W ostatnich latach Naczelny Sąd Administracyjny wydał dwa orzeczenia odnoszące się do możliwości zastosowania RODO do danych osobowych przetwarzanych w związku z działalnością prasową. Oba orzeczenia są kontrowersyjne, a co więcej, wyrażone w nich stanowiska są ze sobą sprzeczne i błędne, choć z różnych od siebie powodów.
Wyrok z 7.09.2021 r. sygn. III OSK 2883/21
Naczelny Sąd Administracyjny we wrześniu 2021 r. wydał w sprawie o sygn. akt III OSK 2883/21 wyrok, mocą którego uchylił postanowienie o odmowie wszczęcia przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych postępowania w sprawie przetwarzania danych osobowych skarżącego na stronie internetowej, gdzie był opublikowany archiwalny egzemplarz czasopisma, zawierający dane osobowe powoda.
Zdaniem organu nadzorczego, przetwarzanie danych osobowych w ww. sposób mieściło się w wyłączeniu przewidzianym w art. 2 ust. 1 uodo[1] – jako działalność prasowa. Organ (w mojej ocenie zasadnie) argumentował, iż upływ czasu (w kontekście sprawy – czasopismo archiwalne) nie ma znaczenia dla oceny, czy określony materiał ma charakter prasowy. Co więcej, Prezes UODO stwierdził, iż organ nie może ocenić legalności przetwarzania danych osobowych w materiale prasowym z uwagi na zakres przewidzianego przez ustawodawcę wyłączenia, zawartego w art. 5 RODO (zasady przetwarzania danych osobowych) i w art. 6 – 9 RODO (podstawy prawne).
Z takim stanowiskiem organu częściowo nie zgodził się NSA. Wskazał, iż dane osobowe skarżącego zostały opublikowane w związku z działalnością prasową. Sąd zakwestionował jednak stanowisko, zgodnie z którym do danych przetwarzanych w związku z działalnością prasową nie mają zastosowania przepisy umożliwiające ocenę legalności takiego procesu. NSA oparł swój wyrok na tym, iż art. 2 ust. 1 uodo nie obejmuje swoim wyłączeniem tzw. „prawa do bycia zapomnianym”, a art. 17 RODO przewiduje odrębne przesłanki uznania przetwarzania danych osobowych w działalności prasowej za uzasadnione bądź nie, niezależnie od wyłączenia przewidzianego w art. 2 ust. 1 uodo.
Tego rodzaju stanowisko NSA jest nieuzasadnione z wielu powodów. Główną nieprawidłowością jest pominięcie, iż rzekome przesłanki, umożliwiające odrębną ocenę legalności przetwarzania danych osobowych zawarte w art. 17 RODO, referują i odwołują się bezpośrednio do zasad przetwarzania danych (art. 6 – 9 RODO). Oznacza to, iż art. 17 RODO i prze-widziane w nim przesłanki nie umożliwiają samodzielnej oceny legalności przetwarzania danych osobowych, a co za tym idzie spełnienia obowiązku realizacji prawa do bycia zapomnianym w przypadku działalności prasowej i przetwarzania danych osobowych w związku z tą działalnością.
Jednocześnie ustawodawca słusznie nie wyłączył zastosowania art. 17 RODO do działalności prasowej, bo to uprawnienie nie ma i tak zastosowania.
Tworząc prawo nie wyłącza się przecież przepisów, które w danym przypadku nie mają zastosowania – w innym przypadku ustawy zawierałyby całe tomy wyliczeń aktów prawnych, które nie mają zastosowania. Rolą aktu prawnego nie jest potwierdzanie, iż jakiś przepis nie ma zastosowania, w sytuacji, gdy i tak nie można by go zastosować.
Wyrok 9.02.2023 r. sygn. III OSK 6781/21
W lutym 2023 r., po 17 miesiącach od ogłoszenia ww. orzeczenia, ten sam sąd wydał wyrok w sprawie o sygn. III OSK 6781/21, w której organ odmówił wszczęcia postępowania w sprawie skargi dotyczącej przetwarzania danych osobowych skarżącego w treści materiału prasowego o charakterze archiwalnym, opublikowanego na stronie internetowej wydawcy.
Prezes UODO uznał, iż ani Administrator, ani podmiot przetwarzający nie wdrożyli odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych mających zapewnić bezpieczeństwo przetwarzania danych osobowych, co stanowi naruszenie art. 32 RODO.
W tym przypadku Naczelny Sąd Administracyjny nie zakwestionował, iż art. 17 RODO nie ma zastosowania do działalności prasowej, a podważył prawidłowość opinii Prezesa UODO, który uznał, iż archiwalny materiał prasowy mieści się w granicach działalności prasowej, o której mowa w art. 2 ust. 1 uodo.
Zdaniem NSA, archiwalny materiał prasowy przechowywany na stronie internetowej legitymuje się cechą aktualności z chwilą publikacji i tylko przez pewien czas, którego długość uzależniona jest od indywidualnych okoliczności danej sprawy. Zdaniem sądu, nie może to być zbyt długi okres, gdyż zrealizowanie wolności wypowiedzi otwiera czas uaktualniania się konstytucyjnego prawa do ochrony prywatności. Sąd uznał, iż materiał prasowy o charakterze archiwalnym po upływie ww. okresu aktualności traci swój walor jako materiał, do którego odnosi się art. 2 ust. 1 uodo.
Innymi słowy, NSA uznał odmiennie niż w wyroku z września 2021 r., iż archiwalny materiał prasowy po upływie pewnego (nieokreślonego) okresu traci charakter materiału związanego z działalnością prasową, polegającą na redagowaniu, przygotowywaniu, tworzeniu lub publikowaniu materiałów prasowych. Oznacza to tym samym, iż RODO należałoby stosować w całości do danych osobowych zawartych w tego rodzaju materiałach.
Jest to stanowisko bardzo kontrowersyjne, biorąc pod uwagę wolność prasy, a jego utrwalenie może tej wolności zagrozić. Co więcej, przepisy prawa prasowego, jak i uodo nie uzależniają statusu materiału zawierającego dane osobowe, jako materiału związanego z działalnością prasową, od upływu czasu. Jednocześnie ww. pogląd NSA stoi w opozycji z orzecznictwem sądów powszechnych. Należy pamiętać, iż celem art. 2 ust. 1 uodo jest ochrona wolności prasy. Sądy powszechne wskazują natomiast, iż ingerencja również w archiwalne materiały prasowe stanowiłaby niedozwoloną formę cenzury i naruszenia autonomii prasy, wyrażającej się w możliwości gromadzenia i archiwizacji materiałów dziennikarskich (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17.06.2014 r. sygn. I ACa 74/14).
Należy spodziewać się, iż przetwarzanie danych osobowych, które jest związane z działalnością prasową, w dalszym będzie pozostawać kwestią budzącą wątpliwości co zakresu zastosowania RODO. Jednocześnie, wyraźnie widać tendencję sądów administracyjnych do rozszerzenia nadzoru Prezesa UODO o przetwarzanie danych osobowych w ramach działalności prasowej, pomimo wyłączenia przewidzianego w ustawie o ochronie danych osobowych.
[1] Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2019 poz. 1781 ze zm.).
