Emerytury pomostowe na nowych zasadach od 2024 r.

Cel i potrzeba zmian

Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1667), dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP, podstawowym celem wprowadzanych zmian jest odejście od wygaszającego charakteru emerytury pomostowej poprzez zmianę warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej, określonych w ustawie z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 164, dalej: EmPomU).

Ponadto ww. ustawa wprowadza zmiany w:

Emerytury pomostowe – nowe zasady

Po pierwsze zmianie ulegają warunki przyznawania emerytur pomostowych. W ustawie uchyla się bowiem warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251), przed 1.1.1999 r.

W EmPomU, dążąc do realizacji jednego z założeń reformy ubezpieczeń społecznych, tj. stopniowej likwidacji możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, przyjęto zasadę, iż emerytury pomostowe przysługują tylko tym osobom, które przed 1.1.1999 r. wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie dotychczasowych przepisów, ewentualnie pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu EmPomU (art. 4 pkt 5 EmPomU). Przyjęcie takiego wymogu spowodowało, iż emerytury pomostowe mają charakter wygaszający. Niemniej jednak zakładany postęp technologiczny nie poprawił warunków pracy w stopniu upoważniającym do stwierdzenia, iż warunki szkodliwe zostały w całości wyeliminowane, o czym świadczy liczba pracowników przez cały czas wykonujących prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. Dlatego też zniesienie przedmiotowego wymogu jest zasadne.

Po drugie ustawa modyfikuje pojęcie „rekompensaty” i zasady jej przyznawania, co jest konsekwencją powyżej wskazanej zmiany. W art. 2 pkt 5 EmPomU wskazuje się, iż rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego prawomocną decyzją prawa do emerytury pomostowej. Zmiana pozwoli – zdaniem ustawodawcy – na wyeliminowanie pojawiających się wątpliwości interpretacyjnych odnoszących się do dotychczasowego brzmienia ww. definicji, z których wynika, iż rekompensata nie przysługuje już w sytuacji, kiedy ubezpieczeni spełnili tylko warunki ustawowe uzyskania prawa do emerytury pomostowej.

Po trzecie zmianie ulegają przepisy dotyczące zawieszania prawa do emerytury pomostowej. Ustawodawca wprowadza zawieszanie prawa do emerytury pomostowej również w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 17 ust. 4 EmPomU). Dotychczasowa regulacja pozwalała na zawieszenie prawa do emerytury pomostowej osobom pobierającym emeryturę pomostową tylko w sytuacji świadczenia przez nie pracy w ramach stosunku pracy. Wprowadzona zmiana ma na celu wyeliminowanie nadużyć w tym zakresie i prowadzi do tego, aby każda forma wykonywania tego rodzaju pracy, bez względu na jej podstawę prawną, powodowała zawieszenie prawa do emerytury pomostowej.

Inne zmiany

Zabezpieczenie w sprawach z zakresu prawa pracy

W KPC ustawa wprowadza szczególną regulację dotyczącą zabezpieczenia przez nakazanie przez sąd dalszego zatrudnienia pracownika przez pracodawcę w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie go do pracy, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania (art. 477² § 2 KPC i art. 755⁵ § 1 KPC). Ustawodawca, proponując, aby w tego rodzaju sprawach sąd na wniosek uprawnionego na każdym etapie postępowania udzielał zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia pracownika podlegającego szczególnej ochronie przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, wzmocnił pozycję pracownika.

Limit odliczenia od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym

W PDOFiZU ustawa zwiększa limit odliczeń od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym z 500 zł do 840 zł (art. 26 ust. 1 pkt 2c PDOFiZU). Przedmiotowa zmiana ma w ocenie ustawodawcy zwiększyć zainteresowanie obywateli działalnością społeczną na rzecz poprawy warunków pracy poprzez członkostwo w związkach zawodowych.

Minimalne wynagrodzenie za pracę

W MinWynagrU ustawa rozszerza katalog składników wynagrodzenia, które nie są uwzględniane przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika, o dodatek za szczególne warunki pracy, przysługujący pracownikowi z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, pracy związanej z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym lub pracy szczególnie niebezpiecznej na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym, regulaminie wynagradzania, statucie określającym prawa i obowiązki stron stosunku pracy, umowie o pracę lub spółdzielczej umowie o pracę (art. 1 pkt 11 MinWynagrU). Zmiana ta i wprowadzenie ww. definicji są istotne przy porównywaniu kwoty wynagrodzenia pracownika z obowiązującą wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zgodnie bowiem z ustawową konstrukcją minimalne wynagrodzenie za pracę nie ma charakteru jedynie wynagrodzenia zasadniczego. Jest to łączne wynagrodzenie pracownika za nominalny czas pracy w danym miesiącu, a więc poza wynagrodzeniem zasadniczym obejmuje również inne składniki wynagrodzenia i świadczenia pracownicze zaliczone do wynagrodzeń osobowych, w tym również dodatki.

Etap legislacyjny

Ustawa co do zasady wchodzi w życie 1.1.2024 r., z wyjątkiem zmian w KPC, które weszły w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, tj. 22.9.2023 r., oraz części przepisów przejściowych, które weszły w życie 1.9.2023 r.