Zniesławienie – kiedy krytyka zamienia się w przestępstwo?
Pytanie „co grozi za zniesławienie?” coraz częściej pojawia się nie tylko w kontekście publikacji prasowych, ale przede wszystkim mediów społecznościowych, forów internetowych i serwisów opinii. Z prawnego punktu widzenia zniesławienie (art. 212 k.k.) polega na pomówieniu innej osoby, firmy, instytucji lub grupy osób o takie postępowanie lub adekwatności, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej albo narazić na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu, pełnienia funkcji czy prowadzenia działalności gospodarczej.
Mówiąc prościej – w grę wchodzi przypisywanie komuś zachowań lub cech, które podważają jego uczciwość, rzetelność, profesjonalizm albo zgodność z prawem. Nie chodzi o to, czy reputacja faktycznie już ucierpiała, ale o sam potencjał takiej szkody. To właśnie ten aspekt sprawia, iż odpowiedź na pytanie, co grozi za zniesławienie, ma wymiar nie tylko teoretyczny, ale bardzo praktyczny – dla osób pomawianych i dla tych, którzy wypowiadają się publicznie.
Co grozi za zniesławienie na gruncie prawa karnego?
Na poziomie karnym zniesławienie jest przestępstwem ściganym co do zasady z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, iż to pokrzywdzony inicjuje postępowanie – wnosi prywatny akt oskarżenia i staje się oskarżycielem prywatnym. Kodeks karny przewiduje dwa podstawowe warianty tego czynu:
- zniesławienie „zwykłe” – np. wypowiedź podczas spotkania, w piśmie, mailu, w zamkniętym gronie,
- zniesławienie dzięki środków masowego komunikowania – czyli m.in. w prasie, radiu, telewizji, internecie (w tym w social mediach).
W zależności od formy czynu sąd może orzec:
- karę grzywny,
- karę ograniczenia wolności,
- karę więzienia do 1 roku – w przypadku zniesławienia popełnionego dzięki środków masowego komunikowania.
W praktyce odpowiedź na pytanie „co grozi za zniesławienie w internecie?” jest zatem szczególnie istotna, ponieważ właśnie publikacja online – z uwagi na jej zasięg i trwałość – mieści się w surowszym wariancie odpowiedzialności. choćby jeżeli sądy najczęściej sięgają po grzywny i środki kompensacyjne, sam fakt skazania karnego może mieć poważne konsekwencje zawodowe i reputacyjne.
Dodatkowe konsekwencje – nawiązka, przeprosiny i podanie wyroku do publicznej wiadomości
Odpowiadając na pytanie „co grozi za zniesławienie?”, nie można ograniczyć się jedynie do katalogu kar. Sąd, obok kary zasadniczej, może orzec również środki, które mają zrekompensować szkodę lub wzmocnić ochronę dobrego imienia pokrzywdzonego. W grę wchodzą m.in.:
- nawiązka na rzecz pokrzywdzonego – określona kwota pieniężna zasądzana bezpośrednio na jego rzecz,
- nawiązka na cel społeczny – np. na rzecz organizacji pożytku publicznego,
- podanie wyroku do publicznej wiadomości – np. poprzez publikację w konkretnym medium, serwisie internetowym lub na stronie sądu.
Dla wielu osób to właśnie te środki – widoczne dla otoczenia – bywają bardziej dotkliwe niż sama grzywna. Informacja o skazaniu za zniesławienie może pojawiać się w obiegu medialnym, weryfikacjach reputacyjnych, a choćby w rozmowach z potencjalnymi partnerami biznesowymi i pracodawcami.
Co grozi za zniesławienie na drodze cywilnej?
Odrębnym, ale równie ważnym wymiarem odpowiedzi na pytanie „co grozi za zniesławienie?” jest odpowiedzialność cywilna za naruszenie dóbr osobistych. Pomówienie może naruszać takie dobra jak: dobre imię, cześć, reputacja zawodowa, renoma firmy. W postępowaniu cywilnym osoba pomówiona może domagać się m.in.:
- złożenia przeprosin – w ściśle określonej treści i formie (np. na stronie internetowej, w mediach społecznościowych, w prasie),
- usunięcia zniesławiających treści – z serwisów, portali, profili, materiałów promocyjnych,
- zadośćuczynienia pieniężnego – za krzywdę niemajątkową, stres, utratę dobrego imienia,
- zapłaty odpowiedniej kwoty na cel społeczny – np. na rzecz fundacji.
Z punktu widzenia pokrzywdzonego często właśnie te środki są najważniejsze – bo realnie pomagają odbudować reputację i poczucie sprawiedliwości. Często działania karne i cywilne prowadzone są równolegle albo uzupełniają się – w zależności od przyjętej strategii.
Zniesławienie w internecie – dlaczego ryzyko jest większe?
W kontekście sieci pytanie „co grozi za zniesławienie?” zyskuje dodatkowy wymiar. Internet potęguje zasięg, trwałość i dynamikę rozpowszechniania treści. Jedna publikacja – post, komentarz, wideo, recenzja – może zostać gwałtownie skopiowana, zacytowana, udostępniona w innych kanałach. choćby po usunięciu oryginalnego wpisu ślady często pozostają w archiwach, cache’ach czy zrzutach ekranu.
