2 miesięcy temu
Ubezwłasnowolnienie należy zaliczyć do tych instytucji prawa cywilnego, z których korzysta się w wyjątkowo trudnych i skrajnych sytuacjach życiowych. Jego konsekwencje są bardzo daleko idące, dlatego by sąd mógł uznać daną osobę za ubezwłasnowolnioną, niezbędne jest spełnienie kilku warunków. Czym tak naprawdę jest ubezwłasnowolnienie? Jakie skutki rodzi? Kiedy i kogo można ubezwłasnowolnić? Te i inne kwestie wyjaśniamy poniżej.
W Polsce każdy obywatel po ukończeniu 13. roku życia nabywa tzw. częściową zdolność do czynności prawnych. Pełnię tej zdolności osiąga się dokładnie 5 lat później, czyli po ukończeniu 18 lat. Zdolność do czynności prawnych można w największym skrócie określić jako możliwość dokonywania we własnym imieniu wszelkich decyzji określanych w jakikolwiek sposób przez prawo, czyli np. zawierać umowy sprzedaży, najmu, pożyczki itd. Pełna zdolność do czynności prawnych stanowi w jakimś sensie fundament wolności, a także świadczy o osiągnięciu przez daną osobę odpowiedniej dojrzałości, która pozwala samodzielnie decydować o swoim losie.
Bywają jednak sytuacje, kiedy obywatel, mimo osiągnięcia prawnej pełnoletności, nie może lub nie powinien posiadać pełnej umiejętności czynności prawnych, gdyż z różnych powodów korzystanie z tego rodzaju przywileju staje się ryzykowne nie tylko dla tej osoby, ale też dla jej bliskich.
Sprawdź: Odszkodowane za straty moralne – kiedy przysługuje?
Ubezwłasnowolnienie – definicja
Ubezwłasnowolnieniem nazywa się pozbawienie osoby fizycznej umiejętności czynności prawnych w celu ochrony jej interesów życiowych i majątkowych. Decyzja o zastosowania takiego środka następuje w formie orzeczenia sądowego. Ubezwłasnowolnienie dzielimy na częściowe i całkowite. Skutki obu z nich są nieco inne. Jednak w każdym z tych przypadków odebranie umiejętności czynności prawnych staje się możliwe jedynie po zaistnieniu kilku niezbędnych przesłanek.
Czym jest ubezwłasnowolnienie całkowite?
Ubezwłasnowolnienie całkowite polega na odebraniu pełnej umiejętności czynności prawnych. Takiej osobie ustanawia się dodatkowo opiekę, chyba iż mowa o kimś, kto jeszcze podlega pod władzę rodzicielską (wówczas domyślnie opiekę sprawuje rodzic bądź wcześniej nadany opiekun prawny). Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła 13 lat, o ile wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Co to oznacza w praktyce? Zgodnie z zapisami art.14 Kodeksu cywilnego wszelkie czynności prawne dokonane przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną są nieważne. Wyjątek stanowi jedynie sytuacja, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Wówczas taki kontrakt staje się istotny z chwilą jego wykonania, chyba iż pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Odebranie pełnej umiejętności czynności prawnych pozbawia daną osobę możliwości zawarcia związku małżeńskiego. Co więcej – każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, chyba iż to ostatnie zostało uchylone.
Tak naprawdę ubezwłasnowolnienie uniemożliwia samodzielne podjęcie różnego rodzaju decyzji życiowych, związanych z podjęciem pewnych działań prawnych, mogących wpłynąć np. na sytuację materialną.
Czym jest ubezwłasnowolnienie częściowe?
Istnieje drugi rodzaj ubezwłasnowolnienia – określane jako częściowe. Polega ono na ograniczeniu umiejętności czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie to dotyczy jedynie osób pełnoletnich. Ustanawia się je z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, o ile taki stan nie uzasadnia orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw danego obywatela. W takim przypadku osoba ubezwłasnowolniona ma ustanowionego kuratora. Zgodnie z art. 17 Kodeksu cywilnego – z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w umiejętności czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Więcej o zakresie ubezwłasnowolnienia częściowego mówi art.18 wspomnianego już Kodeksu cywilnego. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w umiejętności czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. Osoba ograniczona w umiejętności czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej umiejętności czynności prawnych. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w umiejętności czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Ma jednak prawo jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy.
