Umowa pożyczki między przedsiębiorcami – zagadnienia praktyczne

Umowa pożyczki to umowa, zgodnie z którą pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy określoną ilość pieniędzy, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą kwotę pożyczkodawcy (art. 720 Kodeksu cywilnego). Umowa pożyczki to jedna z najczęściej zawieranych umów w obrocie prawnym pomiędzy przedsiębiorcami. Umowa pożyczki została uregulowana w sposób ograniczony, odnoszą się do niej zaledwie nieliczne przepisy Kodeksu cywilnego (art. 720 – art. 724¹), w związku z czym wielu wskazówek dotyczących prawidłowego i bezpiecznego sformułowania treści umowy pożyczki należy doszukiwać się w wypracowanej w obrocie gospodarczym praktyce zawierania tego typu umów.

Celem poniższego artykułu jest możliwie praktyczne omówienie najczęstszych problemów i wątpliwości związanych z umową pożyczki zawieraną pomiędzy przedsiębiorcami, z uwzględnieniem doświadczeń praktycznych prawników kancelarii.

W którym momencie dochodzi do zawarcia umowy pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami?

Umowa pożyczki (zarówno zawierana pomiędzy przedsiębiorcami, jak i osobami fizycznymi) posiada charakter konsensualny, co oznacza, iż skutek umowy aktualizuje się w momencie samego złożenia oświadczenia woli przez strony umowy. W konsekwencji, do zawarcia umowy pożyczki dojdzie, co do zasady, w momencie złożenia podpisów przez strony umowy na dokumencie „umowa pożyczki”, a nie w chwili przekazania środków pieniężnych zgodnie z postanowieniami umowy. Innymi słowy, strony mogą ustalić, iż do wydania środków dojdzie w innym (późniejszym) czasie, niż zawarcie umowy pożyczki. Wydaje się jednak, iż przede wszystkim w intencji pożyczkobiorcy powinno być, aby termin wydania środków był możliwie bliski dnia zawarcia umowy.

Uzasadnione jest to choćby przepisami ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, które nakładają obowiązek uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2 proc. wartości pożyczanej kwoty, w momencie złożenia zgodnych oświadczeń stron, a zatem zawarcia umowy. W konsekwencji, dla ziszczenia się obowiązku podatkowego, nie będzie miało znaczenia kiedy nastąpiło wydanie środków na rzecz pożyczkobiorcy, ale kiedy doszło do zawarcia umowy pożyczki.

Co natomiast wydarzy się w sytuacji, gdy termin wydania przedmiotu pożyczki nie zostanie wskazany w treści umowy pożyczki? W tej sytuacji, zastosowanie znajdzie art. 455 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym o ile termin wydania przedmiotu pożyczki nie jest oznaczony ani nie wynika z adekwatności zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W praktyce oznacza to, iż pożyczkodawca powinien wezwać pożyczkodawcę do wydania przedmiotu umowy (tj. przelania środków), a w sytuacji gdy nie przyniesie to skutku, uprawniony będzie do podjęcia dalszych kroków prawnych na drodze sądowej, mających na celu zrealizowanie jego roszczenia o wydanie środków pieniężnych. Wydaje się, iż dla celów dowodowych, rekomendowane jest, aby wezwanie miało formę pisemną.

Strony mogą także zastrzec, iż pożyczkodawca zobowiązany będzie do przelania pożyczki na rachunek bankowy wskazany przez pożyczkobiorcę do danego dnia, natomiast wyłącznie po ustanowieniu na rzecz pożyczkodawcy zabezpieczenia spłaty całości wierzytelności pożyczkodawcy z tytułu udzielonej pożyczki oraz po przedłożeniu dokumentów potwierdzających ustanowienie zabezpieczenia na rzecz pożyczkodawcy. Przykładowymi zabezpieczeniami mogą być:

• hipoteka ustanowiona na nieruchomości pożyczkobiorcy,
• poręczenie
• weksel,
• dobrowolne poddanie się egzekucji
• zastaw rejestrowy i zwykły,

Warto zwrócić uwagę, iż zabezpieczenie może obejmować nie tylko samą kwotę pożyczki, ale również oprocentowanie pożyczki.

