Tablice alimentacyjne 2025 – kontrowersje, nowe podejście i perspektywa europejska

Czym mają być tablice alimentacyjne i skąd wzięły się kontrowersje?

Tablice alimentacyjne to nic innego jak zestandaryzowane zestawienia orientacyjnych kwot alimentów na dzieci, które mają służyć jako narzędzie pomocnicze przy ustalaniu wysokości świadczeń. Ich idea polega na tym, by na podstawie obiektywnych kryteriów – głównie dochodu rodzica zobowiązanego i liczby oraz wieku dzieci – wskazać rekomendowaną kwotę alimentów. W zamyśle ma to ujednolicić orzecznictwo i ułatwić zarówno sędziom, jak i stronom przewidywanie, jaka suma będzie „sprawiedliwa” w danym przypadku. Takie standardy alimentacyjne funkcjonują w wielu krajach Europy, przyczyniając się do przewidywalności i przejrzystości postępowań. Przykładowo w Niemczech od lat stosowana jest tzw. Düsseldorfer Tabelle – tabela opracowywana przez sędziów rodzinnych, która dla czterech grup wiekowych dzieci i kilkunastu progów dochodowych rodzica wylicza miesięczną kwotę alimentówmoney.pl. Tabela ta jest regularnie aktualizowana i powszechnie uznawana za standard w całym kraju. Również we Francji obowiązują oficjalne wytyczne oparte na modelu procentowym dochodu. Innymi słowy, pomocnicze tablice alimentacyjne to sprawdzone rozwiązanie w wielu jurysdykcjach – pozwalają z jednej strony zagwarantować dzieciom należne im środki, z drugiej zaś brać pod uwagę realne możliwości finansowe rodziców.

W Polsce jednak dramatycznie „nieskalibrowana’ próba wprowadzenia tablic alimentacyjnych napotkała na poważne kontrowersje. Poprzednie kierownictwo Ministerstwa Sprawiedliwości niejako chcąc by Rzym spłonął (przed objęciem urzędu przez Waldemara Żurka) zaprezentowało w lipcu 2025 r. własny projekt tablic, co miało stanowić materiał pomocniczy dla sądów rodzinnych. Niestety, projekt okazał się w istotnym stopniu wadliwy i wywołał prawdziwą burzę w internecie oraz w mediach. Eksperci błyskawicznie wychwycili poważne błędy metodologiczne – przede wszystkim wszystko wskazuje na to, iż ich autorzy nie rozróżniali dochodu brutto od netto rodzica zobowiązanego. Kwoty alimentów wyliczano w odniesieniu do dochodu brutto, co w polskich warunkach podatkowych prowadziło do absurdalnych rezultatów. Ujawniono przypadki, gdzie zgodnie z tablicą rodzic musiałby płacić alimenty wyższe niż jego realne zarobki „na rękę”. Na przykład dla rodzica osiągającego średnio ok. 15 tys. zł netto (co odpowiada ok. 24,4 tys. zł brutto), tabela przewidywała na troje dzieci alimenty w łącznej wysokości ok. 19 tys. zł miesięcznie. Taki dosyć godnie zarabiający przecież rodzic musiałby nie tylko oddać całość swoich dochodów, ale wręcz się zadłużyć, by sprostać obowiązkowi – co jest oczywiście niemożliwe do wykonania i przeczy zdrowemu rozsądkowi – nie wspominając już o kosztach utrzymania samego zobowiązanego. choćby przy założeniu pewnych mechanizmów korygujących (projekt przewidywał limit 2/3 dochodu brutto jako maksymalną kwotę alimentów), okazało się, iż limit ten działa wadliwie – w praktyce obniżał on świadczenie tylko do niższego progu tabeli, co w niektórych konfiguracjach wciąż oznaczało nadmierne obciążenie. Powszechną w tabeli była mało logiczna sytuacja w której dziecko miało prawo do alimentów w wysokości około 4-5 tysięcy złotych miesięcznie, a rodzic zobowiązany do ich płacenia miałby się utrzymać za 1,5-2 tysiące złotych.

Krytycy wskazywali również, iż tablice nie uwzględniają wielu istotnych czynników poza dochodem – np. specyficznych potrzeb dziecka (zdrowotnych, edukacyjnych), kosztów utrzymania w różnych regionach kraju, czy sytuacji drugiego z rodziców. Obawiano się, iż mechaniczne stosowanie tabel może prowadzić do niesprawiedliwych rozstrzygnięć i krzywdzić zarówno dzieci (gdyby kwoty okazały się zbyt niskie), jak i płacących rodziców (gdy kwoty byłyby zbyt wysokie). Pojawiły się głosy, iż zamiast pomagać, tablice w zaproponowanej formie mogłyby zaszkodzić dzieciom i rodzicom –alimenty stałyby się nierealne do wyegzekwowania, co de facto pogłębiłoby problem niealimentacji. Nie wspominając już o ich wpływie na dzietność.

