3 miesięcy temu
Etap legislacyjny
Ustawa z 26.7.2024 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o ochronie baz danych oraz ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1254; dalej: ZmPrAut24) została podpisana 14.8.2024 r. przez Prezydenta RP. Zgodnie z art. 5 ZmPrAut24, ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 24 ZmPrAut24, który wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Tym samym ZmPrAut24 obowiązuje – co do zasady – od 20.9.2024 r.
Zmiany ustawowe
ZmPrAut24 wprowadza zamiany w trzech aktach prawnych, mianowicie:
- ustawie z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509; dalej: PrAut),
- ustawie z 15.6.2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2207; dalej: ZbZarządzPrAutU);
- ustawie z 27.7.2001 r. o ochronie baz danych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 386; dalej: OchrBazDanychU).
Potrzeba zmian legislacyjnych w ww. ustawach wynika z konieczności zapewnienia spójności prawa krajowego z dwiema dyrektywami Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 17.4.2019 r., tj.:
-
- dyrektywą 2019/789 ustanawiającą przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającą dyrektywę Rady 93/83/EWG (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 82),
- dyrektywą 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 92).
Istota wprowadzonych zmian
Dla zapewnienia realizacji ww. celu ustawodawca zdecydował się na uregulowanie kwestii związanych z:
- prawem krajowym adekwatnym w zakresie wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych na potrzeby świadczenia przez organizacje radiowe i telewizyjne tzw. „dodatkowych usług online”. W art. 62 ust. 1 PrAut wskazano, iż będzie się to odbywało na zasadzie państwa pochodzenia ww. organizacji,
- zasadami licencjonowania usług reemitowania utworów. W art. 211 PrAut wprowadzono przymusowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi,
- rozpowszechnianiem programów radiowych i telewizyjnych udostępnionych w drodze wprowadzenia bezpośredniego (art. 211 ust. 4 PrAut),
- nowymi formami dozwolonego użytku utworów na potrzeby naukowe, dydaktyczne i zachowania zbiorów oraz istotnie zmodyfikowanymi formami istniejącymi już w prawie Unii Europejskiej, tj. korzystaniem z utworów na potrzeby edukacji zdalnej (art. 262 ust. 1 PrAut),
- rozszerzoną licencją zbiorową (art. 5a ust. 1 ZbZarządzPrAutU),
- nowym prawem pokrewnym dla wydawców prasy do korzystania online z ich publikacji prasowych, jak również ujednoliceniem i jednoznacznym przesądzeniem zasad korzystania przez dostawców usług udostępniania treści online z utworów i przedmiotów praw pokrewnych zamieszczanych przez użytkowników tych usług, w szczególności zasad odpowiedzialności tych usługodawców za naruszenia praw autorskich. W art. 997 ust. 1 PrAut zdefiniowano pojęcie „publikacja prasowa”,
- nową postacią dozwolonego użytku baz danych, objętych OchrBazDanychU. W związku z tym, dodano art. art. 8b ust. 1 OchrBazDanychU, zgodnie z którym instytucje dziedzictwa kulturowego, a także podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–8 ustawy z 20.7.2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 742), mogą zwielokrotniać bazy danych w celu eksploracji tekstów i danych do celów badań naukowych, o ile czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.
Godziwe wynagrodzenie twórców i wykonawców
Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie regulacji dookreślających konieczność zagwarantowania twórcom i wykonawcom godziwego wynagrodzenia za eksploatację ich utworów i wykonań. Realizacja tego celu ma nastąpić poprzez z jednej strony przyznanie samego prawa do takiego wynagrodzenia w określonych obszarach, z drugiej zaś strony – zapewnienie mechanizmów ułatwiających egzekwowanie prawa do wynagrodzenia (w relacjach z użytkownikami). Ustawodawca uznał – jak wskazano wprost w uzasadnieniu do ZmPrAut24, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP, druk sejmowy nr 406, iż zasada wynagrodzenia istnieje już w polskim prawie autorskim i została wyrażona w art. 43 ust. 1 PrAut, ustanawiającym prawo do wynagrodzenia twórcy i wykonawcy, zgodnie z którym o ile z umowy nie wynika, iż przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. ZmPrAut24 dodano natomiast art. 43 ust. 2 PrAut, stosownie do którego wynagrodzenie musi być godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Ma to zapewnić twórcom i wykonawcom ochronę przed wyzyskiem.
Przewidziano także uzupełnienie art. 70 ust. 21 pkt 5 PrAut, który będzie obejmował „stosowne” wynagrodzenie z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. W ten sposób istniejąca dotychczas regulacja – art. 70 PrAut została uzupełniona o istotne i zyskujące na znaczeniu nowe pole eksploatacji. Art. 861 PrAut ma zapewnić artystom wykonawcom utworów muzycznych i słowno-muzycznych prawo do stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Prawo do wynagrodzenia, wynikające zarówno z w art. 19 ust. 1 PrAut, art. 191 PrAut , art. 20 ust. 2–4 PrAut, art. 201 PrAut, art. 214 PrAut, art. 70 ust. 21 PrAut i art. 861 PrAut, będzie prawem niezbywalnym, niezrzekalnym i niepodlegającym egzekucji (art. 18 ust. 3 PrAut).
Mediacja w przedmiocie wynagrodzenia
Jeśli natomiast chodzi o mechanizmy mające na celu ułatwienie egzekwowania prawa twórców i wykonawców do wynagrodzenia, to ustawodawca przewidział instytucję mediacji pomiędzy wydawcami a platformami cyfrowymi. Organem adekwatnym dla przeprowadzenia ww. mediacji będzie Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (art. 9912 ust. 2 PrAut).
