Nowe zasady ustalania opłat za przelewy burzowe

W dniu 13 lipca br. została uchwalona ustawa o rewitalizacji rzeki Odry (dalej: ustawa). Przedmiotowy akt określa m.in. szczegółowe zasady i warunki przygotowania inwestycji mających na celu poprawę warunków środowiskowych rzeki Odry w zakresie ilości i jakości wody w tej rzece, a także środowiska wodnego oraz zwiększenie możliwości retencjonowania wody na obszarze zlewni tej rzeki. Co istotne, zakresem ustawy, która stanowi swoistą legislacyjną reakcję na ubiegłoroczną katastrofę ekologiczną, objęto nie tylko zagadnienia wprost odnoszące się do tych pamiętnych wydarzeń i z nich niejako wynikające, ale także postanowiono wprowadzić dość szeroki pakiet zmian w Prawie wodnym (dalej: Pw). Ramy niniejszego opracowania nie dają szans na dokonanie ich dogłębnej charakterystyki, tym samym poniżej uwaga zostanie syntetycznie skupiona na wyłuskaniu ze wspomnianego pakietu tych korekt materiału normatywnego, które odnoszą się do przelewów burzowych i powiązanych z nimi opłat za usługi wodne.

Opłata stała – średnia roczna ilość zrzutów

I tak, od 1 stycznia 2024 r. zostanie ułatwiony – przynajmniej tak zakładają autorzy ustawy – proces kreacji opłaty stałej za zrzuty z przelewów burzowych. De lege lata wysokość opłaty stałej za odprowadzanie do wód:

1. wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast,
2. wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast

ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i określonej w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalnej ilości wód, wyrażonej w m3/s, odprowadzanych do wód.

Od początku przyszłego roku zaczną obowiązywać przepisy (vide art. 271 ust. 4a i ust. 5 Pw), w myśl których na potrzeby ustalenia wysokości opłaty stałej za odprowadzanie do wód – wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej, za czas ich wprowadzania uznaje się średnią roczną liczbę zrzutów wód opadowych lub roztopowych ustaloną w pozwoleniu wodnoprawnym z przelewów kanalizacji deszczowej. Z kolei wysokość opłaty stałej za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i określonej w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalnej ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, wyrażonej w m3/s. Na potrzeby ustalenia wysokości opłaty stałej za wprowadzanie ścieków z przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej do wód, za czas wprowadzania tych ścieków do wód uznaje się, ustaloną w pozwoleniu wodnoprawnym, także średnią roczną liczbę zrzutów z przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej.
W uzasadnieniu do projektu ustawy (dalej: uzasadnienie) zaakcentowano, iż celem powyższych zmian jest wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych co do czynnika czasu wyrażonego w dniach w przypadku wprowadzania wód opadowych lub roztopowych z przelewów kanalizacji deszczowej oraz ścieków z przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej w kontekście określenia postanowień pozwoleń wodnoprawnych, które określają roczną liczbę zrzutów ścieków z poszczególnych przelewów. Przypomniano, iż zgodnie z § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi ścieków, a także przy odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych, średnia roczna liczba zrzutów z poszczególnych przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej nie może być większa niż 10, a liczba zrzutów wód opadowych lub roztopowych z przelewów kanalizacji deszczowej nie może być, zgodnie z § 17 ust. 4 tego rozporządzenia, średniorocznie większa niż 5. W rezultacie przyjęcie w takiej sytuacji do ustalania opłaty stałej – 365 dni, zgodnie z zasadami ogólnymi jest wątpliwe, skoro pozwolenia wodnoprawne zawierają limity w zakresie korzystania z przelewów w roku kalendarzowym, których zasadniczym zadaniem jest zabezpieczenie urządzenia oczyszczającego przed przeciążeniem hydraulicznym w czasie opadów nawalnych, które z natury rzeczy mają charakter incydentalny.

