Żywność wzbogacana

Definicja

Zgodnie z Ustawą z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, wzbogacanie żywności to: dodawanie do środków spożywczych witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, z uwzględnieniem wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji.

Substancje dozwolone do stosowania

Dozwolone jest dodawanie tylko tych witamin i składników mineralnych, które zostały wymienione w załączniku I oraz ich form chemicznych określonych w załączniku II do niniejszego rozporządzenia.

Witaminy które mogą być stosowane do wzbogacania środków spożywczych (załącznik I):

• Witamina A
• Witamina D
• Witamina E
• Witamina K
• Witamina B1
• Witamina B2
• Niacyna
• Kwas pantotenowy
• Witamina B6
• Kwas foliowy
• Witamina B12
• Biotyna
• Witamina C

Składniki mineralne, które mogą być stosowane do wzbogacania środków spożywczych (załącznik I):

• Wapń
• Magnez
• Żelazo
• Miedź
• Jod
• Cynk
• Mangan
• Sód
• Potas
• Selen
• Chrom
• Molibden
• Fluorek
• Chlorek
• Fosfor
• Bor

Dozwolone jest również stosowanie w żywności niektórych szczególnych substancji, które zostały wymienione w załączniku III do niniejszego rozporządzenia, są to:

• substancje podlegające ograniczeniom: izomery trans kwasów tłuszczowych, monakoliny ze sfermentowanego czerwonego ryżu, ekstrakty zielonej herbaty zawierające 3-galusan (-) epigalokatechiny (część B);
• substancje podlegające kontroli przez Wspólnotę: preparaty z korzeni lub kłączy Rheum palmatum L. lub Rheum officinale Baillon i ich hybryd zawierające pochodne hydroksyantracenu, preparaty z liści lub owoców Cassia senns L. zawierające pochodne hydroksyantracenu, preparaty z kory Rhamnus frangula L. lub Rhamnus purshiana DC. zawierające pochodne hydroksyantracenu, monakoliny ze sfermentowanego czerwonego ryżu, ekstrakty zielonej herneaty zawierające 3-galusan (-) epigalokatechiny (część C).

Warunki stosowania

Związki chemiczne dodawane do żywności jako źródło witamin i składników mineralnych muszą być bioprzyswajalne, tj. przyswajalne przez organizm i nie mogą spowodować zagrożenia życia lub zdrowia człowieka.

Rozporządzenie (WE) nr 1925/2006 wskazuje, iż dodanie do żywności witaminy lub składnika mineralnego musi powodować obecność tej witaminy lub tego składnika mineralnego w tej żywności w ilości znaczącej, o ile ilość ta jest określona. W załączniku III w części B i C do niniejszego rozporządzenia zostały podane warunki stosowania wskazanych tam substancji. W przypadku witamin i składników mineralnych należy powołać się na rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności. Zostały w nim określonenastępujące poziomy witamin i składników mineralnych zawartych w 100 g albo 100 ml, albo w jednej porcji, w przypadku gdy jest mniejsza niż 100 g albo 100 ml środka spożywczego:

• maksymalna ilość witamin i składników mineralnych wynosi nie więcej niż 50% zalecanego dziennego spożycia określonego w przepisach prawa żywnościowego;
• maksymalna dopuszczalna ilość dla witaminy C i folianów, ze względu na straty zachodzące podczas przygotowywania żywności wynosi nie więcej niż 100% zalecanego dziennego spożycia;
• minimalna ilość witamin i składników mineralnych wynosi nie mniej niż 15% zalecanego dziennego spożycia określonego w przepisach prawa żywnościowego.

Warto podkreślić, iż wzbogacanie żywności przez producentów ma zarówno charakter dobrowolny jak i obligatoryjny, na podstawie szczególnych przepisów. Minister Zdrowia z uwagi na względy zdrowia publicznego wskazał obowiązek wzbogacania:

• soli w jod
• tłuszczy tj. margaryny, miksy i masło o obniżonej zawartości tłuszczu w witaminy A i D.

Przepisów wyżej wspomnianego rozporządzenia nie stosuje się do wprowadzonych do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej wzbogaconych środków spożywczych znajdujących się w obrocie w państwach członkowskich Unii Europejskiej innych niż Rzeczypospolita Polska oraz w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA).

Witaminy i składniki mineralne w postaci przyswajalnej dla ludzkiego organizmu mogą być dodawane do żywności bez względu na to, czy zwykle znajdują się one w tej żywności, z uwagi na:

• niedobór jednej lub więcej witamin lub składników mineralnych w całej populacji lub w określonych grupach populacji, który można wykazać na podstawie symptomów klinicznych lub podklinicznych lub na który wskazuje szacowane niskie spożycie składnika odżywczego;
• możliwość poprawy stanu wyżywienia całej populacji lub określonych grup populacji lub zniwelowania ewentualnych niedoborów witamin lub składników mineralnych w przyjmowanym pożywieniu będących skutkiem zmian w zwyczajach żywieniowych;
• rozwój ogólnie uznanej wiedzy naukowej na temat roli witamin i składników mineralnych w żywieniu i ich skutków zdrowotnych.

Istnieją również ograniczenia we wzbogacaniu. Ustanowiono, iż witamin i składników mineralnych nie można dodawać do:

• żywności nieprzetworzonej, w szczególności owoców, warzyw, mięsa, drobiu i ryb;
• napojów zawierających ponad 1,2 % objętości alkoholu (poza wyjątkami).

Etykietowanie
Etykietowanie, prezentacja i reklama żywności, do której dodano witaminy i składniki mineralne, nie może:

• obejmować wskazówek, które twierdziłyby lub sugerowałyby, iż zróżnicowana i zbilansowana dieta nie jest w stanie dostarczyć odpowiednich ilości substancji odżywczych;
• wprowadzać w błąd konsumenta lub podawać nieprawdy odnośnie wartości odżywczej, jaką żywność może posiadać na skutek dodania tych składników odżywczych.

Jest obowiązkowe deklarowanie przez producenta na opakowaniu, prócz obligatoryjnych informacji o wartości odżywczej uregulowanych rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października również ilości witamin i składników mineralnych obecnych w produkcie po ich dodaniu.

Wprowadzenie do obrotu

Podmiot działający na rynku spożywczym, który wprowadza lub ma zamiar wprowadzić po raz pierwszy do obrotu wzbogacone środki spożywcze jest zobowiązany powiadomić o tym fakcie Głównego Inspektora Sanitarnego. Przepisów dotyczących nowo wprowadzanych do obrotu wzbogaconych środków spożywczych nie stosuje się do produktów znajdujących się w obrocie w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Stan prawny na dzień: 26.01.2024 r.

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności