prawa i obowiązki, aby móc świadomie i bezpiecznie uczestniczyć w procesie. Świadek powinien również pamiętać o konsekwencjach składania fałszywych zeznań i dbać o zgodność swoich wypowiedzi z prawdą. Znajomość przepisów kodeksu postępowania karnego oraz kooperacja z organami ścigania i sądami pozwala na rzetelne i sprawiedliwe rozstrzygnięcie każdej sprawy karnej.

Autor:

Oliwia Babiarz