W związku z licznymi uwagami i falą krytyki, Ministerstwo Sprawiedliwości wycofało opublikowany materiał już po dwóch dniach od jego prezentacji. Oficjalnie ogłoszono, iż tablica alimentacyjna zostaje wycofana jako materiał pomocniczy dla sądów, a resort podejmie dalsze prace i konsultacje, by ją dopracować i rozwiać wszelkie wątpliwości. Podkreślano także, iż pierwotna tabela nie miała mocy wiążącej prawa, a miała mieć jedynie charakter informacyjny dla sędziów i rodziców. Miała być wskazówką, z której sędzia może skorzystać, ale nie musi. Niemniej jednak praktyka pokazuje, iż choćby „niewiążące” wytyczne mogą w pewien sposób ukierunkowywać orzecznictwo – stąd tak ważne jest, by były one rzetelnie przygotowane. Żeby jednak rozwiać wątpliwości – zostały one wycofane.

Podsumowując, pierwsze podejście do tablic alimentacyjnych w Polsce zakończyło się poważną wpadką. Tablice były „fatalnie skalibrowane” – jak określił to Waldemar Żurek – co oznacza, iż zawarte w nich kwoty rozmijały się z realiami i zdrowym rozsądkiem. Projekt został pospiesznie wycofany, zanim zdążył wyrządzić szkody w orzecznictwie czy sytuacji rodzin. Ta sytuacja uwidoczniła jednak, iż idea tablic jako taka nie jest zła, ale wymaga bardzo starannego opracowania. Potrzebne jest wyciągnięcie wniosków z błędów: dopasowanie metodologii do polskiego systemu podatkowego (stosowanie dochodu netto), uwzględnienie limitów zabezpieczających przed nadmiernym obciążeniem oraz – co najważniejsze – szerokie konsultacje społeczne i eksperckie, aby finalny produkt był akceptowalny i zrozumiały.

Decyzja ministra Żurka: wstrzymanie prac i nowe otwarcie

Obejmując stanowisko, minister Waldemar Żurek od razu zajął stanowisko wobec budzącego emocje tematu tablic alimentacyjnych. Jak sam poinformował, pierwszego dnia urzędowania wstrzymał prace nad wdrażaniem poprzedniej wersji tego rozwiązania. Dał tym samym jasny sygnał, iż kontrowersyjny „cennik alimentacyjny” nie będzie bezrefleksyjnie forsowany w kształcie, który dosyć mocno oburzył opinię publiczną. Nie oznacza to jednak porzucenia samej koncepcji – minister wyraźnie zaznaczył, iż jego celem jest poprawa i ponowne podjęcie prac nad tablicami, tyle iż w zupełnie nowej odsłonie. Powiedział wręcz: „to, iż wstrzymaliśmy, nie znaczy, iż zaniedbamy [ten temat]”, podkreślając jednocześnie, iż dobrze skalibrowane tablice alimentacyjne funkcjonują w krajach europejskich i przynoszą korzyść zarówno stronom postępowań, jak i sędziom.

Minister Żurek otwarcie skrytykował poprzednią propozycję, nazywając rozpowszechnione w mediach informacje i wartości „fatalnie skalibrowanymi”. W jego ocenie właśnie złe kalibracje – a więc niewłaściwe założenia co do wysokości kwot – były powodem całego zamieszania. Dlatego nowy minister nie zamierza firmować projektu obarczonego takimi wadami. Tablice alimentacyjne zostaną przepracowane od podstaw. Żurek zapowiada aktualizację tabel w pakiecie z innymi zmianami w prawie rodzinnym. Chce uniknąć sytuacji, w której wprowadza się jedno rozwiązanie w oderwaniu od reszty systemu – np. narzuca pewne kwoty alimentów, nie uwzględniając przy tym zmian w zasadach opieki nad dzieckiem czy egzekucji świadczeń. Jego zdaniem celem prawa rodzinnego jest także uregulowanie konfliktu rodziców, dlatego reformy w tym obszarze muszą być spójne i kompleksowe. Zapowiedział, iż rozwiązania zostaną skalibrowane tak, by żadna ze stron nie miała z góry lepszej pozycji przed sądem, bo tylko wtedy rodzice będą skłonni do współpracy i negocjacji. Chodzi o uniknięcie sytuacji, w której np. jeden z rodziców czuje się faworyzowany systemowo (czy to w zakresie opieki, czy alimentów) i przez to nie jest zainteresowany porozumieniem – co eskaluje konflikt i odbija się na dziecku. Jak w znanym filmie Tato.