Nieco liberalniej, w porównaniu do ubezwłasnowolnienia całkowitego, wygląda kwestia zawarcia małżeństwa u osób pozbawionych umiejętności czynności prawnych częściowo. Przepisy jasno mówią bowiem, iż nie może zawrzeć małżeństwa ktoś dotknięty chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. o ile jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i o ile osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd ma możliwość zezwolić na zawarcie związku małżeńskiego. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków, chyba iż wspomniana choroba ustała/została wyleczona.
Jak złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy lub prokurator. Dokument należy przedłożyć w sądzie okręgowym miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek bądź w sądzie odpowiednim do miejsca pobytu.
Sam wniosek powinien zawierać kilka niezbędnych informacji. Przede wszystkim należy zawrzeć w nim dane wnioskodawcy i dane osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, stopień pokrewieństwa między wnioskodawcą a uczestnikiem, zakres ubezwłasnowolnienia (częściowe czy całkowite), uzasadnienie wniosku, a także informacje o aktualnym stanie cywilnym osoby, która docelowo ma zostać ubezwłasnowolniona.
Do wniosku należy też dołączyć odpowiednią dokumentację medyczną. Ma ona na celu potwierdzić, iż ubezwłasnowolnienie jest w danym przypadku jedynym sposobem na zabezpieczenie interesów osoby, której dotyczy cała sprawa. Zwykle razem z wnioskiem przekłada się też jej akt urodzenia i jeżeli takowy istnieje – akt małżeństwa.
Koszt złożenia wniosku wiąże się z koniecznością uiszczenia tzw. opłaty sądowej, która wynosi 100 zł. Do tego należy doliczyć zaliczkę na poczet opinii biegłych.
Obowiązki opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej
Główne obowiązki opiekuna obejmują opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną, zarządzanie jej majątkiem, reprezentowanie jej przed instytucjami oraz zapewnienie środków niezbędnych do życia, takich jak pożywienie, mieszkanie i opieka lekarska. Opiekun musi również, nie rzadziej niż co roku, przedstawić sądowi sprawozdanie ze swojej działalności opiekuńczej.
Opiekunowi i kuratorowi osoby ubezwłasnowolnionej przysługuje prawo do ubiegania się o wynagrodzenie za sprawowanie tej funkcji. Zapłata ta może być pokryta z dochodów (majątku) osoby ubezwłasnowolnionej lub ze środków publicznych.
Uchylenie ubezwłasnowolnienia
Istnieje możliwość zniesienia ustanowionego przez sąd ubezwłasnowolnienia. Staje się to możliwe, gdy przyczyny pozbawienia umiejętności czynności prawnych, zniknęły. Możliwe jest również przemianowane ubezwłasnowolnienia z całkowitego na częściowe. W każdym przypadku sąd dokładnie bada sprawę i podejmuje decyzję o wszelkie indywidualne niuanse, mając oczywiście na względzie dobro osoby, której dotyczy orzeczenie.
Warto wspomnieć, iż instytucja ubezwłasnowolnienia może zostać w najbliższej przyszłości zastąpiona innym rozwiązaniem prawnym. Mowa tu o modelu wspieranego podejmowania decyzji. Prace legislacyjne nad tymi zmianami już trwają.
Ubezwłasnowolnienie – pomoc prawna
W sprawach o ubezwłasnowolnienie warto zwrócić się po pomoc prawnika ze względu na ich delikatny charakter i złożoność formalną. Proces ubezwłasnowolnienia dotyczy fundamentalnych praw i wolności osoby, dlatego wymaga szczególnej wrażliwości oraz precyzyjnego podejścia do przepisów prawnych. Prawnik, posiadający wiedzę i doświadczenie w tym obszarze, pomoże w dokładnym przygotowaniu niezbędnych dokumentów, spełnieniu wymagań formalnych oraz reprezentowaniu interesów klienta przed sądem. Profesjonalna pomoc prawnika zapewnia również, iż wszystkie działania będą zgodne z prawem, co minimalizuje ryzyko błędów proceduralnych mogących prowadzić do opóźnień lub negatywnych konsekwencji.
Kompleksową i profesjonalną pomoc w takich i innych sprawach z zakresu prawa cywilnego oferuje nasza Kancelaria. Zapraszamy do kontaktu.
71 737 37 22
Kancelaria Sobota Jachira – Radca prawny Wrocław
