Kwestia BHP przy umowach cywilnoprawnych

Każdy pracownik powinien zostać przeszkolony w zakresie BHP. Co jednak z osobami, które są zatrudnione na podstawie innej niż stosunek pracy? Wobec nich pracodawcy również mają obowiązki w kontekście BHP – chociaż nie zawsze ich zakres jest oczywisty i wynika wprost z przepisów. I właśnie to często powoduje problemy. Jak ich uniknąć? Odpowiedź poniżej.

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP – przepisy i stanowisko PIP

Z przepisów nie wynika wprost, aby zleceniobiorcy musieli być traktowani identycznie jak pracownicy w kwestii BHP (np. w zakresie badań profilaktycznych czy szkoleń). Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę jedynie do zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zarówno pracownikom, jak i osobom fizycznym zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym umowa zlecenia). Oznacza to, iż powinien on realizować w stosunku do zleceniobiorców co najmniej ogólne obowiązki z zakresu BHP, a w tym:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w firmie przepisów oraz zasad BHP, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować ich wykonanie;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację i warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych – w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Wymienione wyżej obowiązki są jednak bardzo ogólne i często nie odpowiadają na konkretne pytania zleceniodawcy, np. czy mogę nakazać zleceniobiorcy odbywanie szkoleń BHP, a może wręcz powinienem ich takim obowiązek objąć? PIP wydała stanowisko, zgodnie z którym, w przypadku prac charakteryzujących się wysokim stopniem zagrożeń (np. kontakt z chemikaliami), wskazane jest, by zleceniobiorcy również posiadali odpowiednie badania oraz byli przeszkoleni z BHP. Wciąż jest to jedynie zalecenie, a nie obowiązek.

Niemniej Główny Inspektorat Pracy wskazuje, iż pracodawca (lub inny podmiot organizujący pracę) może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie BHP. Dotyczy to sytuacji, gdy „rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, iż wskazane jest, aby choćby do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy”[1]. W takich przypadkach zleceniobiorca lub pracownik musi odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim.

Powyższe wskazuje, iż na pytanie, czy na umowę zlecenie trzeba robić badania lekarskie nie zawsze można więc udzielić jednoznacznej odpowiedzi. W jaki sposób warto więc postępować?

Jak zleceniodawca powinien podejść do tematu?

Biorąc pod uwagę wspomniane stanowisko PIP i GIP, a także przepisy prawa pracy warto, aby przedsiębiorca w pierwszym kroku ustalił, jakie zagrożenia występują w ramach wykonywania danego zlecenia. Zupełnie inne występują przy czynnościach fizycznych (np. sprzątanie czy pakowanie), a inne przy zleceniu, które dotyczy prac typowo biurowych. Tym samym dla różnych rodzajów zlecenia odmienny będzie chociażby poziom zagrożenia wystąpienia wypadku w czasie jego wykonywania.

Dopiero mając wszystkie niezbędne dane zleceniodawca może zdecydować, jakie spektrum obowiązków z zakresu BHP chciałby realizować w stosunku do danego zleceniobiorcy. A w tym, czy zleceniobiorcy powinni przechodzić badania lekarskie i szkolenie BHP. Oczywiście decyzję w tym zakresie warto również podjąć uwzględniając założenia biznesowe firmy – w kontekście realizowania obowiązków BHP w stosunku do zleceniobiorców.

Kolejną kwestią jest ustalenie sposobu realizowania tych obowiązków. W związku z tym, iż nie mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, obowiązki z zakresu BHP nie muszą być realizowane w sposób analogiczny do tych względem pracowników. Przede wszystkim część obowiązków może spoczywać na zleceniobiorcach.

Na jakie ryzyko zwrócić uwagę?

Zakres i sposób realizowania obowiązków z zakresu BHP w ramach umowy zlecenia może być istotny w kontekście badania (np. w toku kontroli PIP lub ZUS), czy:

• została wybrana prawidłowa forma zatrudnienia,
• umowa zlecenia nie jest wykonywana w warunkach umowy o pracę.

Oczywiście kwestia BHP nie powinna być tutaj jedynym wyznacznikiem. Standardowo w takiej sytuacji organ przeprowadzający kontrolę zwraca również uwagę na inne istotne elementy zatrudnienia, takie jak chociażby podległość służbowa czy też ustalenia dotyczące czasu i miejsca wykonywania zlecenia.

W przypadku stwierdzenia, iż w analizowanej sytuacji zleceniobiorca powinien w rzeczywistości być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, skutki dla zleceniodawcy mogą być poważne. Mogą dotyczyć m.in. konieczności zapłaty zaległych należności publicznoprawnych czy też pociągnięcia odpowiedzialnych osób do odpowiedzialności chociażby wykroczeniowej. Faktyczne skutki zależną jednak od konkretnej, indywidualnej sytuacji. Dlatego zawsze warto zadbać o prawidłowe sporządzenie umowy zlecenia – zarówno pod katem BHP, jak i pozostałych elementów – i następnie o adekwatne jej wykonywanie.

Jeśli potrzebują państwo wsparcia w zakresie wyboru formy zatrudnienia, zakresu obowiązków BHP przy umowach cywilnoprawnych i sposobu ich realizowania, a także przygotowania wzoru umowy czy w jakiejkolwiek innej kwestii z tego obszaru – zachęcamy do kontaktu.

[1] GNP/426/4560-364/07/PE – Stanowisko Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy w sprawie szkolenia bhp.