7 miesięcy temu
Stan faktyczny
„N.” sp. z o.o. wniosła pozew przeciwko M.K. o ochronę dóbr osobistych w związku z zamieszczoną przez pozwanego w Internecie negatywną opinią o prowadzonej przez powódkę działalności w zakresie sprzedaży pomp ciepła oraz jakości oferowanych produktów. Powódka domagała się nakazania pozwanemu złożenia oświadczenia o treści i formie sprecyzowanej w pozwie, usunięcia krytycznej opinii z portalu internetowego oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w kwocie 22 tys. zł. Sąd I instancji uwzględnił częściowo powództwo ograniczając jednak kwotę zadośćuczynienia do 5 tys. zł.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił SN zagadnienie prawne: Czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 KC w zw. z art. 43 KC?
Zgodnie z art. 43 KC, przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Przepis ten odsyła więc, bez czynienia jakichkolwiek ograniczeń w zakresie środków ochrony dóbr osobistych osób prawnych, do art. 23 i 24 KC (zob. wyrok SN z 24.9.2008 r., II CSK 126/08, Legalis). W związku z tym w orzecznictwie wyrażany jest pogląd, iż art. 448 KC może być stosowany także do osób prawnych w razie naruszenia ich dobra osobistego.
Stanowisko odmienne opiera się na twierdzeniu, iż osoba prawna nie odczuwa krzywdy, nie można więc wykazać analogicznego do krzywdy stanu osoby prawnej. W rezultacie osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne (zob. wyrok SA w Krakowie z 28.9.999 r., I ACa 464/99, Legalis).
Zmiana stanu prawnego
SN zaznaczył, iż po wydaniu przez Sąd II instancji postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne, na podstawie ustawy z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1615), uległ zmianie stan prawny dotyczący ochrony dóbr osobistych. Zmieniła się treść art. art. 24 § 1 zd. 3 KC, również art. 448 KC otrzymał nowe brzmienie i został podzielony na trzy paragrafy.
Dobra osób prawnych
Sąd Najwyższy uznał, iż art. 448 § 1 KC ma poprzez art. 43 KC odpowiednie zastosowanie do osób prawnych. Prawo cywilne przyznaje ochronę określonym wartościom o charakterze niemajątkowym mającym znaczenie nie dla pojedynczego człowieka, ale dla określonej wyodrębnionej prawnie jednostki organizacyjnej. Mimo to korzystanie przez uprawnionego z prawa na dobrach osobistych może odgrywać również istotną rolę w zakresie praw majątkowych tej osoby. Przy osobach prawnych, których zadaniem jest prowadzenie działalności gospodarczej, występuje szczególnie wyraźne powiązanie niektórych dóbr osobistych ze sferą majątkową.
W orzecznictwie uznaje się, iż w przypadku osoby prawnej dobra osobiste to niemajątkowe wartości, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań (zob. wyrok SN z 20.2.2020 r., IV CSK 518/18, Legalis). Katalog dóbr osobistych osób prawnych ma charakter otwarty, są nimi m.in.: nazwa czy firma, nietykalność pomieszczenia związanego z prowadzoną działalnością, wolność prowadzenia działalności statutowej, prawo do niezakłóconego komunikowania. Osobie prawnej przysługuje również ochrona z powodu naruszenia dobrego imienia (dobrej sławy, reputacji, renomy, goodwill), która jest odpowiednikiem czci osoby fizycznej w jej aspekcie zewnętrznym (zob. np. wyrok SN z 27.3.2013 r., I CSK 518/12, Legalis). Dobre imię osoby prawnej narusza np. publikacja materiałów powodujących pogorszenie jej wizerunku i narażających ją na utratę zaufania, czy też podważająca jej wiarygodność.