W jakiej formie może zostać zawarta umowa pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami?

Zgodnie z art. 720 § 2 Kodeksu cywilnego, umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej. Przepis w praktyce oznacza, iż choć nie zawarcie umowy w formie pisemnej nie spowoduje nieważności umowy, może jednak utrudnić postępowanie dowodowe przed sądem. Z drugiej strony, zastrzeżenie formy dokumentowej (przewidzianej przepisem) nie wydaje się być trudne do spełnienia przez przedsiębiorców. Przepis art. 77² Kodeksu cywilnego stanowi bowiem, iż do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. W konsekwencji, wydaje się zatem, iż forma dokumentowa dopuszcza zawarcie umowy pożyczki w postaci choćby:

• wiadomości e-mail,
• pliku PDF,
• pliku tekstowego,
• czy choćby wiadomości SMS,

z zastrzeżeniem jednak, iż niezbędne będzie ustalenie osoby, która składa oświadczenie woli, czyli tego, kto zawiera umowę.

• Praktyczny przykład z orzecznictwa: literalne brzmienie tego przepisu prowadzi do wniosku, iż możliwość ustalenia osoby składającej oświadczenie nie musi wynikać z treści tego oświadczenia, ale ze sposobu złożenia oświadczenia (np. osobę tę można ustalić dzięki IP komputera, z którego wysłano informacje). Z dochowaniem formy dokumentowej mamy do czynienia także w przypadku wypełnienia formularza dostępnego na stronie internetowej obejmującego wpis danych pozwalających ustalić tożsamość składającego oświadczenie. Forma dokumentowa nie jest ekwiwalentem formy pisemnej. Podstawowa różnica to brak wymogu złożenia na dokumencie własnoręcznego podpisu (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, V Wydział Cywilny Odwoławczy, sygn. akt V Ca 2157/19).

Opierając się na naszym doświadczeniu, zdecydowanie jednak rekomendujemy zawieranie umów w formie pisemnej, tj. przewidującej podpisy obu stron umowy na dokumencie. W przypadku ewentualnego sporu sądowego dotyczącego wykonywania umowy pożyczki (na przykład w sytuacji braku spłaty lub w przypadku braku zgody w zakresie terminu wypłaty), dla obu stron wydaje się to być bezpieczniejszym prawnie i korzystniejszym rozwiązaniem.

Co może być przedmiotem umowy pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami?

Przepis stanowi, iż przedmiotem umowy pożyczki mogą być:

• określona ilość pieniędzy (najczęstsza sytuacja) albo
• rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, przez które należy rozumieć rzeczy oznaczone według cech rodzajowych, adekwatnych dla większej liczby przedmiotów, np. tona węgla czy jabłek. Oczywiście zawierając umowę pożyczki rzeczy oznaczonych co do gatunku, strony powinny również określić parametry, czy cechy przedmiotu pożyczki, w cytowanym przykładzie na przykład parametry chemiczne czy technologiczne.

Jakie postanowienia powinna zawierać umowa pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami?

Zgodnie z przepisem, minimalna treść umowy pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami powinna zawierać określenie stron umowy oraz przedmiot pożyczki. W praktyce jednak, aby zachować bezpieczeństwo stron, a w szczególności pożyczkodawcy, umowy pożyczki zawierają bardziej rozbudowane postanowienia, przede wszystkim dotyczące:

• sposobu i miejsca wydania środków, ewentualnie dane niezbędne do wykonania przelewu,
• terminu przekazania środków,
• termin zwrotu przedmiotu umowy pożyczki,
• wynagrodzenie pożyczkodawcy, które co do zasady przyjmuje formę odsetek / procenta od udzielonej kwoty pożyczki,
• zabezpieczenie (zabezpieczenia) należytego wykonania zobowiązania przez pożyczkobiorcę,
• sąd adekwatny dla rozstrzygania sporów pomiędzy stronami umowy.

