Klauzula abuzywna w umowie konsumenta (kredytobiorcy) z prawnikiem

Stan faktyczny

W 2017 r. D. (konsumentka) zawarła z V. (adwokat) umowę zlecającą prowadzenie sprawy dotyczącej m.in. nieuczciwych warunków umownych zawartych w umowie kredytu. Umowa o prowadzenie sprawy zawierała klauzulę, zgodnie z którą „poprzez zawarcie umowy klient zobowiązuje się stosować do instrukcji kancelarii, a o ile cofnie powództwo z jakiegokolwiek powodu przed zakończeniem postępowania sądowego lub dojdzie do jego ugody z bankiem, bez wiedzy lub wbrew zaleceniom kancelarii, będzie on zobowiązany do zapłaty kwoty wynikającej z zastosowania tabeli opłat izby adwokackiej w Sewilli, odnoszących się do kosztów prowadzenia sprawy o stwierdzenie nieważności i kwoty” (dalej: sporna klauzula).

Przed wniesieniem pozwu o stwierdzenie nieważności, bank przedstawił bezpośrednio D. propozycję zwrotu kwoty 870,67 euro z tytułu kwot nienależnie zapłaconych na podstawie klauzuli dolnego progu zawartej w umowie kredytu. Wbrew opinii V. i już po wniesieniu pozwu – D. zaakceptowała tę ugodę. Następnie V. wszczął przed referendarzem sądowym postępowanie przeciwko D. w przedmiocie zapłaty wynagrodzenia.

Sąd powziął wątpliwości co do tego, czy hiszpańskie przepisy proceduralne regulujące postępowanie w sprawie zapłaty wynagrodzenia są zgodne z wymogami wynikającymi z dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) z zasady skuteczności i z prawa do skutecznej ochrony sądowej przewidzianego w art. 47 KPP.

Stanowisko TS

Postępowanie w sprawie zapłaty wynagrodzenia adwokata

Zasadniczo prawo UE nie harmonizuje procedur stosowanych w odniesieniu do badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy i w związku z tym te procedury należą do zakresu krajowego porządku prawnego państw członkowskich (wyrok TS z 26.6.2019 r., C-407/18, Legalis, Addiko Bank, EU:C:2019:537, pkt 45). Trybunał wskazał, iż ma to właśnie miejsce w rozpatrywanej sprawie w odniesieniu do przepisów proceduralnych prawa hiszpańskiego regulujących procedurę zapłaty wynagrodzenia adwokata, które w sytuacji braku harmonizacji podlegają porządkowi prawnemu tego państwa członkowskiego.

Niemniej zgodnie z zasadą lojalnej współpracy ustanowioną w art. 4 ust. 3 TUE zasady postępowania dotyczące środków prawnych mających na celu zapewnienie ochrony wynikających z prawa Unii uprawnień podmiotów prawa nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą powodować, iż korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się w praktyce niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności) (wyrok TS z 24.10.2018 r., C-234/17, Legalis, XC i in., EU:C:2018:853, pkt 22).

W odniesieniu do zasady skuteczności, której dotyczyły pytania sądu odsyłającego, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS w każdym przypadku wymagającym analizy kwestii, czy przepis krajowego prawa procesowego powoduje, iż stosowanie prawa Unii staje się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, musi ona uwzględniać miejsce tego przepisu w całym postępowaniu, tryb tego postępowania i jego szczególne cechy przed różnymi sądami krajowymi (wyrok TS z 14.3.2013 r., C-415/11, Legalis, Aziz, EU:C:2013:164, pkt 53).

Z wniosku prejudycjalnego wynika, iż o ile konsument uzna, iż wynagrodzenie żądane przez adwokata nie jest należne lub jest zawyżone, może on zakwestionować je przed referendarzem sądowym hiszpańskiego sądu, przed którym wszczęto postępowanie sądowe, za które naliczono te honoraria. Jako organ pozasądowy referendarz sądowy nie jest adekwatny do dokonania oceny, czy warunek umowy, na podstawie którego wyliczono wynagrodzenie, ma nieuczciwy charakter w świetle dyrektywy 93/13. o ile konsument postanowi wnieść skargę rewizyjną na zarządzenie referendarza sądowego musi ona zostać wniesiona w terminie pięciu dni i nie ma skutku zawieszającego. Ponadto, sąd rozpatrujący taką skargę nie ma możliwości zbadania ewentualnego nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowie będącej podstawą żądanego wynagrodzenia, ponieważ jego kontrola ogranicza się do przedmiotu zarządzenia referendarza sądowego. Co więcej, zasady przeprowadzania dowodów również są ograniczone do dowodów z dokumentów, które zostały już przedstawione przed tym referendarzem. W tej sytuacji zdaniem TS istnieje znaczne ryzyko, iż konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia tych praw w drodze skargi rewizyjnej.

Trybunał orzekł, iż dyrektywę 93/13, analizowaną w świetle zasady skuteczności i art. 47 KPP, należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się ona uregulowaniu krajowemu dotyczącemu postępowania uproszczonego w sprawie zapłaty wynagrodzenia adwokata, zgodnie z którym rozstrzygnięcie w sprawie wniosku złożonego przeciwko klientowi będącemu konsumentem wydaje organ niebędący sądem, a udział sądu przewidziany jest dopiero na etapie ewentualnego odwołania od tego rozstrzygnięcia, przy czym sąd, przed którym ta sprawa się toczy, nie może badać, w razie potrzeby z urzędu, czy warunki zawarte w umowie stanowiącej podstawę żądanego wynagrodzenia są nieuczciwe, ani dopuścić przedstawienia przez strony dowodów innych niż dowody z dokumentów, które zostały już przedstawione przed organem pozasądowym.

Nieuczciwa praktyka handlowa

Zgodnie dyrektywą 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz Rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych) (Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 149, s. 22) za nieuczciwe uznaje się w szczególności praktyki wprowadzające w błąd w rozumieniu art. 6 i 7 tej dyrektywy. Z art. 7 ust. 1 i 2 wynika, iż praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, o ile w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności oraz ograniczenia środka przekazu, pomija, zataja lub przekazuje w niejasny sposób istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.

W niniejszej sprawie umieszczenie w umowie zawartej między adwokatem a klientem warunku takiego jak klauzula dotycząca cofnięcia pozwu, której nie była wskazana w ofercie handlowej lub w informacjach poprzedzających zawarcie umowy, zdaniem TS, stanowi a priori zaniechanie podania istotnej informacji lub zatajenie takiej informacji, które może mieć wpływ na podjętą przez konsumenta decyzję o nawiązaniu tego stosunku umownego. Z akt sprawy wynika bowiem, iż ten warunek odsyła w celu obliczenia przewidzianej w nim kary umownej do tabeli opłat sporządzonej przez izbę zawodową adwokatów w Sewilli, której treść jest trudno dostępna i zrozumiała, a w przypadku zastosowania tego warunku, iż konsument jest zobowiązany do zapłaty kary umownej mogącej sięgać kwoty znaczącej, a wręcz nieproporcjonalnej do ceny usług świadczonych na podstawie tej umowy. Trybunał wskazał, iż ustalenie powyższego należy jednak do sądu odsyłającego.