Konkretne działania ministra Żurka w zakresie tablic alimentacyjnych to przede wszystkim ponowne otwarcie dialogu i konsultacji. Zadeklarował on, iż będzie rozmawiał ze wszystkimi organizacjami zainteresowanymi tą tematyką i zbierał dobre przykłady zarówno z Europy, jak i spoza Europy. Wymienił tu choćby światowe rozwiązania – wspomniał o Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, gdzie również istnieją formy tabel lub wytycznych alimentacyjnych oraz systemy dzielenia opieki nad dziećmi. To podejście wskazuje, iż resort zamierza bardzo gruntownie odrobić pracę domową, zanim przedstawi nową propozycję. Zostaną zbadane modele obliczania alimentów w różnych systemach prawnych, aby wyciągnąć z nich to, co najlepsze i dostosować do polskich realiów.

Minister wyraził także pewną filozofię, jaka przyświeca jego działaniom: „chodzi o to, żeby nie było zaległości alimentacyjnych i żeby państwo nie musiało dopłacać dramatycznie dużych kwot; żeby rodzice czuli się odpowiedzialni za swoje dzieci, ale żeby alimenty były w granicach możliwości [zarobkowych]”. W tym jednym zdaniu zawarto adekwatnie całą ideę „dobrze skalibrowanych” tablic. Po pierwsze, mają one pomóc wyeliminować zjawisko nieściągalnych alimentów – dziś w Polsce problem zaległości alimentacyjnych jest poważny, a państwowy Fundusz Alimentacyjny wypłaca świadczenia zastępcze za rodziców, którzy nie płacą, obciążając tym samym budżet. jeżeli wysokość alimentów będzie ustalona adekwatnie do zarobków, rośnie szansa, iż zobowiązani będą je płacić regularnie, a państwo nie będzie zmuszone dopłacać do utrzymania cudzych dzieci. Po drugie, alimenty muszą mieścić się w granicach możliwości finansowych rodziców – tak, by obie strony (płacący i otrzymujący) uznawały je za w miarę sprawiedliwe. Żurek zauważył, iż w tej chwili dochodzą do ministerstwa skargi zarówno, iż alimenty są „za niskie”, jak i iż są „za wysokie” – co jest naturalne, bo każdy przypadek jest inny. Tabelaryczny system ma sens tylko wtedy, gdy te skrajne oceny się zbilansują – czyli gdy większość uzna stawki za rozsądne. Osiągnięcie tego konsensusu będzie trudne, ale stąd właśnie pomysł na szerokie konsultacje i czerpanie z zagranicznych wzorców.

Wreszcie, minister podkreślił, iż nic nie będzie robione pochopnie ani „rąbaniem siekierą”. Reforma alimentacyjna to bardzo delikatna materia, bo dotyczy losów setek tysięcy rodzin w Polsce. Każda zmiana prawa wpływa realnie na budżety domowe, relacje rodzinne i – przede wszystkim – dobro dzieci. Żurek zapewnił, iż zdaje sobie z tego sprawę i dlatego wszystkie propozycje będą przygotowane rozważnie, w oparciu o dane i ekspertyzy, a nie doraźny populizm. Decyzja o wstrzymaniu prac nad wadliwą tabelą i rozpoczęciu ich od nowa jest tego najlepszym dowodem.

Zalety wprowadzenia tablic alimentacyjnych (przy adekwatnej kalibracji)

Dobrze skonstruowane tablice alimentacyjne mogą przynieść wiele korzyści zarówno dla wymiaru sprawiedliwości, jak i dla rodzin rozdzielonych rozwodem czy separacją:

• Ujednolicenie i przewidywalność orzecznictwa: Sędziowie mając do dyspozycji obiektywne wytyczne, będą orzekać bardziej spójnie. Podobne sytuacje finansowe rodziców powinny skutkować zbliżonym poziomem alimentów, co wzmacnia poczucie sprawiedliwości i zaufanie do sądów. Standaryzacja zapobiega dużym rozbieżnościom w różnych sądach czy regionach kraju.

• Przyspieszenie postępowań: Mając tabelę, sędzia i strony tracą mniej czasu w spory o kwotę – punkt odniesienia jest znany. Negocjacje ugodowe między rodzicami też mogą łatwiej dojść do skutku, jeżeli obie strony wiedzą, jaka kwota jest typowa w ich sytuacji. To zmniejsza obciążenie sądów i stres rodzin.

