Stronę trzeba pouczać, choćby gdy ma adwokata

Stan faktyczny

NSA po rozpoznaniu skargi kasacyjnej uchylił wyrok WSA w Kielcach z 21.12.2022 r., II SA/Ke 617/22, Legalis, w sprawie ze skargi na decyzję SKO w Kielcach w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego, a nadto zaskarżoną decyzję.

SKO utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy o odmowie przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wnioskowanego w związku z opieką nad matką. W sprawie tej Skarżąca wystąpiła o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną. We wniosku pełnomocnik skarżącej wskazał, iż pobiera ona w tej chwili emeryturę, jednak nie stanowi to bezwzględnej przesłanki negatywnej do ustalenia prawa do świadczenia, skoro organ po ustaleniu zaistnienia przesłanek pozytywnych winien poinformować stronę o możliwości złożenia wniosku o zawieszenie wypłaty świadczenia emerytalnego i po uzyskaniu decyzji organu adekwatnego w tym zakresie, wydać decyzję przyznającą świadczenie pielęgnacyjne.

Wójt Gminy odmówił przyznania skarżącej wnioskowanego świadczenia, wskazując m.in. na fakt, iż skarżąca ma ustalone prawo do emerytury, co wyklucza przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.

SKO w Kielcach utrzymało w mocy decyzję organu I instancji, zaznaczając jednak, iż odmowa uwzględnienia wniosku z uwagi na wiek, w jakim powstała niepełnosprawność osoby wymagającej opieki, była nieprawidłowa. Organ nie uznał za wystarczającą akcentowaną we wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego gotowość skarżącej do zawieszenia pobierania świadczenia emerytalnego. W ocenie Kolegium warunkiem przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest przedłożenie decyzji ZUS o wstrzymaniu wypłaty emerytury, czego pełnomocnik skarżącej, pomimo swojej fachowości i dużego doświadczenia, nie uczynił. SKO zauważyło, iż zawiadomienie, o którym mowa w art. 10 § 1 KPA zostało wystosowane do skarżącej, pomimo, iż w postępowaniu reprezentowana była przez pełnomocnika, jednak w ocenie organu II instancji, obowiązek informacyjny został wypełniony. Stronie umożliwiono zatem wybór jednego spośród dwóch świadczeń. Nadto fachowy pełnomocnik, już od wszczęcia postępowania miał świadomość, iż pobieranie emerytury stanowi negatywną przesłankę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego i nie poczynił żadnych kroków, aby przeszkodę tę usunąć.

Skarżąca we wniesionej do WSA w Kielcach skardze ponowiła argumentację odwołania, podkreślając, iż organ naruszył obowiązek wynikający z art. 9 KPA oraz nie dopełnił obowiązku z art. 136 § 1 KPA, przedłużając postępowanie w sposób naruszający art. 12 KPA.

WSA w Kielcach oddalając skargę uznał, iż organ I instancji wywiązał się z obowiązku umożliwienia stronie dokonania wyboru jednego ze świadczeń w toku postępowania administracyjnego. Stronie zapewniono realizację obowiązku wskazanego w art. 79a § 1 zd. 1 KPA.

W skardze kasacyjnej zawarto m.in. zarzut niepoinformowaniem strony o spełnieniu wszystkich pozostałych przesłanek warunkujących przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, poza posiadanym przez stronę prawem do emerytury oraz niewezwaniem jej do zawieszenia przysługującego jej prawa do emerytury, w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Stanowisko NSA

NSA uznał, iż skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu.

