Zachowek

W dzisiejszym artykule będę kontynuował rozważania dotyczące dwóch pewnych rzeczy na świecie…
Dzisiaj omówię kwestię ZACHOWKU.

Zachowek ma szczególne znaczenie dla Mieszkaniczników – nieruchomości to mienie o jednak znacznej wartości i mają co do zasady być majątkiem budowanym na pokolenia…

Czym w takim razie jest zachowek?

Zachowek to istotny aspekt polskiego prawa spadkowego, który należy poznać, aby uniknąć nieprzewidzianych konsekwencji dla spadkobierców. Brak uwzględnienia zachowku podczas planowania sukcesji może narazić spadkobierców na znaczne roszczenia finansowe ze strony osób uprawnionych. W rezultacie, spadkobiercy mogą być zmuszeni do sprzedaży majątku czy pozyskania pożyczki, aby wywiązać się z tych obowiązków.

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów osób bliskich zmarłego, których nie uwzględniono w testamencie (bądź gdy wcześniej zmarły rozdzielił nierównomiernie swój majątek dzięki darowizn).

Zachowek pozwala im na uzyskanie części majątku spadkowego. Dzieje się to czasem wbrew woli spadkobiercy, bo działa tu potoczna zasada: "Czy się stoi, czy się leży – minimum połowa mi się należy…

W niniejszym rozdziale omówię zasady funkcjonowania zachowku, wartości przysługujące uprawnionym oraz obciążenia dla spadkobierców związane z wypłatą zachowku. Analiza wszelkich roszczeń związanych z zachowkiem jest nieodzownym elementem planowania sukcesji finansowej.

W kontekście zachowku należy wyróżnić następujące aspekty:

Uprawnieni - zachowek przysługuje wyłącznie najbliższej rodzinie spadkodawcy, tj. zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itp.), małżonkowi i rodzicom, którzy mogliby dziedziczyć z mocy ustawy. Dodać należy dla jasności, iż rodzeństwo spadkodawcy nie posiada takiego uprawnienia.

Wartość - wysokość zachowku zależy od wartości majątku, która przypadała danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. Co do zasady zachowek wynosi połowę tego, co dana osoba dziedziczyłaby na podstawie ustawy. W szczególnych przypadkach (np. osoby niepełnoletnie lub

niezdolne do pracy) zachowek może wynieść 2/3 tego, co przysługiwałoby zgodnie z dziedziczeniem ustawowym.

Czas: uprawnieni do zachowku mają możliwość zgłoszenia roszczeń w ciągu pięciu lat od ogłoszenia testamentu.

Roszczenie: uprawnieni do zachowku mogą wnieść powództwo przeciwko spadkobiercom o zapłatę należnej kwoty. Pominięci w testamencie mogą wystąpić z roszczeniem o zachowek również do zapisobierców oraz obdarowanych (darowizny). Możliwe jest oczywiście zawarcie pozasądowej ugody.

Wycena: w całym procesie najważniejsze jest ustalenie wartości całego majątku spadkodawcy, od którego zachowek ma być wyliczony. Wartość ta obejmuje nie tylko majątek pozostawiony przez zmarłego, ale także niektóre darowizny dokonane za życia spadkodawcy oraz zapisy w testamencie.

Zatem policzmy!

Jak obliczyć wysokość ewentualnych roszczeń o zachowek? Chciałoby się napisać, iż to przysłowiowa bułka z masłem, jednak rzeczywistość jest dużo bardziej skomplikowana. Po kolei:

#1 Określ spadkobierców ustawowych: zidentyfikuj osoby, które mają prawo do dziedziczenia zgodnie z ustawą, takie jak zstępni, małżonek i Twoi rodzice.

#2 Określ spadkobierców testamentowych: zdecyduj, kto będzie dziedziczył Twój majątek jako spadkobierca w testamencie.

#3 Oszacuj wysokość spadku: oblicz wartość masy spadkowej, tj. zsumuj swój majątek prywatny oraz ewentualnie wartość przedsiębiorstwa, udziałów itp. Dzięki temu określisz wartość całego majątku, który zostaje do podziału dla spadkobierców.

#4 Określ uprawnionych do zachowku: zweryfikuj, które osoby z kręgu spadkobierców ustawowych są uprawnione do zachowku, a następnie oraz określ ich udziały, zgodnie z przepisami prawa spadkowego.

#5 Weryfikacja innych form zaspokojenia zapisobierców: zweryfikuj, czy wcześniej nie zaspokoiłeś roszczeń z tytułu zachowku poprzez inne instrumenty prawne, takie jak zapisy, darowizny czy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

#6 Wylicz kwoty należnego zachowku: jeżeli roszczenie o zachowek nie zostało w pełni zaspokojone przez inne instrumenty prawne, oblicz brakującą kwotę, którą spadkobiercy ustawowi mogą żądać jako roszczenie o zachowek.