Oczywiście, w bardziej skomplikowanych stanach faktycznych, umowa pożyczki może zawierać jeszcze więcej złożonych postanowień.

Czy pożyczka może zostać udzielona w walucie obcej?

Tak, umowa pożyczki może dotyczyć zarówno środków w walucie polskiej, jak i obcej (euro, dolary, franki szwajcarskie, itd.). W sytuacji, gdy przedmiotem umowy pożyczki są środki w walucie polskiej, pożyczkobiorca może zwrócić pożyczki albo w walucie wskazanej w umowie, albo w walucie polskiej. Uprawnienie to wynika z tak zwanej zasady walutowości przyjętej w prawie polskim (art. 358 § 1 Kodeksu cywilnego), zgodnie z którą o ile przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium RP jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba iż ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej (art. 358 § 1 Kodeksu cywilnego).

W sytuacji zwrotu pożyczki w walucie polskiej, kwota pożyczki będzie podlegać przeliczeniu według kursu średniego ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w dniu, w którym pożyczka miała zostać zwrócona. jeżeli po stronie pożyczkobiorcy dochodzi do opóźnienia w zwrocie pożyczonej kwoty, pożyczkodawca może żądać zwrotu w walucie polskiej po średnim kursie NBP na dzień zwrotu pożyczki.

Jaki jest termin przedawnienia roszczenia pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki?

Z zagadnieniem wydania przedmiotu pożyczki, ściśle wiąże się także kwestia przedawnienia roszczenia o wydanie przedmiotu pożyczki. Dla pożyczkobiorcy istotne będzie, iż termin przedawnienia roszczenia pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki, wynosi sześć miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany (tak art. 722 Kodeksu cywilnego).

• Praktyczny przykład z orzecznictwa: sześciomiesięczny termin przedawnienia znajduje także zastosowanie wobec roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, ponieważ każdy przepis ustawy przewidujący termin przedawnienia krótszy niż trzy lata jest przepisem szczególnym, o którym mowa w art. 118 KC (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1994 r., sygn. akt III CZP 136/94, OSN 1995, Nr 2, poz. 38).

W przypadku upływu wskazanego terminu przedawnienia, żądanie pożyczkobiorcy przekształci się w tak zwane zobowiązanie naturalne (niezupełne), tj. takie, które choć może być dochodzone przed sądem, dłużnik może w toku procesu podnieść zarzut jego przedawnienia. W praktyce zatem rekomendowane jest możliwie szybkie podjęcie wszelkich kroków, mających na celu uniknięcie upływu terminu przedawnienia.

• Praktyczny przykład z orzecznictwa: zobowiązanie przedawnione wciąż istnieje, a jedynie przekształca się w zobowiązanie naturalne, co powoduje, iż jego przymusowa realizacja na drodze sądowej lub w egzekucji nie jest możliwa, gdyż dłużnik może się skutecznie uchylić od spełnienia zobowiązania podnosząc stosowny zarzut (wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 7 marca 2016 r., sygn. akt I C 1560/15).

Jaki jest maksymalny okres obowiązywania umowy pożyczki?

Przepisy Kodeksu cywilnego, oraz żadnej innej ustawy, nie determinują maksymalnego okresu obowiązywania umowy pożyczki, pozostawiając to zgodnej woli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy.

W sytuacji, gdy strony określą w umowie terminu zwrotu pożyczki, wówczas obowiązkiem pożyczkobiorcy jest, z chwilą upływu tego terminu, zwrot przedmiotu pożyczki, tzn. bądź określonej ilości rzeczy oznaczonych co do gatunku, bądź określonej ilości pieniędzy. Strony mogą przykładowo ustalić, iż pożyczka będzie zwracana w ratach rocznych, w terminie do dnia 31 grudnia każdego roku w kwocie 100 000 zł. Istotne, iż w praktyce pożyczkodawca nie jest wówczas zobowiązany do tego, aby dłużnika wzywać do zapłaty, z uwagi na to, iż wynika to z treści samej umowy.

