Małżeński ustrój majątkowy – art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Małżeński ustrój majątkowy to zbiór zasad prawnych regulujących stosunki majątkowe między małżonkami, a także między małżonkami i osobami trzecimi.

Zgodnie z art. 31 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO)

„Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”

Oznacza to, iż w Polsce, podstawowym ustrojem majątkowym powstającym z mocy prawa, z chwilą zawarcia małżeństwa jest wspólność ustawowa.

Małżonkowie mogą ów ustrój majątkowy wyłączyć, zmodyfikować lub zastąpić innym ustrojem umownym.

Podstawowe rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych w Polsce:

Wspólność majątkowa ustawowa – ustawowy ustrój majątkowy powstający z mocy prawa:

• Wspólność ustawowa małżeńska, zwana również wspólnością majątkową, to podstawowy ustrój majątkowy małżeński. Powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, jeżeli małżonkowie przed zawarciem małżeństwa nie postanowili inaczej. Wspólność majątkowa małżeńska obejmuje majątek nabyty w czasie trwania małżeństwa przez oboje lub jednego z małżonków. Oznacza to, iż zasadniczo wszystko, co małżonkowie nabędą po ślubie, staje się ich wspólnym majątkiem. Obok majątku wspólnego małżonków, każdy z nich zachowuje swój majątek odrębny, do którego należą składniki majątkowe nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego, a także w jego toku, ale np. w wyniku darowizny, dziedziczenia lub zachowku.

Rozdzielność majątkowa (umowna lub przymusowa):

• Rozdzielność majątkowa stanowi przeciwieństwo wspólności majątkowej. Ustrój ten polega na tym, iż małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każdy z nich ma jedynie swój odrębny majątek osobisty, w skład którego wchodzą dobra nabyte przed i po ustanowieniu rozdzielności, a także dochody z pracy i inne składniki majątkowe. W ramach tego ustroju małżonkowie zarządzają swoim majątkiem niezależnie od siebie, nie jest wymagane ich współdziałanie, małżonkowie samodzielnie też odpowiadają za swoje zobowiązania finansowe. Może być ustanowiona umownie (intercyzą) lub przymusowo przez sąd.

Rozdzielność majątkowa – umowny ustrój majątkowy małżeński

Rozdzielność majątkowa może być wprowadzona przez strony mocą umowy zawartej przez małżonków, potocznie zwaną intercyzą. Umowa wymaga formy aktu notarialnego. Może zostać podpisana jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, albo po jego zawarciu. W pierwszym przypadku w małżeństwie nie powstanie w ogóle wspólny majątek małżeński, każdy z małżonków będzie miał tylko majątek odrębny. jeżeli umowa zostanie zawarta po jakimś czasie od zawarcia małżeństwa, to uznać należy w okresie między zawarciem małżeństwa a podpisaniem intercyzy trwała wspólność majątkowa, a tym samym w tym czasie strony budowały majątek wspólny. Z chwilą jej zawarcia, strony zaprzestają tworzenia majątku wspólnego, na rzecz majątków odrębnych każdego z małżonków.

Rozdzielność majątkowa – przymusowy ustrój majątkowy małżeński

Przymusowa rozdzielność majątkowa to sytuacja, w której Sąd orzeka o ustanowieniu w małżeństwie stron znosi wspólność majątkową i wprowadza rozdzielność. Do ustanowienia rozdzielności na drodze sądowej, konieczne jest istnienie „ważnych powodów” . Oznacza to, iż małżonkowie przestają być współwłaścicielami majątku dorobkowego i każdy z nich zarządza swoim majątkiem odrębnym. Do wprowadzenia rozdzielności majątkowej konieczne jest złożenie pozwu do sądu rejonowego adekwatnego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Jest to jedna z nielicznych spraw, która może się toczyć między stronami w toku sprawy rozwodowej. Z pozwem o ustanowienie rozdzielności może wystąpić zarówno drugi współmałżonek (najczęstsza sytuacja), ale także prokurator (na rzecz małżonka) albo wierzyciel (jeśli uprawdopodobni istnienie interesu prawnego). Zasadniczo rozdzielność ustanawiana jest z chwilą złożenia pozwu, wyjątkowo z datą wsteczną lub inną oznaczoną przez Sąd w wyroku.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków:

• Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków to umowny ustrój majątkowy ustanawiany w małżeństwie, mocą którego małżonkowie zachowują swoje odrębne majątki osobiste, bez tworzenia majątku wspólnego, ale po ustaniu małżeństwa następuje rozliczenie dorobków, czyli wyrównanie wartości majątków. Oznacza to, iż małżonek, którego dorobek (wartość majątku) jest mniejszy, może żądać od drugiego małżonka wyrównania, najczęściej w formie zapłaty lub przeniesienia prawa własności.

Rozszerzenie wspólności ustawowej:

• Rozszerzenie wspólności ustawowej polega na tym, iż małżonkowie mocą umowy małżeńskiej, włączają do majątku wspólnego składniki, które zgodnie z ustawą winny należeć do majątku osobistego każdego z małżonków. Umowa taka, sporządzana jest w formie aktu notarialnego, może dotyczyć konkretnych przedmiotów, jak i ogólnie określonych rodzajów majątku.

Ograniczenie wspólności ustawowej:

• Ograniczenie wspólności majątkowej ustawowej to ustrój umowny, polegający na wyłączeniu z majątku wspólnego niektórych jego składników i zaliczenie ich ezpośrednio do majątków odrębnych każdego z małżonków. Ustrój wprowadzany jest mocą umowy notarialnej, może dotyczyć konkretnych przedmiotów, jak i ogólnie określonych rodzajów majątku.

Małżeński ustrój majątkowy – istotne pojęcia:

Majątek osobisty:

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą zatem na podstawie art. 31 KRO przedmioty majątkowe nabyte przez małżonka przed powstaniem wspólności ustawowej oraz przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania tej wspólności wyczerpująco wymienione w art. 33 pkt. 2-10 KRO tj.:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba iż spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty umiejętności pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba iż przepis szczególny stanowi inaczej

Majątek wspólny:

W konsekwencji powyższego rozwiązania do majątku wspólnego przynależne są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej, z wyjątkiem składników wskazanych w art. 33 pkt 2–10 KRO, w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);
• środki zgromadzone na koncie OIPE.

Jaki małżeński ustrój majątkowy wybrać?

Małżonkowie powinni świadomie podjąć decyzję o wyborze ustroju majątkowego, biorąc pod uwagę swoją sytuację życiową i finansową. Warto skonsultować się z prawnikiem, aby poznać konsekwencje prawne każdego z ustrojów.