Opłata zmienna – 10%

Ustawą dodano także do art. 272 Pw przepisy umożliwiające wymierzanie opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków przelewami burzowymi oraz za odprowadzanie wód opadowych z istniejących przelewów kanalizacji deszczowej. W uzasadnieniu przypomniano, iż w obecnym stanie prawnym podmioty nie mają obowiązku prowadzenia badań jakości wprowadzanych ścieków przelewami burzowymi oraz pomiaru ilości tych ścieków, co prowadzi do praktycznej niemożności ustalania opłaty zmiennej za korzystanie z przelewów burzowych.

Mając przy tym na względzie fakt, iż wyniki pomiarów jakości ścieków (ilość substancji zanieczyszczających) są uzależnione od czasu pobierania próbki w trakcie uruchomionego przelewu burzowego, co w praktyce może być znacznie utrudnione, ustalona opłata w znacznej mierze przypadków nie będzie odzwierciedlać faktycznego ładunku ścieków wprowadzonego do odbiornika. Z tych względów zasadne jest powiązanie zmiennej za wprowadzanie ścieków przelewami burzowymi z opłatą zmienną za wprowadzanie oczyszczonych ścieków należną za okres rozliczeniowy, w którym doszło do uruchomienia przelewu burzowego. Przedmiotowa metoda ma także pozwolić na ustalanie opłaty zmiennej za odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych z przelewów kanalizacji deszczowej.

W praktyce realizacja założeń prawodawcy polegać ma na tym, iż w przypadku odprowadzania wód opadowych lub roztopowych z przelewów kanalizacji deszczowej do wód w zakresie ustalonym w pozwoleniu wodnoprawnym albo pozwoleniu zintegrowanym opłatę zmienną za odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych z tych przelewów ustala się za każdy przelew w wysokości stanowiącej równowartość 10% ustalonej opłaty zmiennej, o której mowa w art. 272 ust. 5 Pw, należnej za okres rozliczeniowy, w którym doszło do uruchomienia przelewu. Analogiczną zasadę wprowadzono w odniesieniu do wprowadzania do wód ścieków z przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej.

Najwyższa wartość i maksymalna wydajność

Warto jeszcze odnotować, iż wobec praktycznego braku możliwości pozyskania w toku kontroli gospodarowania wodami danych o jakości substancji zanieczyszczających wprowadzanych do wód lub do ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego, za celowe uznano wprowadzenie konstrukcji polegającej na przyjęciu, iż w przypadku, gdy podmiot nielegalnie wprowadza ścieki do wód lub do ziemi to ścieki te zawierają najwyższą dopuszczalną wartość substancji zanieczyszczających, charakterystycznych dla danego rodzaju ścieków. Określa je przywołane już wcześniej rozporządzenie. W tym kontekście warto przypomnieć, iż wysokość opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty i wyrażonej w kg ilości substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do ziemi, w tym substancji wyrażonych jako wskaźnik:

1. pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5);
2. chemicznego zapotrzebowania tlenu;
3. zawiesiny ogólnej;
4. sumy chlorków i siarczanów (Cl+SO4).

W uzasadnieniu przypomina się, iż podobne rozwiązanie funkcjonuje już w Prawie wodnym, tj. w art. 290 dotyczącym opłaty podwyższonej ustalanej przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi z przekroczeniem warunków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Dyspozycja art. 290 Prawa wodnego realizuje się w przypadku, gdy podmiot korzystający z tej usługi wodnej nie prowadzi wymaganych pomiarów, pomiary ciągłe nie są prowadzone przez rok kalendarzowy lub pomiary nasuwają zastrzeżenia. W takiej sytuacji przyjmuje się, iż poszczególne parametry dotyczące ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi zostały przekroczone w wielkościach wskazanych w tym przepisie.

Ustawą wprowadzono także regulację, w myśl której w przypadku poboru wód podziemnych lub wód powierzchniowych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego ilości pobranych wód podziemnych lub wód powierzchniowych ustala się w toku kontroli gospodarowania wodami, przyjmując pobór wynikający z maksymalnej technicznej wydajności eksploatowanych instalacji lub urządzeń do poboru wód, a także przyjmując okres eksploatacji instalacji lub urządzenia do poboru wód przez jeden kwartał, o ile w toku kontroli gospodarowania wodami nie ustalono tego okresu eksploatacji.