Osobie prawnej przysługują też roszczenia majątkowe
SN zaznaczył, iż odesłanie z art. 43 KC, zgodnie z regułą wykładni prawa lege non distinguente nec nostrum est distinguere, obejmuje wszystkie przepisy KC określające środki ochrony dóbr osobistych osób fizycznych. Obejmuje zatem zarówno środki ochrony dzięki roszczeń niemajątkowych przewidziane w art. 24 § 1 KC, czyli roszczenia o zaniechanie i usunięcie skutków naruszenia, jak również środki ochrony o charakterze majątkowym art. 24 § 2 KC – roszczenie o zadośćuczynienie oraz o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny, jak również o odszkodowanie z tytułu szkody majątkowej wynikłej z naruszenia dobra osobistego. Zdaniem SN skoro ustawodawca posłużył się w odniesieniu do osób prawnych jednym przepisem odsyłającym do całego reżimu prawnego ochrony dóbr osobistych osób fizycznych, to powinien jednoznacznie wskazać, który z tych środków nie ma zastosowania do osób prawnych albo sprecyzować odrębnie do osób prawnych przysługujące im środki ochrony z tytułu naruszenia ich dóbr osobistych.
„Krzywda” w odniesieniu do osoby prawnej
W uzasadnieniu uchwały wyjaśniono, iż odpowiednie stosowanie art. 43 KC do osób prawnych uzasadnia zdefiniowanie krzywdy, o której mowa w art. 448 KC, jako uszczerbku niemajątkowego, będącą następstwem naruszenia dobra osobistego osoby prawnej, polegającego na braku możliwości albo na utrudnieniu w prawidłowym prowadzeniu jej działalności w dotychczasowy sposób. Zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego na rzecz osoby prawnej nie ma na celu zapewnienia jej satysfakcji czy wyrównania cierpień fizycznych lub psychicznych, ale ochronę obiektywnie rozumianych jej interesów związanych z jej dobrami osobistymi.
SN zaznaczył, iż konieczne jest zachowanie ostrożności w zastosowaniu art. 448 KC w odniesieniu do osoby prawnej dochodzącej zasądzenia pieniężnego zadośćuczynienia z powodu naruszenia jej dóbr osobistych. Dla możliwości udzielenia ochrony prawnej na tej podstawie prawnej istotnymi okolicznościami powinny być m.in.: rodzaj prowadzonej działalności, rodzaj naruszonego dobra osobistego czy skala tego naruszenia. o ile osoba prawna zajmuje się prowadzeniem działalności gospodarczej skutki naruszenia jej dóbr osobistych zwykle będą dotykały jej sfery majątkowej. Dla jej ochrony, oprócz środków ochrony niemajątkowej przewidzianych w art. 24 § 1 KC zd. 1 i 2 KC, adekwatnsze wydają się środki ochrony majątkowej przewidziane w art. 24 § 2 KC. SN wskazał, iż część osób prawnych nie prowadzi działalności gospodarczej, zajmując się innego rodzaju działalnością istotną dla jednostek i społeczeństwa. Naruszenie ich dóbr osobistych niekiedy nie wywołuje szkody majątkowej, ale prowadzi do istotnego ograniczenia albo uniemożliwienia prowadzonej dotychczas i społecznie użytecznej działalności, co również może uzasadniać zastosowanie art. 448 w zw. z art. 43 KC.
Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym
SN podkreślił, iż rozstrzygając zagadnienie prawne miał także na względzie skutki, jakie dla ochrony dóbr osobistych spowodowała obowiązująca od 15.4.2023 r. nowelizacja art. 1050 KPC, regulującego egzekucję czynności niezastępowalnej dłużnika. Następstwem obowiązywania art. 1050 § 4 KPC może być znaczne ograniczenie efektywnej ochrony dóbr osobistych dzięki niemajątkowych środków ich ochrony wskazanych w art. 24 § 1 KC. Sposób publikacji nakazanego przez sąd oświadczenia w odpowiedniej formie, może bowiem zostać zmodyfikowany na etapie postępowania egzekucyjnego. W konkretnym przypadku może to spowodować, iż pomimo uzyskania ochrony sądowej nie zostaną odwrócone albo zostaną odwrócone w nieznacznym stopniu skutki dokonanego naruszenia dóbr osobistych. Zdaniem SN efektywna ochrona dóbr osobistych osób prawnych, zwłaszcza nieprowadzących działalności gospodarczej, realizowana tylko dzięki niemajątkowych środków ochrony oraz środków majątkowych przewidzianych w art. 24 § 2 KC, mogłaby mieć niekiedy charakter iluzoryczny.
