7 lat temu
Względem porozumień ograniczających konkurencję, szczególnie istotnymi były decyzje Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dot. naruszeń prawa antymonopolowego z lat 2011-2012 (decyzje nr DOK-5/2011 z 30 maja 2011 r. i DOK -7/2012 z 27 grudnia 2012 r.) w sprawie spółki Akuna.
Niniejsza sprawa była przedmiotem postępowania antymonopolowego, jakie Prezes UOKiK wszczął w związku z nieprawdziwymi i wprowadzającymi w błąd informacjami dot. przyczyn wyeliminowania decyzjami Akuna dystrybutorów z systemu dystrybucji tej spółki. Spółka prowadziła sprzedaż suplementów diety na zasadach wielopoziomowego marketingu sieciowego. System ten bazuje na modelu, w którym kontrahent zakupuje produkty bezpośrednio od organizatora systemu (Akuna) w ściśle określonej cenie, po czym następuje dalsza odsprzedaż konsumentowi końcowemu lub kolejnemu dystrybutorowi w ramach tzw. linii sponsorskiej. Postępowanie wykazało, iż doszło do ustalenia detalicznych cen odsprzedaży suplementów diety Akuna stosowanych przez przedsiębiorców tworzących sieć dystrybucji suplementów. Akuna wraz z dystrybutorami przeprowadziła podział rynku zbytu i zakupu wg kryterium podmiotowego poprzez umieszczenie w umowach z dystrybutorami postanowienia ustalające grupy klientów w ramach sieci dystrybucji, którym przedsiębiorcy tworzący tę sieć dystrybucji mogą odsprzedawać i kupować produkty Akuna. Postępowanie, w którym doszło do bezprawnego ustalenia sztywnych cen detalicznych, po których to dystrybutorzy mają obowiązek sprzedaży produktów odbiorcom końcowym (spółka uniemożliwiała swoim partnerom handlowym stosowanie swobodnego wyboru kontrahentów, narzucając im wskazanych przez siebie dostawców i klientów końcowych), stanowi naruszenie art. 6 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (zwanej ustawą antymonopolową). Zgodnie z cytowanym przepisem zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie
w inny sposób konkurencji na rynku adekwatnym, polegające na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów.
Przepis ten chroni przed stosowaniem u przedsiębiorców praktyk zbiorowych (tzw. kolektywnych), niezależnie od ich siły rynkowej oraz od tego czy dotyczą podmiotów funkcjonujących na tym samym szczeblu obrotu gospodarczego (porozumienia horyzontalne) czy podmiotów działających na różnych poziomach obrotu (porozumienia wertykalne).
Obie decyzje w sprawie Akuna Prezes UOKiK oparł na art. 6 ust. 1 pkt 1 wskazującym jako zakazane dwa rodzaje uzgodnień: ustalenia dotyczące cen (porozumienia cenowe) oraz uzgodnienia innych warunków transakcji (porozumienia kondycjonalne), bez względu na to czy następują one po stronie zakupu czy sprzedaży towarów. Porozumienia cenowe występują jako wspomniane już porozumienia horyzontalne (tzw. kartele cenowe) jak i wertykalne. Uzgadnianie cen może przybierać formę bezpośrednią czyli bazować na wskazywaniu wysokości cen lub ich elementów, choć najczęściej występującą praktyką antykonkurencyjną w porozumieniach dystrybucyjnych pozostaje wskazywanie tzw. ceny sztywnej czyli takiej o ściśle ustalonej wysokości. W praktyce ceny sztywne uniemożliwiają konkurowanie ceną z innymi członkami sieci tej samej dystrybucji. Cena pozostaje sztywną choćby jeżeli niedotrzymanie przez przedsiębiorcę zobowiązania o cenach nie wiąże się z żadnymi negatywnymi sankcjami ani tez gdy uzgodnione ceny nie są stosowane w praktyce. Jak zauważył Sąd Najwyższy (wyrok z 23 listopada 2011 r., sygn. III SK 21/11) porozumienia oparte o ceny sztywne są jednym z filarów karteli typu hub and spoke „ułatwiając zawarcie i wykonywanie zmowy kartelowej między producentami towarów” jak również „ułatwiają zawarcie i wykonywanie zmowy kartelowej między członkami sieci dystrybucji, co prowadzi do wykorzystywania asymetrii informacji w ich relacjach z potencjalnymi nabywcami i kierowania ich zainteresowania ku towarom objętym sztywną ceną odsprzedaży, mimo iż w ofercie sprzedawcy będą znajdować się towary w lepszym stopniu zaspokajające oczekiwania nabywcy”. Za praktykę ograniczającą konkurencję w ocenie tak Sądu Antymonopolowego jak i Sądu Najwyższego (wyrok Sądu Antymonopolowego z 31 maja 2000 r., sygn XVII Ama 49/99, utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2003 r., sygn. I CKN 1200/00) należy uznać również narzucenie dystrybutorowi ścisłych cen odsprzedaży towarów wg wysokości pieniężnych ujętych w cenniku. Rodzącą się wątpliwość czy art. 6 ust. 1 pkt 1 penalizuje również klauzule wskazujące ceny odsprzedaży agentom czy przedstawicielom handlowym, rozwiewa cytowane orzeczenie, zgodnie gdzie Sąd Najwyższy stwierdził, iż „tylko taki stopień zależności, który odbiera podporządkowanemu podmiotowi samodzielność gospodarczą i prawną na tyle, iż pełni on jedynie funkcje wykonawczo-pomocnicze względem innego podmiotu, pozwala na zaakceptowanie sytuacji, w której podmiot nadrzędny – producent ustala ceny, po których mogą być sprzedawane jego towary przez podległe mu hierarchicznie jednostki organizacyjne”.