• Zmniejszenie konfliktowości: Gdy system jest postrzegany jako bardziej obiektywny, maleje poczucie krzywdy. Rodzic płacący ma świadomość, iż kwota wynika z jasnych kryteriów, a nie „widzi mi się” sędziego lub presji drugiej strony. Rodzic otrzymujący czuje, iż świadczenie zostało wyliczone uczciwie z uwzględnieniem potrzeb dziecka i możliwości drugiego rodzica. To może łagodzić spory, bo dyskusja przenosi się z emocjonalnego poziomu na bardziej merytoryczny (liczby, kalkulacje).

• Lepsze zabezpieczenie dobra dziecka: Tablice z definicji uwzględniają wiek dziecka (a więc i jego potrzeby, rosnące z wiekiem) oraz sytuację dochodową rodzica. Dobrze opracowane – mogą zagwarantować minimalny poziom alimentów konieczny do zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka w danej grupie wiekowej. W krajach stosujących takie standardy często powiązane jest to z ustalaniem minimum socjalnego dla dziecka. Dzięki temu mniejsza jest szansa, iż alimenty zostaną zaniżone – sędzia widząc tabelę raczej nie orzeknie kwoty niższej od wskazanej, bo musiałby to solidnie uzasadnić.

• Zwiększenie ściągalności alimentów: Jak podkreśla minister Żurek, gdy alimenty są dostosowane do możliwości zarobkowych, wzrasta prawdopodobieństwo ich regularnej płatności. Rodzic płacący nie jest pchnięty do szarej strefy czy uchylania się, bo obciążenie finansowe jest rozsądne. To z kolei oznacza mniej przypadków, gdzie do akcji musi wkraczać komornik lub państwowy Fundusz Alimentacyjny. Finalnie dzieci otrzymują środki od tego rodzica, który powinien je dawać, a nie z kieszeni podatników.

• Wygoda dla sędziów i stron: Tablice stanowią praktyczne narzędzie – zamiast wykonywać za każdym razem żmudne wyliczenia od zera, sędzia ma pod ręką gotowe wartości orientacyjne. Podobnie rodzice (i ich prawnicy) mogą jeszcze przed rozprawą oszacować potencjalny wynik sporu, co sprzyja dobrowolnym porozumieniom. Jak zaznaczył minister, takie tablice „przynoszą korzyść tym, którzy chodzą do sądów… ale także sędziom”pap.pl, bo ułatwiają im pracę.

Oczywiście powyższe zalety ujawnią się tylko wtedy, gdy tablice zostaną rzetelnie przygotowane. Wprowadzenie źle opracowanych wytycznych mogłoby nie tylko nie przynieść korzyści, ale wręcz pogorszyć sytuację.

Potencjalne zagrożenia i wyzwania związane z tablicami alimentacyjnymi

Każde rozwiązanie ma też swoje minusy lub ryzyka, o których trzeba pamiętać w toku reformy:

• Ryzyko sztywnego stosowania: Istnieje obawa, iż sędziowie mogą traktować tablice jako prawie obowiązujące reguły i nie dostosowywać kwot do indywidualnych okoliczności. Choć docelowo tabela ma służyć jako wskazówka, praktyka może pójść w kierunku automatyzmu. W efekcie nietypowe sytuacje rodzinne (np. dziecko o szczególnych potrzebach zdrowotnych, koszty terapii, dojazdów, nauki w specjalnej szkole) mogłyby zostać zignorowane, bo „tabela pokazuje tyle a tyle”. Trzeba więc jasno określić, iż tabela nie zastępuje myślenia sędziego – raczej ustanawia punkt wyjścia, od którego można w górę lub w dół odejść, uzasadniając to konkretnymi okolicznościami.

• One size does not fit all: Polska jest krajem o dość dużych zróżnicowaniach kosztów życia (miasto-wieś, regiony). Ustalona centralnie kwota np. 1000 zł na dziecko może być niewystarczająca w dużym mieście, a relatywnie wysoka na obszarze wiejskim. Tabela z definicji uśrednia – może więc nie przystawać idealnie do żadnej konkretnej rodziny. Zawsze znajdą się przypadki „na granicy”, gdzie obie strony będą przekonywać, iż ich sytuacja odbiega od modelowej. Wyzwaniem jest tak zbudować tabelę (lub mechanizmy jej korekty), by miała ona pewną elastyczność uwzględniającą nietypowe przypadki.