W niektórych przypadkach jednak strony nie określają w jakim terminie pożyczkodawca ma obowiązek zwrócić pożyczkę. W tej sytuacji, zgodnie z art. 723 Kodeksu cywilnego, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

• Praktyczny przykład z orzecznictwa: obowiązek zwrotu pożyczki jest przedmiotowo istotnym elementem umowy pożyczki, bez którego nie ma umowy pożyczki (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 1017/14).

• Praktyczny przykład z orzecznictwa: brak ustalenia terminu zwrotu pożyczki nie uniemożliwia kwalifikowania umowy jako umowy pożyczki (…), strony mogą bowiem swobodnie zdecydować, kiedy – w braku określenia terminu zwrotu pożyczki – powstanie obowiązek jej zwrotu” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 maja 2015 r., sygn. akt V ACa 72/15).

Czy umowa pożyczki może zostać wypowiedziana?

Tak. Strony mogą zastrzec prawo do wypowiedzenia umowy pożyczki, co powinno pozwolić pożyczkodawcy na odpowiednio szybkie zareagowanie w sytuacji, gdy wiarygodność pożyczkobiorcy zostanie podważona, a zatem prawdopodobieństwo zwrotu pożyczki zmniejszy się. Można zatem przyjąć, iż prawo do wcześniejszego wypowiedzenia umowy pożyczki jest środkiem mającym na celu dyscyplinowanie pożyczkodawcy, przy jednoczesnej ochronie interesów majątkowych pożyczkodawcy.

W obrocie gospodarczym pomiędzy przedsiębiorcami, do najczęstszych przyczyn wypowiedzenia umowy pożyczki należeć będą sytuacje, gdy:

• pożyczkobiorca nie spłaci w wymagalnym terminie jakiejkolwiek części kwoty pożyczki – w sytuacji gdy spłata pożyczki następuje w ratach;
• jakiekolwiek oświadczenie lub zapewnienie pożyczkobiorcy złożone w umowie okaże się nieprawdziwe – przykładowo, iż zobowiązania wynikające z umowy nie stoją w sprzeczności z postanowieniami umowy spółki pożyczkobiorcy ani innymi umowami, których pożyczkobiorca jest stroną;
• pożyczkobiorca nie będzie w stanie spłacać swoich wymagalnych zobowiązań lub zaistnieje poważne ryzyko braku możliwości spłaty takich zobowiązań;
• zostanie otwarte postępowanie likwidacyjne pożyczkobiorcy lub zostanie wszczęte postępowanie egzekucyjne wobec pożyczkobiorcy.

Oczywiście powyższe przyczyny są jedynie przykładowe, a strony są uprawnione do wskazania innych w treści umowy pożyczki.

Wypowiedzenie umowy pożyczki jest jednostronnym oświadczeniem woli skierowanym do adresata, którego treścią jest wyrażone w sposób stanowczy i bezwarunkowy żądanie zwrotu pożyczki; w całości, względnie jej części (zob. A. Szpunar, Glosa do uchw. SN z 24.1.1996 r., III CZP 196/95, OSP 1996, Nr 9, poz. 166). Forma tego oświadczenia jest dowolna, ale gdy umowa pożyczki została zawarta na piśmie, to również wypowiedzenie tej umowy powinno nastąpić w tej samej formie (art. 720 § 2 i art. 77 KC). Także wytoczenie powództwa o zwrot pożyczki ma moc wypowiedzenia.

Umowa pożyczki pomiędzy spółką a osobą powiązaną osobowa lub kapitałowo

Przedsiębiorcy powinni mieć także na uwadze, iż w sytuacji, gdy umowa pożyczki zawierana jest z osobą powiązaną ze spółką osobowo lub kapitałowo, przykładowo w celu przekazania spółce przez prezesa zarządu środków na rozwój spółki, wówczas stosowne przepisy Kodeksu spółek handlowych nakładają pewne ograniczenia. W konsekwencji, przed zawarciem tego typu umowy, należy szczegółowo zapoznać się z aktualnie obowiązującymi regulacjami, co powinno zapewnić ważność i skuteczność umowy.