Opłata podwyższona/administracyjna kara pieniężna

Zamiast zakończenia wypada jeszcze zasygnalizować, iż ustawą wprowadzono także istotne zmiany w przepisach dotyczących pobierania opłaty podwyższonej (art. 280-281 Pw). Otóż postanowiono o zastąpieniu opłaty podwyższonej za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi oraz za pobór wód podziemnych lub powierzchniowych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego – administracyjną karą pieniężną (zob. nowy art. 472aa). Wprowadzona zmiana ma na celu usunięcie luk i wad, którymi obarczona była dotychczasowa regulacja. W uzasadnieniu zaakcentowano, iż uregulowany w tej chwili w art. 280 pkt 2 i art. 281 Pw delikt administracyjny ograniczony jest wyłącznie do wskazanych wyżej dwóch rodzajów usług wodnych, podczas gdy nielegalne korzystanie z usług wodnych mające negatywny wpływ na stan środowiska dotyczy również innych usług wodnych, w szczególności odprowadzania do wód – wód opadowych lub roztopowych. Co więcej, wysokość opłaty podwyższonej jest powiązana w tej chwili z wysokością opłaty zmiennej, tj. stanowiąca jej pięciokrotną wysokość, niejednokrotnie nie pozwala spełnić restytucyjnej i kompensacyjnej funkcji kary pieniężnej, mimo iż jest to jej zadanie. W konsekwencji przyjęto przepis sankcjonujący m.in. korzystanie z wód (ale także wykonywanie urządzeń wodnych, robót w wodach oraz inne działania wymagające odpowiedniej zgody wodnoprawnej) bez odpowiednio pozwolenia wodnoprawnego lub pozwolenia zintegrowanego, zgłoszenia wodnoprawnego lub oceny wodnoprawnej. Widełki kary ustawiono szeroko (od 5000 zł do 1 000 000 zł), aczkolwiek należy pamiętać, iż przy dokonywaniu poboru wód podziemnych lub wód powierzchniowych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego – podstawę ustalenia wysokości kary pieniężnej stanowi 500% opłaty zmiennej za pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych. Analogiczny procentowany punkt odniesienia przyjęto jeszcze w dwóch przypadkach: wprowadzania ścieków do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi (500% opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi) i odprowadzania wód opadowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast do wód (500% opłaty zmiennej za odprowadzanie takiej deszczówki).

Czas na reakcję

Wprowadzając ustawę założono, iż zakłady wprowadzające ścieki do wód lub ziemi, z uwzględnieniem wprowadzania ścieków z przelewów burzowych kanalizacji ogólnospławnej, są obowiązane do wystąpienia z wnioskiem o zmianę pozwoleń wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi przez uzupełnienie ich warunków w zakresie wprowadzania ścieków z przelewów burzowych kanalizacji ogólnospławnej do dnia 1 lipca 2024 r. Uwaga: wydane przed dniem 1 stycznia 2024 r. pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków z przelewów burzowych kanalizacji ogólnospławnej wygasają, bez odszkodowania, po upływie okresu, na jaki zostały wydane, jednak nie później niż do dnia 1 stycznia 2026 r., o ile nie zostały zmienione zgodnie z przywołaną wyżej zasadą. Co istotne, w przypadku niezłożenia wniosku, o którym mowa wyżej, organy adekwatne w sprawach pozwoleń wodnoprawnych wzywają zakłady do dopełnienia obowiązku, informując jednocześnie o skutkach jego niedopełnienia. Ponadto należy pamiętać, iż po pierwsze, wydane do dnia 1 stycznia 2024 r. pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, w których nie określono sposobu pobierania próbek ścieków, wygasają po upływie okresu, na jaki zostały wydane. Po drugie, do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem 1 stycznia 2024 r. w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi stosuje się przepisy dotychczasowe.