• Możliwe poczucie krzywdy u którejś z grup: jeżeli kalibracja tablic będzie nieudana, istnieje ryzyko, iż środowiska ojców lub matek (w zależności od tego, kto częściej płaci lub otrzymuje alimenty) uznają rozwiązanie za skrzywdzające. Już przy pierwszej, nieudanej próbie widać było ten problem: gdy eksperci policzyli, iż polska tabela nakładałaby znacznie większe ciężary na rodziców niż np. niemiecka czy francuska, natychmiast padło określenie „drakońskie alimenty”. Analizy porównawcze wykazały, iż w scenariuszu dochodu netto 16 tys. zł i trójki dzieci polskie tablice żądałyby ponad 17 tys. zł, podczas gdy niemieckie ok. 8 tys., a francuskie ok. 4 tys. w przeliczeniu na złotówki. Taka dysproporcja stawia nasz system w skrajnie niekorzystnym świetle. Gdyby więc próbowano forsować tak wysokie kwoty, prawdopodobnie spotkałoby się to z masowym oporem zobowiązanych rodziców (głównie ojców). Z kolei zbyt niskie stawki oburzyłyby drugi obóz – samotne matki i obrońców praw dzieci, wskazujących iż państwo oszczędza kosztem nieletnich. Balans jest tu bardzo trudny do osiągnięcia i wymaga ogromnej rozwagi.

• Powiązanie z systemem świadczeń socjalnych: Wprowadzenie tablic nie może odbywać się w oderwaniu od innych instrumentów wspierających rodziny (np. programu 500+, funduszu alimentacyjnego). o ile alimenty zostaną ustalone wysoko, a jednocześnie państwo wypłaca dodatkowe świadczenia na dziecko, może dojść do pytania o sumowanie się tych źródeł. Np. czy rodzic, u którego dziecko mieszka, mający zagwarantowane alimenty zgodnie z tabelą oraz 500+ od państwa, nie będzie w nadmiernie uprzywilejowanej pozycji finansowej względem rodzica płacącego? Oczywiście dobro dziecka jest najważniejsze, ale takie kalkulacje mogą wpływać na społeczne postrzeganie sprawiedliwości rozwiązania. Trzeba więc uważać, by tablice harmonijnie współgrały z polityką socjalną państwa.

• Ewentualna demotywacja do podejmowania lepiej płatnej pracy: To argument podnoszony czasem w dyskusjach – jeżeli alimenty byłyby sztywno powiązane z dochodem, rodzic zobowiązany mógłby nie mieć bodźca do zwiększania swych zarobków, bo „i tak zabiorą na alimenty”. W skrajnej postaci mógłby choćby ograniczać oficjalne dochody (przechodząc do szarej strefy), by obniżyć należność alimentacyjną. To oczywiście działa i dziś, ale przy tabelach stałoby się jeszcze prostsze do przewidzenia (np. ktoś wie, iż przekroczenie progu dochodu o 100 zł spowoduje skok alimentów o kilkaset złotych – więc woli tej podwyżki nie brać). Takie „pułapki progowe” trzeba wyeliminować poprzez odpowiednią konstrukcję tabel (płynne wzrastanie świadczeń, bez gwałtownych skoków).

Minister Żurek wydaje się świadom wielu z powyższych zagrożeń. Jego zapewnienia o ostrożnym, mądrym wprowadzaniu zmian i o dążeniu do kompromisu wskazują, iż negatywne skutki będą minimalizowane. Nic na siłę – to podejście, które w reformie tak wrażliwej społecznie jest ze wszech miar słuszne.

Konieczność powiązania tablic z innymi reformami prawa rodzinnego (opieka naprzemienna i in.)

Jednym z najważniejszych wniosków z debaty o tablicach alimentacyjnych jest to, iż nie da się ich rozpatrywać w oderwaniu od całokształtu prawa rodzinnego. System alimentacyjny jest nierozerwalnie związany z systemem opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców. Minister Żurek mocno zaakcentował, iż tablice chce wprowadzić w pakiecie z innymi rozwiązaniami, które dotyczą właśnie sfery opieki i kontaktów z dziećmi.

Chodzi przede wszystkim o promowanie i uregulowanie opieki naprzemiennej (znanej też jako piecza lub opieka wspólna). W wielu krajach europejskich model ten – polegający na tym, iż dziecko spędza porównywalną ilość czasu z każdym z rodziców po rozwodzie – stał się standardem, gdy tylko warunki na to pozwalają (brak patologii, oboje rodzice chcą i są w stanie sprawować opiekę). Polska wciąż nie ma jednoznacznych przepisów preferujących takie rozwiązanie, co często prowadzi do zażartych walk o dziecko, bo utrwalenie opieki przez jednego z rodziców oznacza dla drugiego ograniczenie kontaktów i obowiązek płacenia alimentów. Minister Żurek wskazał, iż państwo musi motywować rodziców do porozumienia w sprawie dzieci poprzez rozwiązania prawne. Przy dobrze ułożonych przepisach żadna ze stron nie powinna mieć „z góry lepszej pozycji przed sądem”. w tej chwili bywa tak, iż jedno z rodziców (często to, z którym dziecko mieszka) jest na starcie uprzywilejowane – np. domyślnie otrzymuje alimenty i decyduje o zakresie kontaktów. To sprawia, iż druga strona czuje się na straconej pozycji i nie ma motywacji do współpracy, raczej dąży do zmiany opiekuna w sądzie, co rodzi długie konflikty.

