Klauzule abuzywne a rolnicy – ocena zmian

Od 7 stycznia 2024 r. rolnikom – na równi z konsumentami – przysługuje ochrona przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi[1]. Dlaczego może to budzić wątpliwości?

Klauzule abuzywne – definicja

Niedozwolone postanowienia umowne (zwane też m.in. klauzulami abuzywnymi lub klauzulami niedozwolonymi) to postanowienia umowy, które nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem i które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W konsekwencji postanowienia takie nie są dla niego wiążące.

W praktyce klauzule abuzywne mogą znajdować się w postanowieniach zawartych w samym dokumencie umowy, ale też we wszelakich wzorcach umownych w postaci ogólnych warunków umów, regulaminów, taryf itp.

Takimi postanowieniami są m.in. zastrzeżenia:

• pozwalające przedsiębiorcom na jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
• wskazujące, iż umowa ulega przedłużeniu, o ile konsument nie złoży w krótkim czasie przeciwnego oświadczenia,
• pozbawiające wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
• narzucające rozpoznanie sprawy przez sąd adekwatny dla siedziby przedsiębiorcy.

Rozszerzenie ochrony przed klauzulami abuzywnymi w 2021 i 2024 roku

Pierwotnie przepisy dotyczące niedozwolonych postanowień umownych miały zasadniczo na celu ochronę konsumentów. Jednak z czasem ustawodawca rozszerzył zakres ich zastosowania.

Od 1 stycznia 2021 r. przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych chronią także przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, którzy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zawierają umowę, która nie ma dla nich charakteru zawodowego (np. piekarz dokonujący zakupu samochodu na potrzeby prowadzonej działalności). Niekiedy podmioty takie określa się mianem „prosumentów”.

Teraz ustawodawca zdecydował się na dalsze poszerzenie zakresu ochrony przed klauzulami abuzywnymi.

Dotychczasową treść art. 385⁵ KC rozszerzono o drugi paragraf, który przewiduje, iż przepisy dotyczące konsumenta zawarte w art. 385¹-385³ KC stosuje się odtąd również do osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rolne[2].

Wprowadzone zmiany powodują więc, iż na przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych powoływać się mogą nie tylko rolnicy występujący w charakterze prosumentów (a więc gdy zawierają umowę niewchodzącą w przedmiot ich działalności gospodarczej), ale i rolnicy, dla których zawierana umowa ma ściśle zawodowy charakter (np. w relacji rolnik-inny rolnik).

Okiem eksperta

Wprowadzenie zmian chroniących prosumentów było istotnym krokiem w kierunku rozszerzenia ochrony przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi. Jednak kontynuacja tego trendu, poprzez objęcie ochroną rolników, powinna budzić zasadnicze wątpliwości.

Przede wszystkim niezrozumiałe jest, dlaczego zrównano sytuację prawną konsumentów i wszystkich rolników. W efekcie taki sam standard ochrony prawnej przysługuje zarówno konsumentowi, prosumentowi (w tym rolnikowi), jak i rolnikowi będącemu przedsiębiorcą, który w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej zawiera umowę mieszczącą się w przedmiocie swojej działalności. Nasuwa to pytanie, czy wprowadzone zmiany nie idą zbyt daleko.

Ponadto niezrozumiała jest pewna niekonsekwencja ustawodawcy – wcześniejsze zmiany wprowadziły od 2021 r. ochronę prosumentów na równi z konsumentami nie tylko na użytek przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych, ale i także przepisów o:

• rękojmi (por. art. 556⁴ KC),
• odstąpieniu od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa (por. daw. art. 38a ustawy z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 2759; ob. art. 7aa).

W przypadku rolników zakres zastosowania przepisów poszerzono wyłącznie o niedozwolone postanowienia umowne.

Na wprowadzone w tym roku regulacje powinni zwrócić uwagę przede wszystkim przedsiębiorcy działający w branży rolnej i zajmujący się np. sprzedażą hurtową zbóż, środków do produkcji rolnej, a także maszyn i urządzeń rolniczych oraz ich naprawą. To dla nich rolnicy są podstawową grupą klientów.

Zmiany mogą wymagać w szczególności dostosowania treści stosowanych dotychczas wzorów umów pod kątem zgodności zawartych tam postanowień z przepisami o klauzulach abuzywnych.

[1] Niedozwolonym postanowieniom umownym poświęcone są przepisy art. 385¹-385³ KC.

[2] W rozumieniu art. 6 pkt 4 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 90)