Pozytywne i negatywne przesłanki rozwodu
W polskim prawie przesłanki orzeczenia rozwodu zostały określone w art. 56 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO). Aby sąd mógł orzec rozwód musi poznać powodoy do rozowdu tzn. iż muszą być spełnione pozytywne przesłanki rozwodu i jednocześnie nie mogą występować przesłanki negatywne.
Pozytywne przesłanki orzeczenia rozwodu przez Sąd
Pozytywne przesłanki orzeczenia rozwodu to takie, które musza wystąpić, by Sąd mógł orzec rozwód.
Przepis art. 56 §1 KRO stanowi:
Oznacza to, iż Sąd może orzec rózwód, o ile między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Co to oznacza?
Stwierdzenie, iż proces rozkładu osiągnął już stan pozwalający go określić mianem trwałego i zupełnego, jest konieczną przesłanką orzeczenia rozwodu (art. 56 § 1 k.r.o.) . Samo dążenie obojga małżonków do orzeczenia rozwodu nie może przesądzać o istnieniu przesłanek warunkujących rozwód.
Orzekając rozwód Sąd bada czy rozkład pożycia małżonków jest trwały i zupełny. Sąd jest zobligowany samodzielnie dokonać ustaleń okoliczności danej sprawy dotyczacych trwałości i zupełności rozkąłdu pozycia małżeńskeigo, przy czym w myśl wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej istota powyższego sprowadza się do tego, iż ustalając zupełny i trwały rozkład pożycia, sąd nie jest obowiązany do oceny ważności jego powodów, tj. nie ma obowiązku badać, czy w świetle zasad współżycia społecznego można je uznać za wystarczająco doniosłe, a jedynie musi dokonać ustlaęń czy takowy rozkłąd faktycznie nastapił, a postawa małżonków nie dopuszcza możliwości do powrotu do małżeństwa.
Pozytywne przesłanki orzeczenia rozwodu – zupełny rozkład pożycia małżeńskiego:
Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, iż między małżonkami ustały:
- więź uczuciowa/ emocjonalna (brak miłości, przywiązania),
- więź fizyczna (brak współżycia seksualnego),
- więź gospodarcza (brak wspólnego prowadzenia domu).
Zerwanie więzi duchowej / uczuciowej oznacza, iż jeden lub obaj małżonkowie przestali odczuwać emocjonalne przywiązanie i bliskość wobec siebie, a uczucie miłości, które kiedyś łączyło strony wygasło lub zostało zniszczone. Zerwanie więzi może objawiać się brakiem ciepła, troski i empatii.
Zerwanie więzi fizycznej oznacza nie tylko zaprzestanie współżycia fiyzycznego, ale również brak kontaktu fizycznego między małżonkami polegający na zaprzestaniu wszelkiej czułości, przytulania, pocałunków, trzymania się za ręce.
Zerwanie więzi gospdoarczej oznacza, iż małżonkowie zaprzestali prowadzenia wspólneego gospodarstwa domowego, przestają wspólnie gospodarować i podejmwoać wspólne decyzje gospodarcze, przestają dzielić się odpowiedzialnością za wspólne finanse, majątek, obowiązki z bieżacym utrzymaniem. Warto podkreslić, iż sam fakt posiadania przez każdego z małżonków osobnego konta bankowego nie przesądza o zerwaniu więzi gospodarczej.
Rozkład musi dotyczyć wszystkich tych elementów jednocześnie, niemniej jednak w wyjątkowych okolicznościach sąd uznaje, iż brak zerwania jednej z ww. wiezi (np. utrzymanie wspólnego mieszkania z konieczności) nie wyklucza zupełności rozkładu.
Pozytywne przesłanki rozwodu – trwałość rozkładu pożycia:
Trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego oznacza, iż rozkład pożycia ma cechy trwałości, tzn. nie jest chwilowy i nie ma realnej szansy na pojednanie małżonków i powrotu do wspólnego pożycia. Sąd ocenia trwałość na podstawie długości rozłąki, relacji między stronami, prób naprawy związku, przyczyn, które doprowadziły do rozkładu itp. Przepisy nie wskazują okresu czasu jaki jest konieczny do uznania, iż rozkład pożycia ma charakter trwały, zaś w orzecznictwie przyjmuje się, iż jest to czas ok. 1 roku.
Jedcznocześnie krótki upływ czasu od daty zawarcia związku małżeńskiego przez osoby w młodym wieku i krótki stosunkowo okres rozkładu pożycia nie wyłączają same przez się orzeczenia rozwodu z uzasadnieniem, iż rozkład pożycia z tych względów nie jest zupełny i trwały, o ile poza tym nie wchodzi w grę żadna z negatywnych przesłanek rozwodu.
Praktyka sądowa wskazuje, że zdarza się, choć wyjątkowo, iż wskutek bardzo poważnego zdarzenia (np. pobicie, zdrada) uznać można za zupełny i trwały rozkład pożycia, choćby jeżeli upłynął stosunkowo krótki okres czasu.