• Przede wszystkim, zgodnie z art. 15 § 1 Kodeksu spółek handlowych, zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba iż ustawa stanowi inaczej. W konsekwencji, w pierwszej kolejności, należy zwołać zgromadzenie wspólników spółki, w ramach którego podjęta zostanie uchwała wyrażająca zgodę na zawarcie przez członka zarządu umowy pożyczki ze spółką. W sytuacji natomiast braku zgody, udzielenie spółce pożyczki nie będzie możliwe, a ewentualne zawarcie takiej umowy będzie nieważne.

• Kolejne ograniczenie wprowadza art. 230 zdanie pierwsze Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba iż umowa spółki stanowi inaczej. Przepis oznacza, iż w pierwszej kolejności należy porównać wysokość pożyczki, jaka ma zostać udzielona spółce, z wysokością kapitału zakładowego spółki. o ile wartość pożyczki przekracza dwukrotnie wysokość kapitału zakładowego, wówczas wspólnicy powinni podjąć dodatkową uchwałę, chyba, iż treść umowy spółki wyklucza ten obowiązek. Konieczność podjęcia uchwały ma w praktyce często mieć miejsce, zważywszy, iż minimalny kapitał zakładowy dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Polsce to 5 000 zł.

• Co więcej, zgodnie z art. 210 § 1 Kodeksu spółek handlowych, w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Aby umowa pożyczki była zatem ważna, niewystarczające będzie samo uzyskanie opisanych powyżej zgód korporacyjnych, ale należy także zwrócić uwagę na reprezentację spółki odmienny niż w standardowych umowach. jeżeli w spółce została powołana rada nadzorcza to wybrany przez nią członek będzie upoważniony do skutecznego zawarcia umowy pożyczki. W przypadku braku rady nadzorczej, zgromadzenie wspólników spółki powinno dokonać wyboru pełnomocnika do zawarcia takiej umowy pożyczki.

• Ostatnim ograniczeniem nałożonym przez Kodeks spółek handlowych jest art. 210 § 2, zgodnie z którym w przypadku gdy wspólnik, któremu przysługują wszystkie udziału, jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu § 1 nie stosuje się. Oznacza to, iż czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W sytuacji zatem, gdy członek zarządu spółki z o.o. jest jednocześnie jej wyłącznym wspólnikiem, aby umowa pożyczki była ważna, niezbędne jest jej zawarcie w formie aktu notarialnego.

Umowa pożyczki – zobacz jak możemy Ci pomóc

Umowa pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami jest jedną z najczęściej zawieranych umów we współczesnym biznesie. Jednocześnie uregulowania prawne dotyczące umowy pożyczki są bardzo elastyczne i pozwalają na znaczną dowolność w ukształtowaniu obowiązków pożyczkobiorcy i pożyczkodawcy.

Należy jednak mieć na uwadze, iż niedostateczne, bądź nieprecyzyjne uregulowanie wzajemnych praw i obowiązków stron, może mieć negatywne konsekwencje, w szczególności dla pożyczkodawcy. Wydaje się zasadne zatem, aby umowa pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami została zredagowana w taki sposób, aby zminimalizować ryzyka prawne.

Jako kancelaria prowadząca obsługę prawną przedsiębiorców, oferujemy w szczególności:

• sporządzanie umów pożyczki zapewniających bezpieczeństwo i minimalizujących ryzyka prawne, według zróżnicowanych założeń biznesowych Klientów,
• weryfikowanie zawartych umów pożyczki,
• konsultacje prawne dotyczące zawartych umów pożyczki, przykładowo w zakresie dobrania odpowiedniego rodzaju zabezpieczenia umowy pożyczki, wykonywania umowy pożyczki, itd.,
• sporządzenie niezbędnych dokumentów korporacyjnych w sytuacji zawarcia umowy pożyczki pomiędzy spółką a osobą powiązaną kapitałowo lub osobowo,
• reprezentowanie w sporach sądowych dotyczących umów pożyczki.

Zapraszamy do kontaktu!