Wprowadzenie naprzemiennej opieki jako domyślnego rozwiązania w przypadkach, gdy oboje rodzice nadają się na opiekunów, mogłoby w znacznym stopniu zmienić dynamikę sporu alimentacyjnego. Gdy dziecko przebywa np. tydzień u matki, tydzień u ojca naprzemiennie, to każdy z rodziców pokrywa bezpośrednio koszty utrzymania w „swoim” tygodniu. Alimenty w klasycznym sensie mogą wtedy mieć formę wyrównawczą (jeśli są duże dysproporcje dochodów) albo nie być zasądzone wcale, gdy podział opieki i wydatków jest równy. Oczywiście nie każdy przypadek pozwala na taki układ – czasem odległość, praca czy dobro dziecka (stabilizacja) powodują, iż lepiej, by z jednym rodzicem było większość czasu. Niemniej uregulowanie opieki naprzemiennej i danie sądom jasnych wytycznych w tym zakresie to istotny kontekst dla tablic alimentacyjnych. Żurek zauważa, iż wiele państw europejskich ma bardzo dobrze rozwiązane kwestie opieki naprzemiennej i chce z tych wzorców skorzystać. Wspomina też, iż zachęcanie obojga odpowiedzialnych rodziców do zaangażowania w wychowanie leży w interesie publicznym – dziecko ma prawo do obojga rodziców, a państwo powinno to umożliwić, „z wyjątkiem przypadków patologicznych” (np. uzależnienia, przemoc), gdzie oczywiście dobro dziecka wymaga ograniczenia kontaktu z jednym z rodziców.

Zatem, prace nad tablicami alimentacyjnymi będą sprzężone z pracami nad zmianami w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym dotyczącymi kontaktów i władzy rodzicielskiej. Minister deklaruje chęć wypracowania kompromisu z udziałem organizacji pozarządowych, stowarzyszeń praw ojca, praw matek, Rzecznika Praw Dziecka itp.. Celem jest rozwiązanie problemów, które dziś nierzadko wyglądają tak: jeden z rodziców ogranicza drugiemu kontakt z dzieckiem i jednocześnie nie otrzymuje alimentów (bo ten drugi ich nie płaci w proteście), w efekcie cierpi dziecko – pozbawione zarówno należnych środków, jak i relacji z jednym z rodziców. Minister Żurek mówi wprost: „kto na tym cierpi? Cierpi dziecko i dobro dziecka”. Dlatego tak silnie kładzie nacisk na rozwiązania systemowe, które rozłamią ten zaklęty krąg konfliktu. Zapowiada: „damy nadzieję matkom, ojcom i dzieciom, które cierpią z tego powodu, iż nie mogą mieć kontaktu z obojgiem rodziców taki, jak powinny”. To bardzo ważna deklaracja – wskazuje, iż nadrzędnym motywem reformy nie są oszczędności czy statystyki, ale dobro dziecka i umożliwienie mu wychowania przy udziale obojga rodziców, mimo ich rozstania.

Konkretnych rozwiązań w zakresie opieki naprzemiennej jeszcze nie ogłoszono, ale można spodziewać się np.: wprowadzenia domniemania opieki wspólnej (sąd, orzekając rozwód, z góry przyjmuje taki model, o ile nie ma przeciwwskazań), ułatwień w zmianie miejsca zamieszkania dziecka naprzemiennie, mechanizmów egzekwowania kontaktów (tak by rodzic blokujący kontakt ponosił realne konsekwencje). Wszystko to musi współgrać z tablicami alimentacyjnymi. Być może tablice będą miały różne warianty – inny dla modelu, gdy jedno z rodziców jest opiekunem dominującym, a inny dla opieki pół na pół (gdzie alimenty mogłyby być np. symboliczne lub żadne, w zależności od różnicy dochodów).

Minister wspomniał również o „motywowaniu państwa rozwiązaniami prawnymi” do odpowiedzialnego zachowania rodziców. To sugeruje być może jakieś zachęty finansowe lub ulgi dla tych, którzy porozumiewają się co do opieki (np. ulgi podatkowe przy opiece naprzemiennej, co zresztą już częściowo funkcjonuje – odliczenia na dziecko dzielone między rodziców).

