Zwrot wydatków strony zależy od aktywności pełnomocnika

Stan faktyczny

SN rozpoznał i oddalił, jako oczywiście bezzasadną, kasację wniesioną przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego „E.” sp. z o.o. od wyroku sądu odwoławczego rozstrzygającego w kwestii odpowiedzialności karnej T.J. i A.Ś. Jednocześnie SN obciążył kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego „E.” sp. z o.o.

Ustanowiony przez T.J. obrońca z wyboru – r.pr. P.B., wniósł o zasądzenie od oskarżyciela posiłkowego na rzecz T.J. kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru w postępowaniu kasacyjnym. Pełnomocnik wskazywał, iż w ramach swoich działań dokonał wglądu w akta, zapoznał się z kasacją i odpowiedzią na kasację, jak również udzielał skazanemu wszelkich informacji związanych z postępowaniem kasacyjnym.

Prawo do obrony

Zgodnie z art. 636 § 1 KPK, w sprawach z oskarżenia publicznego, w razie nieuwzględnienia środka odwoławczego wniesionego wyłącznie przez oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi na zasadach ogólnych ten, kto wniósł środek odwoławczy. Na mocy art. 637a KPK do kosztów postępowania kasacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o kosztach postępowania odwoławczego, chyba iż ustawa stanowi inaczej. W art. 616 § 1 pkt 2 KPK ustawodawca do kosztów procesu zalicza uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika. W orzecznictwie podkreśla się przy tym, iż uzasadnione jest ustanowienie kolejnego obrońcy, o ile doszło do rozwiązania umowy o świadczenie pomocy prawnej z tym pierwszym obrońcą, z przyczyn nie leżących po stronie udzielającego pełnomocnictwa do obrony (zob. postanowienie SN z 24.2.2015 r., WK 10/14, Legalis). Podkreśla się przy tym, iż możliwość korzystania z pomocy obrońcy jest podstawowym składnikiem prawa do obrony w szeroko rozumianym procesie karnym. W konsekwencji odmowa zasądzenia rzeczywiście poniesionych wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy jest uznawana w ujęciu systemowym, za ograniczenie prawa do obrony (zob. postanowienie SN z 6.11. 2024 r., I KZ 44/24, Legalis).

Wynagrodzenie pełnomocnika

Strona domagająca się zwrotu kosztów postępowania powinna udokumentować wysokość poniesionych kosztów np. przez złożenie umowy łączącej pełnomocnika z klientem i określającej jego wynagrodzenie, o której mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z 26.5.1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1564) oraz art. 8 ust. 4 i art. 22⁵ ust. 1 ustawy z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 499). Dowodem na poniesienie kosztów może też być m.in. faktura, rachunek lub inny dokument potwierdzający, iż określona należność została na rzecz adwokata lub radcy prawnego uiszczona. jeżeli strona nie chce udokumentować tych wydatków lub nie jest w stanie tego uczynić, wówczas wysokość kosztów ustala się na podstawie urzędowej stawki minimalnej (zob. postanowienie SN z 16.9.2021 r., II KK 219/21, Legalis; postanowienie SN z 3.2.2004 r., V KK 370/03, Legalis). W wypadku, gdy dochodzona kwota wynagrodzenia obrońcy jest wyższa od minimalnej stawki, niezbędne jest dokonanie przez sąd oceny okoliczności uzasadniających określenie opłaty w wysokości przewyższającej stawkę minimalną (zob. postanowienie SN z 5.1.2021 r., II KK 367/19, Legalis). W orzecznictwie wyrażano pogląd, iż rozstrzygając o kosztach procesu, sąd nie jest upoważniony do badania przesłanek, na podstawie których ustalono wysokość wynagrodzenia pełnomocnika, a jedynie ogranicza się do sprawdzenia, czy wydatki rzeczywiście zostały poniesione i czy mieszczą się one w granicach stawki z odnośnego rozporządzenia. Jednak w większości orzeczeń przyjmuje się, iż zasądzając zwrot kosztów zastępstwa adwokackiego, sąd ma prawo do określenia ich w wysokości innej niż wynikająca z umowy o świadczenie usług prawnych zawartej pomiędzy pełnomocnikiem a jego klientem, w szczególności przez miarkowanie ich do kwoty uzasadnionej charakterem sprawy i wkładem pracy zastępcy prawnego. Bezkrytyczne przyjmowanie kwot żądanych budzi bowiem obawę o nadużycia bądź dysproporcje w zasądzanych kwotach, gdy w sprawie nieskomplikowanej strony ustalą wynagrodzenie w maksymalnej dopuszczalnej przepisami wysokości (zob. postanowienie SA w Krakowie z 26.8.2014 r., II AKz 290/14, Legalis). Ustalając wysokość żądanych kosztów, sąd bierze zatem pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy zastępcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia (zob. postanowienie SN z 5.3.2021 r., IV KK 319/19, Legalis; postanowienie SN z 9.6.2020 r., IV KK 61/20, Legalis).

Względy słuszności przemawiają za tym, aby w skład uzasadnionych wydatków nie wchodziły kwoty wykładane przez stronę w sposób ewidentnie nieroztropny, wywołany rażącym niedbalstwem. Przykładowo kosztów sporządzenia i wniesienia przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego odpowiedzi na skargę kasacyjną już po wydaniu przez SN jednego z rozstrzygnięć, o których mowa w art. 537 KPK, nie sposób traktować jako „uzasadnione wydatki” w rozumieniu art. 616 § 1 pkt 2 KPK (zob. postanowienie SN z 3.2.2004 r., V KK 370/03, Legalis).

Stanowisko SN

SN uznał, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż podstawa zasądzenia omawianych należności nie wynika automatycznie z faktu ustanowienia przez stronę obrońcy lub pełnomocnika. Wydanie orzeczenia uwzględniającego wniosek o zasądzenie kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru w postępowaniu kasacyjnym uzależnione jest od aktywności procesowej pełnomocnika reprezentującego stronę, polegającej na podjęciu obrończych czynności procesowych przed sądem (zob. postanowienie SN z 6.12.2022 r., IV KK 301/22, Legalis; postanowienie SN z 22.1.2020 r., V KK 457/18, Legalis). W uzasadnieniu postanowienia stwierdzono, iż r.pr. P.B. w postępowaniu kasacyjnym nie dokonywał w istocie żadnych czynności obrończych. Sprawa T.J. w postępowaniu kasacyjnym nie wymagała przeprowadzenia rozprawy, bowiem orzeczenie kończące wydano w trybie art. 535 § 1 i 3 KPK, tj. na posiedzeniu bez udziału stron. Do akt sprawy nie wpłynęła odpowiedź obrońcy T.J. na kasację oskarżyciela posiłkowego. Pomimo twierdzenia r.pr. P.B. nie odnotowano nawet, żeby przed SN zapoznawał się z aktami sprawy. W istocie jedyną czynnością obrońcy T.J. przed SN było złożenie wniosku o zasądzenie od oskarżyciela posiłkowego kosztów ustanowienia obrońcy. W konsekwencji SN uznał, iż pełnomocnik nie podjął żadnej czynności procesowej ukierunkowanej na oddalenie kasacji oskarżyciela posiłkowego, dlatego nie ma podstaw do zasądzenia kosztów ustanowienia obrońcy w postępowaniu kasacyjnym. Warto zaznaczyć, iż postanowienie w przedmiocie kosztów sądowych nie może być przedmiotem wznowienia postępowania (zob. postanowienie SN z 25.1.2024 r., I KO 107/23, Legalis).

Postanowienie SN z 9.1.2025 r., III KK 444/24, Legalis