Z perspektywy autora wypowiedzi oznacza to, że:
- łatwiej jest spełnić przesłankę „opinii publicznej” – bo treść faktycznie trafia do szerokiego kręgu odbiorców,
- łatwiej jest wykazać skalę szkody reputacyjnej po stronie pokrzywdzonego,
- poważniejsze mogą być roszczenia cywilne – zwłaszcza przy dużym zasięgu wpisu lub popularności kanału (influencerzy, dziennikarze, twórcy).
Nic dziwnego, iż w praktyce kancelarie prawne coraz częściej prowadzą sprawy, w których centralnym zagadnieniem jest zniesławienie w mediach społecznościowych – zarówno po stronie osób pomówionych, jak i po stronie dziennikarzy, influencerów czy liderów opinii, którym zarzucono przekroczenie granic krytyki.
Przedawnienie i tryb ścigania – dlaczego czas ma znaczenie?
Zastanawiając się, co grozi za zniesławienie, warto pamiętać także o kwestii terminów. Przestępstwo zniesławienia jest ścigane z oskarżenia prywatnego, a karalność tego typu czynów ulega stosunkowo szybkiemu przedawnieniu. jeżeli pokrzywdzony chce skorzystać z ochrony karnej, musi działać w określonych ramach czasowych – zarówno w zakresie ustalenia sprawcy, jak i wniesienia prywatnego aktu oskarżenia.
To kolejny powód, by w razie poważnego naruszenia dobrego imienia nie ograniczać się do „czekania, aż sprawa przycichnie”, tylko możliwie gwałtownie skonsultować się z prawnikiem, zabezpieczyć dowody i przemyśleć strategię działania.
Jak wygląda wsparcie profesjonalnej kancelarii w sprawach o zniesławienie?
W sprawach o zniesławienie stawką jest nie tylko odpowiedź na pytanie, „co grozi za zniesławienie” w sensie prawnym, ale przede wszystkim to, jaki będzie praktyczny skutek sporu: czy uda się zatrzymać rozpowszechnianie pomówień, zminimalizować szkody wizerunkowe i uzyskać satysfakcjonujące rozstrzygnięcie.
Zespół kancelarii Kopeć Zaborowski prowadzi sprawy zarówno po stronie osób pomówionych, jak i osób, którym stawia się zarzuty zniesławienia lub znieważenia. Więcej informacji o podejściu do tego typu spraw, w tym o trybie prywatnoskargowym, przedawnieniu i możliwych scenariuszach, znajdziesz na stronie: zniesławienie, pomówienie, znieważenie – obrona i reprezentacja .
W praktyce wsparcie może obejmować m.in.:
- analizę, czy konkretne wypowiedzi spełniają przesłanki zniesławienia lub innego czynu zabronionego,
- zabezpieczenie materiału dowodowego (zrzuty ekranu, nagrania, korespondencja, świadkowie),
- opracowanie strategii – od działań przedsądowych po postępowanie karne i cywilne,
- reprezentację przed sądami oraz wsparcie w komunikacji, gdy sprawa ma wymiar medialny.
Podsumowanie – co naprawdę grozi za zniesławienie?
Podsumowując, na pytanie „co grozi za zniesławienie?” trzeba odpowiedzieć wielowymiarowo:
- na gruncie prawa karnego – grzywna, ograniczenie wolności, a przy publikacji w mediach lub internecie także kara więzienia do 1 roku oraz możliwa nawiązka i podanie wyroku do publicznej wiadomości,
- na gruncie prawa cywilnego – obowiązek przeprosin, usunięcie treści, zadośćuczynienie i wpłaty na cele społeczne,
- w wymiarze wizerunkowym – utrata reputacji, zaufania zawodowego, kontraktów i relacji biznesowych.
Jeśli znalazłeś się w sytuacji, w której Twoje dobre imię zostało naruszone, albo to Tobie grozi odpowiedzialność za zniesławienie, nie warto działać wyłącznie pod wpływem emocji. Rzetelna analiza prawna, adekwatne zabezpieczenie dowodów i przemyślana strategia działania mogą zdecydować o tym, czy sprawa zostanie gwałtownie uporządkowana, czy przerodzi się w wieloletni spór obciążający Twoje życie prywatne i zawodowe.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88, poz. 553 ze zm.), w szczególności art. 212–216.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78, poz. 483), art. 47 i 54 (ochrona dóbr osobistych i wolność wypowiedzi).
- Królikowski M., Zawłocki R. (red.), „Kodeks karny. Część szczególna. Tom I. Komentarz do artykułów 117–221”, C.H. Beck, Warszawa 2013.
- Zgoliński I., „Zniesławienie w polskim prawie karnym. Zagadnienia teorii i praktyki”, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
- Safjan M., Bosek L. (red.), „Konstytucja RP. Tom I–II. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa (nowsze wydania).
Autor: adw. Aleksandra Pyrak-Pankiewicz, Szef Działu Prawa Mediów i IP
E-mail: [email protected]
tel.: +48 22 501 56 10