Wewnątrzzakładowa służba BHP

Stanowisko Organu

Decyzją inspektor pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w […] na podstawie art. 11 pkt 1, 6 i 6a ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 97; dalej: PIPU) w zw. z art. 33 ust. 1 pkt 1 PIPU, nakazał Wojewódzkiemu Szpitalowi dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „[…]” im. […] w […] (dalej: Szpital, Pracodawca):

1. utworzyć w zakładzie służbę BHP – do 31.3.2022 r. – na podstawie art. 11 pkt 1 PIPU i art. 237¹¹ § 1 KP;
2. powołać w zakładzie komisję bezpieczeństwa i higieny pracy (zwaną: Komisją BHP) jako organ doradczy i opiniodawczy Pracodawcy – do 31.3.2022 r. – na podstawie art. 11 pkt 1 PIPU i art. 237¹² § 1 KP;
3. wyposażyć wymienionych z imienia i nazwiska 28 pracowników w odzież i obuwie robocze – do 30.4.2022 r. – na podstawie art. 11 pkt 1 PIPU, art. 207 § 2 pkt 1 KP, art. 237⁷ § 1 KP i art. 237⁹ § 1 i 2 KP.

Stan faktyczny

WSA w Poznaniu wyrokiem z 28.9.2022 r., III SA/Po 341/22, Legalis, oddalił skargę Szpitala w przedmiocie nakazu utworzenia służb BHP. Uzasadniając stanowisko WSA w Poznaniu wskazał, iż poza sporem jest, iż Szpital zatrudnia powyżej 100 pracowników i nie posiada służby BHP.

Stan prawny

WSA w Poznaniu przywołał adekwatny stan prawny i wskazał, iż zgodnie z art. 237¹¹ § 1 KP, pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą BHP”, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby BHP może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:

1. zatrudnia do 10 pracowników albo
2. zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Stosownie zaś do art. 237¹¹ § 2 KP, pracodawca – w przypadku braku kompetentnych pracowników – może powierzyć wykonywanie zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby BHP oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby BHP, o którym mowa w art. 237¹¹ § 1 KP, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby BHP oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.

Stanowisko WSA w Poznaniu

Zdaniem Szpitala wystarczający dla spełnienia ww. obowiązku – ze względu na art. 237¹¹ § 2 KP – jest fakt, iż Szpital, z uwagi na brak pracowników spełniających wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby BHP, którzy ukończyli szkolenie w dziedzinie BHP dla pracowników służby BHP, zadania służby BHP przekazał specjalistom niezatrudnionym w Szpitalu, na podstawie umowy zlecenia z 29.12.2020 r. z firmą L. M. Zakład Szkolenia BHP.

W ocenie WSA w Poznaniu prawidłowe jest stanowisko Organu, zgodnie z którym z art. 237¹¹ § 1 KP wynika, iż na pracodawcy zatrudniającym więcej niż 100 pracowników ciąży bezwzględny obowiązek utworzenia służby BHP, pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie BHP. Art. 237¹¹ § 1 KP przewiduje dwie sytuacje, regulując odmiennie obowiązki pracodawców w przedmiotowej materii. Mianowicie różnicuje je w zależności od liczby zatrudnionych pracowników. Zatrudniając więcej niż 100 pracowników obowiązek ten materializuje się poprzez nakaz utworzenia służby BHP, zaś zatrudniając mniejszą liczbę pracowników obowiązkiem pracodawcy jest powierzenie wykonywania zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy albo wykonywanie tych zadań osobiście przy spełnieniu określonych warunków.

Możliwość powierzenia wykonywania zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy – w przypadku braku kompetentnych pracowników – została przewidziana przez art. 237¹¹ § 2 KP wyłącznie w odniesieniu do pracodawców zatrudniających mniej niż 100 pracowników (wyrok NSA z 13.12.2017 r., I OSK 361/16, Legalis). Konstatacja ta wynika z analizy brzmienia obu jednostek redakcyjnych tego przepisu. Należy przy tym zastrzec, iż powierzenie wykonywania zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy ograniczone zostało do przypadku, gdy pracodawca nie jest w stanie zatrudnić własnych pracowników w celu powierzenia im zadań służby BHP. Tym samym art. 237¹¹ § 2 KP stanowi lex specialis w stosunku do art. 237¹¹ § 1 KP i może być zastosowany wyjątkowo, tylko w sytuacji, gdy bezsprzecznie zostanie ustalone, co wykaże sam pracodawca, iż nie jest on w stanie powołać służby BHP i wobec tego musi się on posiłkować osobami spoza zakładu pracy (wyrok NSA z 12.1.2011 r., I OSK 1120/10, Legalis). WSA w Poznaniu wskazał, iż art. 237¹¹ § 2 KP wskazuje:

