Zawód psychologa – czas na systemowe zmiany

Projekt ustawy wprowadza szereg rozwiązań prawnych służących profesjonalizacji zawodu psychologa, wzmocnieniu jego pozycji poprzez utworzenie silnych ram instytucjonalnych, a co za tym idzie – poprawie jakości świadczonych usług psychologicznych i zapewnieniu bezpieczeństwa ich odbiorcom.

Główne założenia projektu:

Nowa regulacja ma przeciwdziałać przypadkom udzielania wsparcia psychologicznego przez osoby nieuprawnione, co w tym momencie z powodu zapotrzebowania na usługi psychologiczne i popularności ofert tego typu pomocy w internecie oraz braku skutecznych rozwiązań prawnych chroniących przed wprowadzeniem w błąd osób potrzebujących porady jest często spotykane.

Zgodnie z art. 3 projektu ustawy:

1. Zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego.

2. Tytuł zawodowy „psycholog” podlega ochronie prawnej.

3. Tytułem zawodowym psychologa może posługiwać się osoba, która posiada prawo wykonywania zawodu psychologa.

Wskazówką dla „odbiorcy świadczeń psychologicznych” (czyli zgodnie z ustawową definicją osoby objętej świadczeniami psychologicznymi) stanie się Rejestr Psychologów (art. 5 projektu ustawy), w którym znajdą się wyłącznie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje potwierdzone wykształceniem, doświadczeniem i etyką zawodową. Zgodnie z art. 6 projektu ustawy Rejestr Psychologów ma być jawny w zakresie następujących danych:

Każdy wpisany do rejestru psycholog będzie zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej, prowadzenia dokumentacji psychologicznej oraz działania zgodnie z zasadami etyki zawodowej, które ustali samorząd. Wpis do rejestru wymaga spełnienia szeregu warunków – w tym ukończenia odpowiednich studiów, posiadania pełnej umiejętności czynności prawnych, nieskazitelności oraz znajomości języka polskiego (art. 5 ust. 5 projektu ustawy).

Projektodawca w dołączonym do projektu ustawy uzasadnieniu zapewnia, iż regulacja została poddana ocenie zgodności z zasadą proporcjonalności, przewidzianą w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/958 z 28.6.2018 r. w sprawie analizy proporcjonalności przed przyjęciem nowych regulacji dotyczących zawodów (Dz.Urz. UE L z 2018 r. Nr 173, s. 25). Z przeprowadzonych badań wynika, iż projektowane przepisy są proporcjonalne w stosunku do zamierzonego celu.

Ograniczony dostęp do zawodu i kontrola

Prawo wykonywania zawodu psychologa uzyskają osoby, które ukończyły jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia lub ukończyły studia I i II stopnia na kierunku psychologia i uzyskały tytuł magistra. Pod ściśle określonymi warunkami prawo do wykonywania tego zawodu uzyskają również osoby, które otrzymały dyplom w innym kraju – będą musiały formalne potwierdzić kwalifikacje psychologa. Ustawa nie uchyla praw nabytych – osoby już wykonujące zawód będą mogły przez cały czas to robić, po spełnieniu wymagań rejestracyjnych.

Istotną innowacją jest wymóg odbycia okresu współpracy z opiekunem zawodowym przez psychologów rozpoczynających wykonywanie zawodu (ze wskazanymi w projekcie ustawy wyjątkami). Pozytywna opinia opiekuna będzie warunkiem uzyskania pełnego prawa do wykonywania wszystkich czynności psychologicznych, w tym w ramach postępowań sądowych i administracyjnych.

Projekt definiuje świadczenia psychologiczne (art. 23 projektu ustawy) jako diagnozę, opiniowanie, orzekanie, pomoc psychologiczną oraz psychoterapię – w tym ostatnim przypadku potrzebne będą odrębne uprawnienia psychoterapeuty. Co istotne, psychologowie z tytułem specjalisty w ochronie zdrowia uzyskują status osób wykonujących zawód medyczny, zgodnie z art. 23 ust. 5 projektu ustawy „Psycholog posiadający tytuł specjalisty w dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia uzyskany na podstawie ustawy z 24.2.2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 342) uzyskuje kompetencje i kwalifikacje niezbędne do udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie wiedzy i umiejętności określonych w programie specjalizacji i jest osobą wykonującą zawód medyczny w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 450).

Samorząd zawodowy psychologów

Na straży zasad wpisanych do ustawy stać będzie samorząd psychologów, składający się z Krajowej Izby Psychologów i regionalnych izb psychologów. Przepisy dotyczące samorządu zostały uregulowane w Rozdziale 4. projektu ustawy. Zgodnie z art. 31 projektu ustawy samorząd psychologów jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań i podlega tylko przepisom ustaw, a przynależność psychologa do samorządu jest obowiązkowa. Do zadań samorządu należeć będzie m.in.: prowadzenie rejestru, organizowanie szkoleń, nadzór nad wykonywaniem zawodu, prowadzenie postępowań dyscyplinarnych oraz ustalanie zasad etyki zawodowej. Nadzór nad działalnością samorządu sprawować będzie minister adekwatny do spraw pracy. Jego zadania w ramach tworzenia samorządu psychologów określa art. 150 projektowanej ustawy.

Długi okres vacatio legis

Nowa ustawa o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów ma wejść w życie dopiero po upływie 2 lat i 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Długi okres vacatio legis związany jest z koniecznością przygotowania struktur samorządu zawodowego i dostosowania praktyki zawodowej do nowych regulacji. W uzasadnieniu do projektu ustawy tłumaczony jest potrzebą zapewnienia podmiotom zobowiązanym do stosowania ustawy odpowiedniego czasu w zapoznanie się z nowymi przepisami. Pytanie brzmi, czy „odbiorcy świadczeń psychologicznych” mogą czekać aż tak długo?

Niektóre przepisy wejdą jednak w życie wcześniej – już 14 dni po ogłoszeniu. Będą to art. 149-156 projektu ustawy, dotyczące m.in. powołania Krajowej Rady Psychologów i trybu wyborów do organów samorządu, zjazdów psychologów i uprawnień ministra adekwatnego do spraw pracy. Są to przepisy o charakterze organizacyjnym, pozwalające uruchomić proces tworzenia samorządu jeszcze przed wejściem w życie pozostałych regulacji.

Z kolei art. 17 ust. 3 projektu ustawy, wprowadzający obowiązek co najmniej 3-letniego doświadczenia zawodowego dla psychologa pełniącego funkcję opiekuna, zacznie obowiązywać dopiero po 5 latach i 3 miesiącach od ogłoszenia ustawy. Zgodnie z uzasadnieniem do tego czasu opiekunem mogą być osoby, które zostały wpisane do Rejestru w trybie art. 145 ust. 2 projektu ustawy i złożyły oświadczenie, o którym mowa w art. 145 ust. 7 projektu ustawy. Ma to umożliwić płynne wdrożenie mechanizmu współpracy młodych psychologów z bardziej doświadczonymi członkami samorządu.