HR-owe Koło Ratunkowe: Praca w systemie podstawowym a polecenie pracy w sobotę

Jak rozliczyć nadgodziny za sobotę?

Jednemu z naszych pracowników, wykonującemu pracę w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku od 9:00 do 17:00, została polecona praca nadliczbowa. Przyszedł do pracy w sobotę na godzinę 6:00 rano i pracował do 18:00 wieczorem. Jak należy rozliczyć jego godziny nadliczbowe? Czy mamy mu oddać czas wolny, czy wypłacić wynagrodzenie? A jeżeli wynagrodzenie to z jakimi dodatkami? Pora nocna ustalona przez pracodawcę to godziny 23:00 – 7:00.

Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba sięgnąć głębiej do przepisów Kodeksu pracy, ponieważ odpowiedź będzie wymagała połączenia wielu nitek w jedną całość.

Definicja pracy w godzinach nadliczbowych

Przede wszystkim zobaczmy, jak Kodeks pracy definiuje pracę nadliczbową. Zgodnie z nim pracą nadliczbową jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Podstawowe normy czasu pracy określone w Kodeksie pracy wynoszą 8 godzin na dobę oraz 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy.

Rozlicznie wartości przeciętnych następuje w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, choć w szczególnych przypadkach jest możliwość jego wydłużenia choćby do 12 miesięcy. Nie należy zapominać, iż niektóre grupy pracowników, na mocy przepisów szczególnych, mogą być objęte innymi niż kodeksowe normami czasu pracy. Takimi grupami są np. osoby niepełnosprawne w stopniu co najmniej umiarkowanym czy tzw. biały personel ochrony zdrowia. Mówiąc o normach czasu pracy należy rozpatrywać zarówno normę dobową, jak i normę tygodniową. Norma dobowa – 8 godzin jest normą sztywną. Natomiast norma tygodniowa jest normą przeciętną i wyznaczona jest podwójnie: z jednej strony wskazuje na maksymalną liczbę godzin, jaką pracownik może przepracować średnio w tygodniu (40 godzin), z drugiej zaś na maksymalną średnią liczbę dni, na jaką mogą się te godziny rozłożyć (5 dni).

O przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy mówimy wtedy, kiedy pracownik pracuje w systemach czasu pracy pozwalających na wydłużenie dniówki roboczej powyżej normy dobowej 8 godzin. Dotyczy to np. systemu równoważnego (z dozwoloną pracą do 12, 16 i 24 godzin na dobę) czy systemu skróconego tygodnia.

Definicja doby pracowniczej

Jest jeszcze jedna ważna definicja, której nie możemy pominąć. To definicja doby w ujęciu przepisów o czasie pracy. Doba pracownicza to 24 godziny, ale zwykle nie pokrywające się z dobą zegarową. Liczymy je bowiem od momentu, kiedy pracownik rozpoczyna pracę w danym dniu roboczym. W przypadku pracownika z pytania, który pracuje od zawsze od godziny 9:00 do godziny 17:00, jego doby pracownicze zaczynają się o 9:00 danego dnia i kończą o 9:00 dnia następnego. To właśnie w kontekście tak określonej doby będziemy rozpatrywać przestrzeganie dobowych norm czasu pracy, ponieważ to w takich przedziałach czasowych nie mogą być one przekroczone.

Rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych

W razie powstania godzin nadliczbowych, które można byłoby porównać do usług „poza pakietem”, na który umówiły się strony stosunku pracy, pracodawca ma obowiązek zrekompensowania nadpracowanego przez pracownika czasu. Może to zrobić na dwa sposoby: oddając mu czas lub dzień wolny, albo wypłacając wynagrodzenie wraz z odpowiednim dodatkiem. Dodatki za pracę nadliczbową wynoszą:

• 100% o ile praca nadliczbowa dobowa miała miejsce w porze nocnej, w niedzielę lub święto albo w dniu wolnym ustalonym w zamian za pracę w niedzielę lub święto, a także jeżeli stanowi przekroczenie normy średniotygodniowej
• 50% w pozostałych przypadkach, czyli w praktyce za nadgodziny przepracowane ponad normę dobową lub przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, a nie przypadających w porze nocnej.

W przypadku „oddawania” nadgodzin zasady zostały określone w następujący sposób:

• Za pracę w niedzielę, święto (niebędące dniami pracy zgodnie z grafikiem pracownika), a także w dniach wolnych udzielonych za pracę w niedzielę lub święto należy pracownikowi oddać zawsze cały dzień wolny, choćby jeżeli przyszedł do pracy na mniej niż 8 godzin.
• Za godziny nadliczbowe dobowe lub średniotygodniowe przepracowane w dniach pracy pracownika sposób ich rekompensaty zależy od tego od kogo wyjdzie inicjatywa odbioru. jeżeli stroną inicjującą jest pracownik – otrzyma tyle godzin wolnych, ile wcześniej miał przepracowanych nadliczbowych (stosunek 1:1). jeżeli natomiast to pracodawca poleci pracownikowi odebranie nadgodzin, będzie musiał udzielić czasu wolnego w proporcji 1:1,5, czyli o połowę więcej (przykład: 2 godziny nadliczbowe – do odbioru 3 godzin wolne).

Przy rekompensowaniu pracy nadliczbowej w szczególnej sytuacji znalazł się dzień, oznaczony w harmonogramie pracownika jako dzień wolny z tytułu pięciodniowej normy tygodniowej (najczęściej jest to sobota). Za pracę nadliczbową w takim dniu przepisy przewidują tylko jeden sposób rekompensaty: odbiór całego dnia wolnego, do końca okresu rozliczeniowego w terminie uzgodnionym z pracownikiem, bez możliwości alternatywnej, czyli wypłaty wynagrodzenia.

Rozliczenie nadgodzin za pracę w sobotę w podstawowym systemie czasu pracy – przykład

Wróćmy zatem do sytuacji opisanej w pytaniu. W tym przypadku rekompensata za pracę w wolną sobotę, łącznie 12 godzin, będzie musiała być podzielona na 3 części:

1. Ponieważ doba pracownicza naszego pracownika rozpoczęta o 9 w piątek kończy się o 9 w sobotę, a pracownik przyszedł do pracy w sobotę na godzinę 6, trzy godziny pomiędzy 6 a 9 będą stanowiły przekroczenie dobowej normy czasu pracy, z czego jedna przypadła w porze nocnej (6-7). Dlatego w przypadku wypłaty wynagrodzenia trzeba będzie wypłacić za jedną godzinę (nocną) dodatek 100%, a za dwie pozostałe, już poza porą nocną, dodatki 50%. Za te trzygodzinny można także udzielić czasu wolnego (3 lub 4,5 godziny, w zależności od strony inicjującej)

2. Za 8 godzin przepracowanych w sobotę pomiędzy 9 a 17 należy oddać pracownikowi pełny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, w uzgodnionym z nim terminie.

3. Za ostatnią godzinę pracy 17-18, stanowiącą przekroczenie dobowej normy czasu pracy w dobie sobotniej, należy wypłacić wynagrodzenie z dodatkiem 50% lub oddać czas wolny: 1 lub 1,5 godziny.