8 miesięcy temu
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z 10.11.2022 r., XIII K 788/22, uznał oskarżonego R.D. za winnego tego, iż w okresie od 1.3.2011 r. do 19.12.2011 r., od 20.4.2014 r. do 6.10.2015 r. oraz od 18.9.2017 r. do 3.11.2020 r. w B. uporczywie uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego względem małoletnich dzieci M.F. i D.F., określonego w ugodzie zawartej przed Sądem Rejonowym w B. 25.2.2011 r. oraz w wyroku Sądu Rejonowego w B. z 21.5.2014 r., przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość najmniej 3 świadczeń okresowych, tj. popełnienia czynu z art. 209 § 1 KK.
Przedmiotowe orzeczenie nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron i uprawomocniło się 18.11.2022 r.
4.10.2023 r. kasację od wyroku Sądu Rejonowego w B. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając to orzeczenie w całości, na niekorzyść R.D. Skarżący zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 KPK oraz art. 410 KPK, polegające na zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, dotyczących uprzedniej karalności oskarżonego.
Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona kasacja jest oczywiście zasadna, dlatego została uwzględniona na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Rację ma skarżący, iż Sąd Rejonowy w B. dopuścił się rażącego naruszenia przepisów o charakterze procesowym, a w szczególności art. 366 § 1 KPK, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku. W konsekwencji tego uchybienia doszło do dwukrotnego skazania R.D. za ten sam fragment czynu zabronionego, polegającego na uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem tych samych osób uprawnionych w okresie od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r.
Bezsporna pozostaje okoliczność, iż w zaistniałym układzie procesowym 10.11.2022 r., w obrocie prawnym funkcjonował już prawomocny (od 16.9.2022 r.) wyrok Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r., w którym R.D. został skazany za przestępstwo niealimentacji z art. 209 § 1a KK, popełnione w okresie od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r., na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności. Pokrzywdzonymi tym czynem – podobnie jak w niniejszej sprawie – byli M.F. i D.F., uprawnieni do świadczenia alimentacyjnego określonego w ugodzie zawartej przed Sądem Rejonowym w B. z 25.2.2011 r. oraz w wyroku Sądu Rejonowego w B. z 21.5.2014 r.
Analiza przedstawionej sytuacji prawnej R.D. prowadzi do oczywistego wniosku, iż okres uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, przypisany mu na mocy kolejnego z wydanych wyroków, tj. orzeczenia zaskarżonego kasacją – na przestrzeni od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r. – został już w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio i prawomocnie zakończonej, o czym świadczy treść wyroku Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r.
Prawidłowa jest ocena skarżącego, iż określona sytuacja procesowa – w przypadku wieloczynowego przestępstwa niealimentacji – nie skutkuje jednocześnie zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci powagi rzeczy osądzonej. W orzecznictwie ugruntowany jest bowiem pogląd, iż przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi w tej sytuacji wyłącznie wtedy, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne, względnie gdy okres ustalony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 23.2.2021 r., IV KK 186/20, Legalis; 9.8.2017 r., II KK 222/17, Legalis; 17.11.2004 r., V KK 272/04, Legalis). Taki zaś przypadek w sprawie R.D. nie zachodzi, bowiem zaskarżony kasacją wyrok (wydany później) obejmował ponadto również inne okresy niealimentacji, tj. od 1.3.2011 r. do 19.12.2011 r., od 20.4.2014 r. do 6.10.2015 r. oraz od 18.9.2017 r. do 9.12.2018 r., które rzecz jasna mogły stanowić materię wyroku skazującego. W wypadku przestępstw wieloczynowych, do których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeżeli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6.5.2002 r., V KK 10/02, Legalis).
Autor kasacji słusznie wskazał, iż zgromadzony materiał dowodowy w postaci informacji z systemu NOE-SAD, danych z Krajowego Rejestru Karnego, a także notatki urzędowej wskazuje, iż R.D. w okresach: od 12.2011 r. do 4.2014 r. (ok. 2 lata i 4 miesiące) oraz od 10.2015 r. do 9.2017 r. (ok. 1 rok i 11 miesięcy) – a zatem w odcinakach czasu oddzielających ustalone w zaskarżonym wyroku okresy niealimentacji – odbywał kary pozbawienia wolności. Generalnie przyjmuje się, iż okoliczność osadzenia w celu wykonania kary izolacyjnej, wobec niemożności uzyskiwania przez zobowiązanego dochodów w tym czasie, uniemożliwia realizację obowiązku alimentacyjnego, stąd nie można było uznać, iż w okresie przebywania w jednostce penitencjarnej zobowiązany uchylał się od uiszczania świadczeń bezprawnie. Słusznie skarżący w tych realiach zwrócił uwagę na trafnie sformułowany w orzecznictwie i zasługujący na akceptację pogląd, iż przestępstwo z art. 209 § 1 KK jest wprawdzie przestępstwem trwałym, ale nie sposób uznać, w sytuacji, gdy nie została przyjęta konstrukcja z art. 12 KK, iż odbywanie przez okres 6 miesięcy kary więzienia nie stanowiło przeszkody do przyjęcia, iż nieuiszczanie rat alimentacyjnych przed odbyciem tej kary, jak i po jej odbyciu, oczywiście przy wykazaniu wszystkich podmiotowych elementów tego przestępstwa, może stanowić jeden czyn zabroniony, a więc i jedno przestępstwo niealimentacji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 19.5.2010 r., V KK 74/10, Legalis). Skoro zatem w niniejszej sprawie skazany dwukrotnie – raz przez ponad dwa lata, drugi raz przez prawie dwa lata – odbywał karę pozbawienia wolności, to sąd meriti powinien zrewidować przyjętą w akcie oskarżenia jedność czynu i rozważyć koncepcję wielości przestępstw pozostających w zbiegu realnym, względnie zastosować instytucję przewidzianą w art. 91 § 1 KK, aczkolwiek ta ostatnia możliwość, z uwagi na znaczne okresy przerw, nie wydaje się zasadna (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5.3.2015 r., III KK 414/14, Legalis). Skarżący trafnie więc wskazał, iż zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, należałoby przyjąć, iż R.D. dopuścił się nie jednego, ale trzech występków niealimentacji, oddzielonych odpowiednio pobytami w zakładzie karnym, przy czym ustalenia okresu trzeciego z czynów należało dokonać z uwzględnieniem treści wyroku Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r.
Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy rodzi bezsporne twierdzenie, iż wprawdzie nie doszło do obrazy art. 413 § 2 pkt 1 KPK, ponieważ okres przypisanego czynu w wyroku wskazano, to jednak został on przez sąd rejonowy ustalony wadliwie wskutek niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w tym przypadku odnoszących się do uprzedniej karalności R.D., a zatem był wynikiem niezastosowania dyspozycji zawartej w art. 366 § 1 KPK. Sąd meriti zaniechał aktualizacji i weryfikacji danych na temat karalności oskarżonego w chwili wyrokowania, tj. 10.11.2022 r., kiedy wyrok (wydany notabene przez ten sam sąd nieco ponad dwa miesiące wcześniej) był już prawomocny. Autor kasacji trafnie spostrzegł, iż sąd rejonowy poprzestał na jednokrotnym uzyskaniu informacji z Krajowego Rejestru Karnego, która wygenerowana została 21.7.2022 r. Tym samym nie mógł odnotować, iż sytuacja prawna skazanego w dniu wyrokowania uległa zmianie i w aktualnym na ten czas kształcie miała w rzeczy samej istotny wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia. Nie ma wątpliwości, iż ujawnione uchybienia w procedowaniu słusznie skutkowały uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania.