Reasumując, reforma alimentacyjna zostanie zsynchronizowana z reformą opiekuńczą. To kompleksowe podejście powinno zapewnić, iż zmiany będą sprawiedliwe i zrównoważone. Tablice alimentacyjne staną się wtedy jednym z elementów większej układanki, mającej na celu dobro dziecka: dostanie ono i środki utrzymania, i możliwość bycia wychowywanym przez mamę oraz tatę, na ile to możliwe. Z perspektywy rodziców – żaden nie będzie ani uprzywilejowany, ani dyskryminowany; oboje poniosą odpowiedzialność za dziecko adekwatnie do swojego udziału w opiece i swoich możliwości finansowych. Taki holistyczny model funkcjonuje z powodzeniem np. w krajach skandynawskich, gdzie konflikty okołorozwodowe o dzieci i alimenty są rzadsze właśnie dzięki jasnym regułom współodpowiedzialności.

Wpływ reformy na sytuację dzieci i rodziców w sporach alimentacyjnych

Potencjalne efekty wprowadzenia tablic alimentacyjnych (wraz z towarzyszącymi reformami) można rozpatrywać na kilku płaszczyznach:

Dla dzieci: Dobrze pomyślana reforma powinna przede wszystkim zapewnić dzieciom stabilniejsze warunki finansowe i emocjonalne po rozstaniu rodziców. o ile alimenty zostaną ustalone szybciej i bardziej obiektywnie, dziecko krócej będzie cierpieć niedostatek w okresie przejściowym. Zmniejszy się też ryzyko, iż otrzyma kwotę rażąco niewystarczającą do zaspokojenia potrzeb – tablice określą pewne minimum w zależności od wieku, poniżej którego sąd raczej nie zejdzie. Co więcej, jeżeli równolegle wzrośnie udział drugiego rodzica w opiece (dzięki promocji opieki naprzemiennej), dziecko zyska na jakości relacji rodzinnych. Będzie miało szansę utrzymać silną więź zarówno z matką, jak i ojcem, nie będzie przedmiotem przeciągania liny między nimi. Oczywiście ideałem jest, by po rozwodzie rodzice potrafili współdziałać dla dobra potomka – i reforma właśnie temu ma służyć: zniwelowaniu bodźców do walki, a wzmocnieniu bodźców do współpracy. Dziecko przestaje być „kartą przetargową” (co niestety bywało w toksycznych konfliktach), a staje się wspólną troską, gdzie podział ról jest klarowny i sprawiedliwy.

Dla rodziców otrzymujących alimenty (zwykle tych, z którymi dziecko mieszka): Z ich punktu widzenia najważniejsze jest, by alimenty były pewne, odpowiednio wysokie i regularnie płacone. Tablice mogą pomóc osiągnąć te trzy cele. Po pierwsze, dzięki nim alimenty mogą być zasądzone szybciej i z mniejszą szansą na apelację – druga strona widząc, iż kwota jest zgodna ze standardem, być może nie będzie przedłużać sporu. Po drugie, dobrze wyważone stawki powinny zagwarantować środki przynajmniej odpowiadające podstawowym potrzebom dziecka w danej kategorii (wyżywienie, ubranie, edukacja szkolna itp.). Po trzecie, jak wspomniano, rodzic płacący będzie bardziej skłonny płacić, jeżeli kwota wyda mu się fair – a więc ten, kto wychowuje dziecko, częściej dostanie należne pieniądze w terminie, zamiast walczyć z dłużnikiem alimentacyjnym. W dłuższej perspektywie może to też poprawić relacje między byłymi partnerami – w tej chwili wiele samotnych matek żywi ogromną urazę do ex-partnera, który unika płacenia; gdyby ten płacił sumiennie (bo system mądrze to wyegzekwuje i ustali), poziom wrogości może się obniżyć.

Dla rodziców zobowiązanych do alimentów (zwykle tych bez stałej opieki nad dzieckiem): Dla nich reforma jest szansą na bardziej transparentne i umiarkowane obciążenia. Zamiast obawiać się arbitralnej decyzji sądu czy roszczeń „z kosmosu”, otrzymają jasną informację: przy moich dochodach i dwójce dzieci w takim wieku typowa kwota to X zł. jeżeli zarabiam więcej – więcej dołożę do potrzeb dzieci, jeżeli mniej – mniej, proporcjonalnie. Taka przejrzystość może zwiększyć poczucie akceptacji: alimenty przestają być postrzegane jako kara czy haracz, a stają się wypełnieniem obowiązku w przewidywalnej wysokości. To trochę analogia do systemu podatkowego – ludzie mogą nie lubić płacić podatków, ale jeżeli stawka jest znana i jednakowa dla wszystkich w podobnej sytuacji, łatwiej to zaakceptować niż uznaniowość. Co więcej, jeżeli razem z tablicami wejdzie szersze stosowanie opieki naprzemiennej, wielu ojców (bo to oni najczęściej są płacącymi) zyska coś bezcennego: więcej czasu z dzieckiem. Być może będą musieli świadczyć na dziecko kwotowo kilka mniej niż dotąd, ale w naturze sami wydadzą część pieniędzy, zapewniając utrzymanie podczas dni spędzonych z synem czy córką. Psychologicznie to ogromna różnica – co innego przelewać dużą część pensji byłej żonie, a co innego samemu kupić dziecku ubranie, zapłacić za kurs czy zabrać na wakacje. W drugim przypadku rodzic widzi namacalnie, na co idą pieniądze, czuje się zaangażowany w wychowanie, a nie tylko „bankomatem”. Reforma więc może przynieść też satysfakcję emocjonalną płacącym rodzicom, redukując ich frustrację. Oczywiście warunkiem jest, by system nie wymagał od nich kwot oderwanych od rzeczywistości – dlatego kalibracja jest tak ważna.