Pracodawca zatrudniający co najmniej 101-osobową załogę ma więc, lege non distinguente, obowiązek utworzyć służbę BHP choćby ex nihilo („z niczego” w relacji do stanu osobowego już zatrudnianej załogi). Nie wystarczy dla dopełnienia jego powinności wynikającej z ww. regulacji, iż ograniczy się do poszukiwania „kompetentnych pracowników” wśród już zatrudnionej załogi. jeżeli takich nie będzie w jego zakładzie, ma obowiązek zatrudnić nowych pracowników, mogących, z uwagi na swoje kwalifikacje, ukonstytuować służbę BHP w zakładzie tego pracodawcy.

Stanowisko Szpitala

W skardze kasacyjnej został sformułowany zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 237¹¹ § 1 i § 2 KP poprzez przyjęcie, iż pracodawca zatrudniający powyżej 100 pracowników nie może w jakichkolwiek okolicznościach powierzyć zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu.

Stanowisko NSA

W przekonaniu NSA w tak ustalonym stanie faktycznym Organ prawidłowo zastosował ww. przepis prawa materialnego, co WSA w Poznaniu słusznie zaakceptował.

Art. 237¹¹ § 1 KP przewiduje dwie sytuacje, regulując odmiennie obowiązki pracodawców w przedmiotowej materii, mianowicie różnicuje je w zależności od liczby zatrudnionych pracowników. Zatrudniając więcej niż 100 pracowników obowiązek ten materializuje się poprzez nakaz utworzenia służby BHP, zaś zatrudniając mniejszą liczbę pracowników obowiązkiem pracodawcy jest powierzenie wykonywania zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy albo wykonywanie tych zadań osobiście przy spełnieniu określonych warunków. Możliwość powierzenia wykonywania zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy – w przypadku braku kompetentnych pracowników – została przewidziana przez art. 237¹¹ § 2 KP wyłącznie w odniesieniu do pracodawców zatrudniających mniej niż 100 pracowników.

Poprawność prezentowanego stanowiska wzmacnia dodatkowo § 1 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 2.9.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997 r. poz. 704), z którego wynika, iż pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników jest zobowiązany w sposób bezwzględny utworzyć wieloosobową lub jednoosobową komórkę organizacyjną stanowiącą służbę bezpieczeństwa i higieny pracy albo zatrudnić w tej komórce pracownika służby BHP w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zatem, choćby gdy pracodawca zatrudniający powyżej 100 osób nie ma kompetentnych pracowników do wykonywania zadań służby BHP, to i tak jest zobligowany do jej utworzenia i nie ma wyboru pomiędzy utworzeniem służby BHP w zakładzie, a powierzeniem wykonywania zadań z tego zakresu specjalistom spoza zakładu pracy. W przeciwnym wypadku każdy pracodawca zatrudniający powyżej 100 pracowników, niedysponujący kompetentnym personelem, byłby zwolniony z obowiązku utworzenia służby BHP w swoim zakładzie poprzez skorzystanie z możliwości powierzenia wykonywania jej zadań specjalistom spoza zakładu pracy, powodując iż omawiany przepis stałby się w rzeczywistości martwy. Pojęcie „tworzy służbę BHP” jest pojęciem szerszym od zwrotu „powierza wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi”, są to zwroty niezazębiające się, czyli rozłączne. Tworzenie służby BHP nie polega w każdym przypadku na powierzeniu pracownikowi czy powołaniu komórki dla realizacji tych celów, bowiem ustawa zastrzega odrębności w zależności od ilości zatrudnionych pracowników. Ma to też związek z zadaniami, jakie stawia się tej kategorii ochrony pracy, jak i możliwościami obu grup pracodawców.

Rozstrzygnięcie NSA

Z tych powodów skarga kasacyjna nie mogła odnieść skutku i dlatego NSA ją oddalił na podstawie art. 184 PostAdmU.

Komentarz