Roszczenie o przywrócenie do pracy pracownika objętego szczególną ochroną trwałości stosunku pracy

Ochrona pracownika na podstawie art. 39 KP

Wykładnia celowościowa art. 39 KP prowadzi do wniosku, iż na jego podstawie objęte ochroną są tylko takie osoby, które – będąc w zaawansowanym wieku – nie posiadają jeszcze prawa do emerytury, a w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę mogłyby mieć trudności w uzyskaniu innego zatrudnienia. Funkcja ochronna i stabilizacyjna art. 39 KP sprowadza się więc do wywołania sytuacji, w której pracownik będzie mógł bez przeszkód uzyskać uprawnienia emerytalne, bez potrzeby poszukiwania zatrudnienia u innego pracodawcy, o ile kontynuowanie zatrudnienia u aktualnego pracodawcy pozwoli mu na osiągnięcie wieku emerytalnego i uzyskanie uprawnień emerytalnych, po ziszczeniu się warunków określonych w przepisach emerytalnych (zob. wyrok SN z 24.10.2017 r., II PK 295/16, Legalis; wyrok SN z 16.2.2017 r., II PK 375/15, Legalis; uchwała SN z 27.1.2016 r., III PZP 9/15, Legalis). Art. 39 KP jednoznacznie reguluje ochronę pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę. Pracodawca może natomiast rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia również w okresie ochronnym, przewidzianym w art. 39 KP. Nie oznacza to jednak, iż szczególna ochrona przed wypowiedzeniem przysługująca pracownikowi na podstawie tego przepisu nie ma znaczenia w kontekście i na płaszczyźnie roszczeń, które przysługują mu z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy bez wypowiedzenia (zob. wyrok SN z 24.6.2015 r., II PK 180/14, Legalis; wyrok SN z 20.12.2013 r., II PK 99/13, Legalis). Niezasadna jest więc teza o niestosowaniu art. 45 § 3 KP do pracowników w wieku przedemerytalnym tylko dlatego, iż zastosowany sposób rozwiązania umowy o pracę jest prawnie dopuszczalny, tak jak np. rozwiązanie umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym z winy i bez winy pracownika. Taka interpretacja mogłaby stwarzać pole do nadużyć, gdyż oznaczałaby, iż pracodawca może zwolnić się z obowiązku dalszego zatrudniania pracownika szczególnie chronionego (za zapłatą odszkodowania), bezpodstawnie rozwiązując z nim umowę o pracę w dozwolony formalnie prawem sposób (zob. wyrok SN z 13.12.2017 r., III PK 5/17, Legalis; wyrok SN z 4.11.2015 r., II PK 283/14, Legalis; wyrok z 20.12.2013 r., II PK 99/13, Legalis). Art. 45 § 3 KP określa podmioty, do których art. 45 § 2 KP nie ma zastosowania, natomiast nie zawęża jego działania przedmiotowo jedynie do sytuacji złamania zakazu płynącego ze szczególnej ochrony stosunku pracy (zob. wyrok SN z 22.9.2020 r., I PK 197/19, Legalis).

Innym przykładem pracowników chronionych przed zwolnieniem są działacze związkowi. W każdym przypadku powzięcia zamiaru wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi objętemu ochroną z art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1697; dalej: ZwZawU) pracodawca jest związany stanowiskiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w tym zakresie. Jest tak dlatego, iż wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyny niezwiązanej z taką działalnością może stanowić tylko pretekst do uwolnienia się przez pracodawcę od niewygodnego pracownika. Trudno bowiem przyjąć, aby pracodawca, podejmując w rzeczywistości próbę pozbycia się takiego pracownika, jako przyczynę jego zwolnienia wskazywał okoliczności związane z prowadzeniem przez niego działalności związkowej w ramach obowiązujących przepisów (zob. wyrok SN z 20.1.2016 r., II PK 312/14, Legalis). Decyzja co do dalszego pozostawania w zatrudnieniu działacza związkowego leży więc w gestii zarządu organizacji związkowej, a brak zgody na wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy nie pozwala pracodawcy na dokonanie tej czynności wobec działacza związkowego, niezależnie od przyczyny leżącej u podstaw zamiaru pracodawcy. Skutkiem pogwałcenia przez pracodawcę zakazu wynikającego z art. 32 ust. 1 pkt. 1 ZwZawU jest, co do zasady, uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy (zob. wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 145/18, Legalis).

Roszczenie o przywrócenie pracownika do pracy

Nie oznacza to jednak, iż roszczenie o przywrócenie do pracy pracownika objętego szczególną ochronią trwałości stosunku pracy powinno być uwzględniane automatycznie bez zbadania okoliczności konkretnego przypadku, a przede wszystkim przyczyn zwolnienia (zob. postanowienie SN z 15.5.2019 r., II PK 83/18, Legalis; wyrok SN z 14.10.2014 r., II PK 293/13, Legalis; wyrok SN z 17.6.2014 r., II PK 247/13, Legalis). Sąd może bowiem orzec o odszkodowaniu, o ile dochodzenie przez takiego pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy może zostać zakwalifikowane w konkretnej sytuacji jako nadużycie prawa (zob. wyrok SN z 13.6.2019 r., III PK 79/18, Legalis; postanowienie SN z 15.1.2019 r., II PK 331/17, Legalis). Na podstawie art. 8 KP każde działanie albo zaniechanie może być uznane za nadużycie prawa, jeżeli występuje jedna z dwóch przesłanek: obiektywna sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub obiektywna sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Należy podkreślić, iż art. 8 KP dotyczy nadużycia, a nie naruszenia prawa. Konstrukcja ta obejmuje więc przypadki, w których zachowanie określonego podmiotu spełnia formalnie wszystkie wymagania przewidziane prawem, natomiast z innych, pozaprawnych względów (np. społecznych czy moralnych) zachowanie to nie zasługuje na ochronę prawną (zob. wyrok SN z 3.10.2017 r., II PK 237/16, Legalis). Art. 8 KP upoważnia sąd do oceny w jakim zakresie, w konkretnym stanie faktycznym, działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie jego prawa i nie korzysta z ochrony prawnej (zob. wyrok z 28.10.2020 r., II PK 93/19; wyrok SN z 2.10.2012 r., II PK 56/12, Legalis; wyrok SN z 12.1.2011 r., II PK 89/10, Legalis). Ocena, czy w konkretnym przypadku ma zastosowanie norma art. 8 KP, mieści się w granicach swobodnego uznania sędziowskiego (zob. postanowienie SN z 9.3.2021 r., III PSK 29/21, Legalis; postanowienie SN z 4.6.2019 r., II PK 149/18, Legalis). Jednak stawiając tezę o nadużyciu przez stronę prawa w rozumieniu art. 8 KP, należy wyjaśniać, jakie konkretnie prawo podmiotowe, które w ocenie sądu zostało naruszone, wchodzi w rachubę, czy czynienie użytku z tego prawa polega na jego sprzeczności z zasadami współżycia społecznego czy ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (bądź i z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa) oraz jakie zasady współżycia społecznego (społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa) zostały pogwałcone (zob. wyrok SN z 13.5.2021 r., III PSKP 17/21, Legalis; wyrok SN z 17.9.2020 r., II PK 5/19, Legalis; wyrok SN z 6.4.2011 r., II PK 254/10, Legalis).