Dla sądów i państwa: Warto dodać, iż uporządkowanie kwestii alimentów i opieki przyniesie korzyści również instytucjonalnie. Sądowe postępowania alimentacyjne powinny stać się krótsze i prostsze, co odciąży sądy rodzinne (dziś część z nich tonie w sprawach o podwyższenie alimentów, ich obniżenie, egzekucję zaległości itp.). Być może więcej spraw zakończy się ugodowo na etapie mediacji lub po prostu porozumieniem rodziców bez procesu – mając tabelę, łatwiej zasiąść do stołu i znaleźć rozwiązanie. To oszczędność czasu sędziów, który mogą poświęcić na inne trudne sprawy (np. przemoc w rodzinie, sprawy opiekuńcze). Dla budżetu państwa zaś potencjalnie zmniejszą się wypłaty z Funduszu Alimentacyjnego, jeżeli zwiększy się ściągalność prywatnych alimentów. Państwo nie będzie musiało zastępować niepłacących rodziców w takim stopniu jak dotychczas, co jest korzystne finansowo i społecznie (zmniejszy się może też społeczne przyzwolenie na niepłacenie alimentów, gdy system będzie sprawiedliwy). Krótko mówiąc, reforma może wzmocnić poczucie praworządności na poziomie życia codziennego – obywatele zobaczą, iż prawo rodzinne działa, jest logiczne i egzekwowalne, a państwo dba o dobro dzieci nie tylko przez własne programy, ale i przez mądre regulacje obowiązków rodzicielskich.

Podsumowując, planowane wprowadzenie tablic alimentacyjnych w Polsce – po nieudanym starcie – ma otrzymać nowe, lepsze życie za sprawą ministra Waldemara Żurka. Jego podejście, by uczynić z tego element większej całości reform prawa rodzinnego, zasługuje na uznanie. Tylko całościowe spojrzenie pozwoli uniknąć prostych błędów i niezrównoważonych skutków. Europejskie doświadczenia podpowiadają, iż transparentne reguły w sprawach alimentów i opieki służą wszystkim zainteresowanym: dzieciom, obojgu rodzicom oraz wymiarowi sprawiedliwości. jeżeli Polska zdoła zaadaptować te dobre praktyki – z uwzględnieniem naszych realiów – jest szansa, iż zakończą się wieloletnie „wojny alimentacyjne”, a zamiast tego większość takich spraw stanie się rutyną opartą o jasne kryteria. Oczywiście zawsze będą sytuacje szczególne, wymagające elastyczności sądu, ale trzon systemu powinien być przewidywalny. Minister Żurek daje tu wyraźny sygnał: dobro dziecka i zdrowy rozsądek ponad populizm i pochopne działania. jeżeli obietnice zostaną spełnione, za kilka-kilkanaście miesięcy możemy zobaczyć nowy projekt tablic alimentacyjnych – tym razem dopracowany, skonsultowany i bliższy standardom zachodnim niż dotychczasowa „wpadka”. A wraz z nim – inne zmiany w kodeksie rodzinnym, które wspólnie poprawią los dzieci z rozbitych rodzin i uczynią prawo bardziej przyjaznym dla rodzin w kryzysie.

Można ostrożnie optymistycznie stwierdzić, iż polski system alimentacyjny czeka pozytywna rewolucja, która – jeżeli przebiegnie zgodnie z założeniami – stanie się wzorem wyważonej reformy służącej najsłabszym (dzieciom) przy poszanowaniu praw i obowiązków dorosłych. Wszystko jednak zależy od szczegółów i konsekwencji we wdrażaniu – na co będziemy patrzeć w najbliższym czasie z dużą uwagą.

P.S. nie jest to pierwsza zatrzymana reforma systemu alimentacyjnego, poprzednia władza planowała wdrożenie całkiem rozsądnego mechanizmu w postaci alimentów natychmiastowych, o czym pisaliśmy TUTAJ i TUTAJ. Projekty te jednak także do dziś nie weszły w życie.