Wynagrodzenie pełnomocnika strony z wyboru a ustanowionego w ramach prawa pomocy

Orzeczenie WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku przyznał adwokatowi A.B. od Skarbu Państwa – WSA w Gdańsku kwotę 295,20 zł, zawierającą podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy, obejmujące udział w postępowaniu przed sądem administracyjnym w I instancji.

Zgodnie z art. 250 § 1 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1634; dalej: PostAdmU) wyznaczony adwokat, radca prawny, doradca podatkowy albo rzecznik patentowy otrzymuje wynagrodzenie odpowiednio według zasad określonych w przepisach o opłatach za czynności adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych albo rzeczników patentowych w zakresie ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej oraz zwrotu niezbędnych i udokumentowanych wydatków. Przepisy te są zawarte m.in. w rozporządzeniu, w którym prawodawca zróżnicował wysokość wynagrodzenia adwokata, występującego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi w innej sprawie, w zależności od tego, czy adwokat został ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu, czy z wyboru. Zgodnie z § 21 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2631; dalej: KosztyPomPrAdwR) opłaty wynoszą w postępowaniu przed sądami administracyjnymi w I instancji w innej sprawie 240 zł. I taką opłatę powiększoną o podatek od towarów i usług WSA w Gdańsku przyznał pełnomocnikowi. Warto zaznaczyć, iż w analogicznej regulacji, ale dotyczącej adwokatów ustanowionych z wyboru, przepisy wprowadzają stawki minimalne wynoszące w postępowaniu przed sądami administracyjnymi w I instancji w tożsamych sprawach 480 zł.

Wyroki TK

W ciągu ostatnich kilku lat zapadły dwa orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zróżnicowania wysokości wynagrodzenia pełnomocników w zależności od tego, czy adwokat świadczył pomoc prawną jako pełnomocnik z wyboru, czy z urzędu. W jednym z nich TK uznał, iż § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zd. drugie i art. 92 ust. 1 zd. pierwsze Konstytucji RP (zob. wyrok TK z 23.4.2020 r., SK 66/19, Legalis). W uzasadnieniu orzeczenia stwierdzono, iż zróżnicowanie w akcie podustawowym wysokości wynagrodzenia w zależności od tego, czy adwokat świadczył pomoc prawną jako pełnomocnik z wyboru2, czy z urzędu, stanowiło niedopuszczalną w demokratycznym państwie prawa samowolę legislacyjną, w sposób nieproporcjonalny ingerującą w uprawnienia pełnomocników z urzędu do uzyskania wynagrodzenia za ich pracę. TK dokonał analizy statusu adwokatów oraz ich roli w postępowaniu, w którym występują jako podmioty powołane z urzędu i zobowiązane do zastępstwa prawnego. W jego ocenie różnicowanie ich wynagrodzenia poprzez obniżenie w stosunku do wynagrodzenia, jakie otrzymaliby, gdyby występowali w sprawie jako pełnomocnicy z wyboru, nie ma konstytucyjnego uzasadnienia.

W kolejnym wyroku TK również podważył różnicowanie pozycji pełnomocników profesjonalnych w zależności od tego, w jakiej formie świadczą pomoc prawną, i orzekł, iż § 17 ust. 1 pkt 2 oraz § 17 ust. 2 pkt 3 KosztyPomPrAdwR są niezgodne z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 2 i art. 92 ust. 1 zd. pierwsze Konstytucji RP przez to, iż wskazane w nich stawki dla adwokatów ustanowionych obrońcami z urzędu są niższe od stawek w tych samych sprawach dla adwokatów ustanowionych obrońcami z wyboru (zob. wyrok TK z 20.12.2022 r., SK 78/21, Legalis). TK zdecydował przy tym odrębnym postanowieniem sygnalizacyjnym zwrócić uwagę Ministrowi Sprawiedliwości na konieczność zrównania regulacji w przedmiocie wynagradzania pełnomocników z urzędu z regulacjami dotyczącymi pełnomocników z wyboru.

NSA może oceniać zgodność przepisu rozporządzenia z Konstytucją RP

Na skutek zażalenia pełnomocnika NSA uchylił orzeczenie sądu I instancji. W uzasadnieniu postanowienia stwierdzono, iż WSA w Gdańsku, przyznając sporne wynagrodzenie, powinien wziąć pod uwagę wyżej wskazane wyroki TK. Zdaniem NSA różnicowanie wynagrodzenia pełnomocnika strony za te same czynności w zależności od tego, czy został on ustanowiony z wyboru, czy też w ramach prawa pomocy, jest niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Jak zaznaczono, pierwszy z wyroków TK dotyczy nieobowiązującego już rozporządzenia, a przedmiotem rozstrzygnięcia drugiego jest inny paragraf KosztyPomPrAdwR, jednak treść uzasadnień tych wyroków można wprost odnieść do realiów faktycznych i prawnych rozpoznawanej sprawy.

W uzasadnieniu postanowienia NSA podkreślił, iż sąd administracyjny uprawniony jest do oceny zgodności przepisu rozporządzenia z ustawą i Konstytucją RP i może odmówić zastosowania przepisu rozporządzenia, jeżeli występuje taka niezgodność (zob. wyrok NSA z 16.1.2006 r., I OPS 4/05, Legalis). Stanowisko takie jest też prezentowane w orzecznictwie TK, który przyjął, iż ocena konstytucyjności i legalności przepisu rangi podustawowej może być dokonana przez sąd rozpatrujący sprawę indywidualną, w której przepis ten może być zastosowany (zob. postanowienie TK z 13.1.1998 r., U 2/97, Legalis).