Reasumując, ustalając zupełność rokałdu pożycia, należy badać jego zasięg i obszar, natomiast ocena trwałości rozkłądu wiąże się z jego intensywnością i głębokością. Rozwód nie może być traktowany przez małżonków jako sposób na rozwiązanie ich problemów małżeńskich. Sąd nie może zatem orzec rozwodu tak długo, jak długo nie stwierdzi zaniku pożycia małżeńskiego wykazującego cechy zupełności i trwałości.
Negatywne przesłanki do rozwodu, czyli kiedy Sąd nie może orzec rozwodu?
Negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu to takie, których zaistnienie wyklucza możliwość orzeczenia rozwodu przez Sąd.
Zgodnie z art. 56 §2 i §3 KRO:
Zagrożenie dobra wspólnych małoletnich dzieci jako przesłanka wykluczajaca orzeczenie rozwodu:
Ustawodawca wskazuje, iż jeżeli rozwód mógłby poważnie zaszkodzić wspólnym małoletnim dzieciom stron (np. destabilizacją emocjonalną, utrata kontaktu z jednym z rodziców), sąd może oddalić pwództwo o rozwód, mimo iż istnieje rozkład pożycia, a choćby wówczas, gdy oboje małżonkowie zgodnie wnoszą o orzeczenie rozwodu.
Nie budzi wątpliwości, iż pojęcie wspólnych małoletnich dzieci dotyczy:
- małoletnich dzieci, za którymi przemawia domniemanie pochodzenia z danego małżeństwa,
- małoletnich dzieci pozamałżeńskich, których pochodzenie od stron zostało ustalone w sposób przewidziany przez przepisy prawa (art. 72 k.r.o. – uznanie ojcostwa albo sądowne ustalenie ojcostwa);
- małoletnich dzieci przysposobionych przez oboje małżonków oraz dzieci jednego z małżonków, które przysposobił współmałżonek.
Przy ocenie, czy dobro dzieci sprzeciwia się rozwodowi, należy – jak zaleca Sąd Najwyższy – konkretnie rozważyć, jaka byłaby ich sytuacja, gdyby do rozwodu nie doszło, i porównać ją z sytuacją, jaka zaistnieje po orzeczeniu rozwodu; nie można przy tym oceniać tej kwestii na podstawie założenia, iż małżonkowie wrócą do wspólności małżeńskiej po odmówieniu im orzeczenia rozwodu, o ile okoliczności przemawiają przeciwko takiemu założeniu.
Odmowa rozwodu z tego powodu, iż jest on w danym momencie nie do pogodzenia z odczuciami dziecka, powinna nastąpić w szczególności w sytuacji, gdy dziecko:
- w ogóle nie zostało przygotowane do rozstania rodziców,
- jest zaskoczone nagłym rozpadem rodziny,
- kategorycznie pragnie ponownego scalenia rodziny,
- rodzice nie wykazują żadnej woli współdziałania z zakresie przygotowania dziecka do rozwodu.
Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego
Sąd odmówi rozwodu, jeżeli jego orzeczenie byłoby rażąco niesprawiedliwe moralnie, np. jedno z małżonków jest ciężko chore i całkowicie zależne od drugiego, zwłaszcza o ile z żądaniem tym wsytępowałby małżonek zdrowy.
Sąd Najwyższy stwierdził również, iż omawiana negatywna przesłanka rozwodowa może zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami współżycia społecznego nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych. Na przykład orzeczenie rozwodu może okazać się sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zwłaszcza wówczas, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga pomocy i rozwód stanowi dla niego rażącą krzywdę. Przy czym orzecznictwo SN wskazuje, iż orzeczenie rozwodu nie będzie wykluczone mimo choroby małżonka, jesli choroba została przez niego zawiniona np. wskutek uzależnienia lub lekkomyślnego zachowania.
Żądanie rozwodu wyłącznie przez małżonka winnego rozkładu
Jeśli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia ponosi jeden z małżonków, a drugi sprzeciwia się rozwodowi – sąd może nie orzec rozwodu, chyba iż odmowa byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Wskazana zasada nie ma charakteru bezwzględnego; orzeczenie rozwodu jest możliwe, o ile drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo gdy odmowa zgody na rozwód w danych okolicznościach jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Prawo do wyrażenia zgody na rozwód stanowi ściśle osobiste uprawnienie małżonka niewinnego. Zgoda ta musi być wyraźna, tj. musi wskazywać na jego wolę uzyskania rozwodu. Sąd Najwyższy wskazał, iż jeżeli małżonek niewinny wyraża zgodę jedynie po to, aby uniknąć nieprzyjemnych nalegań (nie mówiąc już o naciskach połączonych z groźbą) drugiego małżonka, to taka zgoda nie może być uznana za manifestację woli w kierunku uzyskania rozwodu. Zgoda na rozwód jest skuteczna tylko wówczas, gdy została złożona sądowi rozwodowemu, musi istnieć w chwili wyrokowania. Może ona być cofnięta także w toku postępowania apelacyjnego aż do zamknięcia rozprawy
