Zasada Domniemania Niewinności w Kodeksie Postępowania Karnego

Zasada domniemania niewinności jest jedną z fundamentalnych zasad prawa karnego współczesnych państw, która odgrywa kluczową rolę w systemach prawnych na całym świecie, w tym także w polskim systemie prawnym. Znajduje swoje odzwierciedlenie zarówno w Konstytucji RP, jak i w Kodeksie karnym, Kodeksie postępowania karnego, czy też wynika z przepisów prawa międzynarodowego w tym m.in. z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka czy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jej znaczenie nie ogranicza się jedynie do teorii prawniczej, ale ma bezpośredni wpływ na praktykę sądową i ochronę praw jednostki, zwłaszcza co do postawienia osoby w stan oskarżenia czy przypisania oskarżonemu winy.

In dubio pro reo – art. 5 § 2 kpk

Zasada in dubio pro reo oznacza, iż nikt nie może zostać skazany przez Sąd, kiedy istnieją wątpliwości co do winy tej osoby – oskarżonego. Wszelkie takie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

Podstawa Prawna

Zasada niewinności oskarżonego została wprost ujęta w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi, iż „Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”. Ponadto, zasada ta jest rozwinięta w art. 5 § 1 kpk, który stwierdza, iż „Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem”. Zasada ta należy do najważniejszych zasad określających sytuację procesową strony – podmiotu zagrożonego pociągnięciem do odpowiedzialności karnej obok zasady prawa do obrony.

Istota Zasady domniemania niewinności – ciężar dowodu

Zgodnie z art. 5 § 1 kpk, teza zasady domniemania niewinności oznacza, iż każda osoba, wobec której prowadzone jest postępowanie karne (osoba ma już postawione zarzuty), jest uznawana za osobę bez winy, dopóki jej wina nie zostanie jednoznacznie i ostatecznie udowodniona przed sądem. Ciężar udowodnienia winy spoczywa na oskarżycielu (prokuraturze) lub Sądzie, a nie na oskarżonym. Dopiero w chwili, w której stan faktyczny sprawy daje pewność co do sprawstwa oskarżonego można dokonać skazania oskarżonego.

Zasada ta ma na m.in. celu ochronę jednostki przed niesprawiedliwym skazaniem i zapobiega sytuacjom, w których osoba mogłaby zostać ukarana. Jednocześnie podkreśla ona, iż w systemie prawnym wolność i dobra osobiste jednostki są priorytetem, a ingerencja państwa w te wartości musi być uzasadniona i oparta na mocnych dowodach.

Zastosowanie zasady domniemania niewinności Kodeks postępowania karnego

Zasada domniemania niewinności ma szerokie zastosowanie na wszystkich etapach postępowania karnego:

1. Postępowanie przygotowawcze: Na etapie śledztwa lub dochodzenia, osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa ma prawo do traktowania jej jako tej, która czynu nie popełniła. Oznacza to m.in., iż nie może być traktowana jak sprawca przestępstwa, zanim nie zostanie przedstawiony i udowodniony akt oskarżenia.

2. Postępowanie sądowe: W trakcie rozprawy sądowej to oskarżyciel musi przedstawić dowody świadczące o winie oskarżonego. Oskarżony ma prawo do obrony, a wszystkie wątpliwości na korzyść oskarżonego powinny być rozstrzygane. Domniemanie niewinności obowiązuje do czasu stwierdzenia winy w prawomocnym wyroku (wydania rozstrzygnięcia przez Sąd). W trakcie prowadzenia postępowania, zasada zgodnie z którą nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego, nie stoi na przeszkodzie stosowaniu względem oskarżonego środków przymusu procesowego, w tym także tymczasowego aresztowania czy środków polegających na przymusowym poszukiwaniu, wydobyciu i uzyskaniu dowodów. W toku postępowania bowiem organy ścigania (prokurator) lub sąd może środki przymusu stosować, w celu poszukiwania dowodów lub zabezpieczenia materiału dowodowego, który już został zebrany, co także w dalszej kolejności nie stoi na przeszkodzie do wydania wyroku uniewinniającego oskarżonego. Może być tak, iż wina nie zostanie mu udowodniona, a oskarżony o popełnienie przestępstwa zostanie uniewinniony (sąd orzeknie, iż nie ma sprawstwa i winy, a zatem oskarżony nie jest winny popełnienia czynu)

3. Postępowanie apelacyjne (sąd okręgowy, sąd apelacyjny): choćby po wydaniu wyroku w pierwszej instancji, dopóki wyrok nie jest prawomocny, oskarżony jest przez cały czas objęty domniemaniem niewinności. W razie apelacji sąd wyższej instancji musi ponownie ocenić dowody i zapewnić, iż oskarżony został skazany zgodnie z zasadami sprawiedliwości. Często postanowienia czy wyroki sądów odwoławczych na takie okoliczności wskazują.

Znaczenie Zasady w Demokratycznym Państwie – zasady konstytucji RP

Zasada domniemania niewinności stanowi filar demokratycznego państwa prawnego, w którym prawa jednostki są chronione przed arbitralnymi działaniami państwa. Jest ona kluczowym elementem ochrony praw człowieka, zapewniającym, iż każda osoba ma prawo do sprawiedliwego procesu. Zasada ta ma chronić obywateli przed nadużyciami władzy i zapewniać, iż wymiar sprawiedliwości działa w sposób transparentny i odpowiedzialny.

Naruszenie zasady Domniemania Niewinności

Działanie wbrew zasadzie domniemania niewinności jest poważnym uchybieniem prawnym, które może mieć dalekosiężne konsekwencje dla oskarżonego, całego procesu sądowego, a także dla zaufania publicznego do systemu wymiaru sprawiedliwości. W praktyce, do postawienia zarzutu naruszenia tej zasady może dochodzić na różnych etapach postępowania karnego, jak również w przestrzeni publicznej, zwłaszcza w mediach. Poniżej omówione zostaną różne aspekty i przykłady tego zjawiska.

Niezastosowanie się do zasady domniemania niewinności może prowadzić do kilku poważnych konsekwencji:

1. Szkoda dla Oskarżonego – Oskarżony, który jest niesłusznie przedstawiany jako sprawca, może doświadczyć szkód osobistych, zawodowych i społecznych, choćby jeżeli zostanie ostatecznie uniewinniony. Jego reputacja może zostać trwale zniszczona, co wpływa na jego życie po zakończeniu procesu.

2. Naruszenie Prawa do Sprawiedliwego Procesu – Zasada domniemania niewinności jest fundamentem prawa do sprawiedliwego procesu. Jej naruszenie może podważyć integralność całego procesu sądowego, prowadząc do niesprawiedliwego wyroku.

3. Podważenie Zaufania do Wymiaru Sprawiedliwości – Gdy opinia publiczna dostrzega, iż zasada domniemania niewinności jest naruszana, może to prowadzić do spadku zaufania do systemu wymiaru sprawiedliwości. Ludzie mogą zacząć wątpić, czy sądy działają uczciwie i bezstronnie.

Podsumowanie – niewinność a skazanie

Zasada domniemania niewinności jest fundamentem sprawiedliwego systemu prawnego. Zapewnia ona, iż każda osoba ma prawo do obrony i uczciwego procesu, a jej prawa są chronione na każdym etapie postępowania karnego. Jest to zasada, która nie tylko chroni jednostki przed niesłusznym skazaniem, ale także stanowi istotny element demokratycznego porządku prawnego. W kontekście rosnącej roli mediów i presji społecznej, jej znaczenie jest dziś większe niż kiedykolwiek wcześniej.

Autor:

Oliwia Babiarz