Proste, nie?:)

To może łatwiej powyższe zasady omówić na prostym przykładzie:

Małżeństwo, 2 dorosłych dzieci (syn, córka), rozdzielność majątkowa od początku małżeństwa

Mąż w swoim majątku osobistym posiada:

- udziały w spółce z o.o. o wartości 27 mln zł.,

- nieruchomość (dom z działką i zabudowaniami) o wartości 3 mln zł.,

- nieruchomości (7 mieszkań na wynajem) o wartości 3 mln zł.,

- depozyty, jednostki uczestnictwa Otwartych Funduszy Inwestycyjnych o łącznej wartości 3 mln zł.

Mąż w testamencie dokonał następującego podziału majątku

1. wszystkie udziały w spółce z o.o. ma przejąć syn,
2. córka odziedziczyć ma wszystkie mieszkania na wynajem,
3. żona otrzyma dom oraz lokaty i inne oszczędności.

Komu będzie należny zachowek i w jakiej wysokości?

W tej sytuacji formalnie do całości spadku został powołany syn – to on dostał największy udział w spadku i on jest uznawany za spadkobiercę. Zatem zachowek może być należny żonie oraz córce.

Jakie to będą wartości?

Gdyby nie było testamentu każdy ze spadkobierców byłby uprawniony do 1/3 z kwoty 36 mln zł, tj. do 12 mln zł dla wszystkich spadkobiercy. Zachowek zatem należny żonie i córce to 6 mln zł (jako osobom pełnoletnim przysługuje im roszczenie o 1/2 spadku, który należałby się im zgodnie z dziedziczeniem ustawowym).

Żona z tytułu zapisów w testamencie otrzyma majątek o wartości 6 mln zł (dom, depozyty, jednostki FIO), zatem nie przysługuje jej roszczenie o zachowek. Córka otrzymać ma majątek o wartości 3 mln zł, zatem należny jej zachowek to 3 mln zł. O taką też kwotę może wystąpić z roszczeniem do brata.

Brat może nie posiadać w takiej sytuacji gotówki na zaspokojenie roszczeń siostry. W takiej sytuacji może być zmuszony do zaciągania kredytu, bądź np. sprzedaży części udziałów w spółce.

Czy tego chciałby ojciec?

Jakie mamy rozwiązania?

Przy racjonalnym i świadomym planowaniu sukcesji finansowej możemy skorzystać z szeregu rozwiązań m.in. darowizny lub polisy na życie (z których świadczenie nie podlega zapisom prawa spadkowego i które może pozwolić na szybką spłatę roszczeń wynikających z zachowków).

Podsumowując

Instytucja zachowku odgrywa istotną rolę w procesie sukcesji finansowej, a brak zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z tytułu zachowku może prowadzić do poważnych konsekwencji dla spadkobierców.

Bywa, iż w sytuacji niezaspokojonych roszczeń spadkobiercy są zmuszeni do podjęcia trudnych i radykalnych decyzji finansowych (np. sprzedaż udziałów rodzinnej spółki).

Jednym z elementów planowania sukcesji finansowej jest ubezpieczenie na życie z uwagi na jego korzyści prawne i podatkowe.

Te pierwsze to przede wszystkim:

Pewność finansowa: świadczenie z polisy na życie zapewnia spadkobiercom wypłatę środków, które mogą wykorzystać na pokrycie roszczeń z tytułu zachowku (wypłata następuje gwałtownie i w jasno określonej wysokości),

Ochrona majątku: w przypadku wystąpienia roszczeń o zachowek, spadkobiercy nie są zmuszeni do sprzedaży majątku ani zaciągania pożyczek, gdyż ubezpieczenie na życie pokryje takie zobowiązania. Pamiętajmy, iż świadczenie nie wchodzi w skład masy spadkowej, zatem samo nie podlega instytucji

zachowku,

Zmniejszenie konfliktów: dzięki odpowiedniemu planowaniu finansowania roszczeń z tytułu zachowku, można uniknąć konfliktów między spadkobiercami i zapewnić podział majątku zgodnie z wolą spadkodawcy,

Elastyczność: ubezpieczenie na życie może być dostosowane do indywidualnych potrzeb i wymagań, co pozwala na stworzenie skrojonego na miarę planu sukcesji.

Ubezpieczenie na życie jako element planowania sukcesji finansowej wspiera celowe interesy spadkobierców oraz usprawnia podział majątku wg woli spadkodawcy.

Autor: Marcin Kłodnicki, Partner Stowarzyszenia.