Porozumienia cenowe mogą polegać na wprowadzeniu cen minimalnych lub maksymalnych. W przypadku tych pierwszych chodzi o ceny poniżej których dany produkt nie może być zgodnie z ustaleniami sprzedawany, w efekcie czego ceny są wyższe niż byłyby w stanie zachowania norm uczciwej konkurencji. Ustalenia cen minimalnych są sprzeczne z prawem również gdy cena minimalna posiada charakter ceny rekomendowanej (sugerowanej), niejednokrotnie wzmaganego stosowaniem konsekwencji z tytułu niestosowania ceny minimalnej jak np. utrata tzw. „rabatu stabilizacyjnego”. Natomiast ceny maksymalne wyznaczają maksymalną wysokość opłaty, w efekcie czego ceny mogą być niższe niż te, które byłyby wynikiem efektywnego mechanizmu konkurowania na rynku. Przejawia się to znaczącym obniżeniem efektywności całej branży przy jednoczesnej eliminacji części przedsiębiorców, zmuszonych do podniesienia poziomu cen wynikających ze zmniejszenia konkurencji.
Akuna przez ponad 10 lat ustalała sztywne ceny detaliczne, obligując dystrybutorów do stosowania ich przy sprzedaży produktów. Ponadto spółka uniemożliwiała swoim partnerom handlowym swobodny wybór kontrahentów, co narusza ochronę swobodnego dostępu do ustalonego rynku adekwatnego działających na nim podmiotów. Swoje produkty Akuna dystrybuowała w oparciu o sieć sprzedaży zorganizowanej na zasadach tzw. systemu Multi Level Marketing.
Akuna utaiła część dokumentacji przedstawionej UOKiK, wprowadzając ją w błąd – gruntowne zbadanie sprawy wykazało, iż inicjatorem zawarcia porozumień w zakresie sztywnych cen odsprzedaży produktów jak i podziału rynku zbytu oraz zakupu produktów była spółka Akuna.
Zgromadzony materiał dowodowy wskazywał, iż w związku z pełnioną w porozumieniu decydująca rolą jako nadzorcy, Akuna wywierała naciski na dystrybutorów niestosujących się do zasad obowiązujących w systemie dystrybucji produktów (opisanych w „Przewodniku”, będącym załącznikiem do – obowiązkowej do podpisania – Deklaracji Członkowskiej dystrybutora, z którym zawiązywano porozumienie). Akuna uzgodniła z dystrybutorami swoich produktów, iż nie będą sprzedawać produktów po cenach innych niż ustalone przez rzeczoną spółkę, co było wyrażone właśnie w ww. Deklaracji.
Ponadto Akunie postawiono zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 3 prawa antymonopolowego, zgodnie z którym zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie konkurencji polegające na podziale rynków zbytu i zakupu. W powyższym kontekście Akunie postawiono zarzut naruszenia cytowanego przepisu poprzez stosowanie postanowień ustalających grupy klientów w ramach sieci dystrybucji Akuna, którym przedsiębiorcy tworzący te sieć dystrybucji mogą odsprzedawać oraz od których mogą kupować produkty Akuna. Stosując taką taktykę Akuna zyskała kontrolę nad kanałami sprzedaży produktów, co posłużyło jej do kontrolowania i stabilizowania cen sprzedaży, jak również uzyskiwania odpowiedniego wynagrodzenia dla dystrybutorów stojących w strukturze na hierarchicznie wyższej pozycji.
Zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, organ antymonopolowy może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji karę pieniężną w wysokości max. 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, choćby jeżeli przedsiębiorca dopuścił się naruszenia art. 6 prawa antymonopolowego nieumyślnie. Za opisaną powyżej praktykę ograniczającą konkurencję Prezes UOKiK nałożył na Akuna Polska karę w wysokości 159 534,89 zł.