Jakkolwiek skarżąca była reprezentowana przez kwalifikowanego pełnomocnika, to skutki wywiedzione z tego faktu przez organy nie są uzasadnione i prawidłowe. Przepisy KPA z faktem ustanowienia pełnomocnika wiążą szereg skutków, w szczególności w takiej sytuacji organ, zgodnie z art. 40 § 1 KPA, dokonuje doręczeń przedstawicielowi strony. Temu obowiązkowi organ I instancji uchybił, doręczając zawiadomienie, wystosowane w trybie art. 10 § 1 KPA, skarżącej, z pominięciem jej pełnomocnika. Już z tego powodu nie można z nim łączyć żadnych, zwłaszcza negatywnych dla strony skutków, jak to uczynił organ odwoławczy, a następnie Sąd I instancji. Natomiast organ odwoławczy w ogóle pominął realizację obowiązku wynikającego z art. 10 § 1 KPA albowiem po wniesieniu odwołania nie zawiadomił strony o zamiarze wydania decyzji, nie zapewnił możliwości wypowiedzenia się, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem pozbawiło stronę informacji o stanowisku organu odwoławczego w kwestii przeszkód w uwzględnieniu wniosku. Organy naruszyły zatem przepis art. 40 § 1 KPA i art. 10 § 1 KPA w zw. z art. 9 KPA, albowiem na żadnym etapie postępowania nie dokonały prawidłowych zawiadomień, nie zrealizowały w ten sposób swoich obowiązków procesowych. Natomiast przepisy KPA, ze względu na fakt reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika, nie wyłączają i nie ograniczają obowiązków organów wobec strony. Gdy strona jest reprezentowana przez adwokata, to nie ustają obowiązki informacyjne, związane z udzielaniem pouczeń, a ich zakres się nie zmienia. Fakt reprezentowania strony przez adwokata nie usprawiedliwia też zaniechań organów w realizacji ich obowiązków.

Sąd I instancji pominął też zasadniczą w sprawie kwestię, związaną z powodem wydania decyzji odmownych. Organ I instancji uzasadnił odmowę zaistnieniem 2 przesłanek negatywnych, tak więc na tym etapie postępowania nie ziściły się przesłanki do zastosowania art. 79a KPA. Natomiast organ II instancji uznał, iż wyłączną przeszkodą do przyznania prawa do świadczenia jest fakt pobierania przez skarżącą emerytury i zaniechania zawieszenia jej pobierania. Stanowisko organów uległo zatem zasadniczej zmianie, albowiem ta przeszkoda mogła zostać usunięta przez stronę. Zgodnie z art. 79a § 1 KPA, w postępowaniu wszczętym na żądanie strony, informując o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, organ administracji publicznej jest obowiązany do wskazania przesłanek zależnych od strony, które nie zostały na dzień wysłania informacji spełnione lub wykazane, co może skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z żądaniem strony. Natomiast art. 79a § 2 KPA stanowi, iż w terminie wyznaczonym na wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, strona może przedłożyć dodatkowe dowody celem wykazania spełnienia przesłanek, o których mowa w art. 79a § 1 KPA.

W świetle tych regulacji praktyka działania organu II instancji nie zasługiwała na aprobatę. Po otrzymaniu odwołania SKO nie zastosowało art. 79a KPA, czym naruszono zarówno ten przepis, jak też zasady ogólne postępowania administracyjnego z art. 10 KPA, art. 9 KPA i art. 8 § 1 KPA. Zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia tych przepisów były uzasadnione. Opisane naruszenia mogły mieć przy tym istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżąca deklarowała zawieszenie pobierania emerytury, wobec czego organ odwoławczy powinien był wezwać ją, wyznaczając termin, do przedłożenia stosownej decyzji organu rentowego, co wedle deklaracji strony, prawdopodobnie miałoby miejsce. Wskazywanie, iż zawodowy pełnomocnik wiedział o konieczności zawieszenia pobierania emerytury w okolicznościach sprawy nie ma żadnego znaczenia, skoro nie został on zawiadomiony o zakończeniu postępowania i możliwości wypowiedzenia się w sprawie.

NSA uznał, iż prawidłowe jest przy tym stanowisko pełnomocnika skarżącej, iż nie można oczekiwać, aby osoby utrzymujące się z niskich świadczeń emerytalnych bądź rentowych zawieszały uprzedzająco ich pobieranie w oczekiwaniu na decyzję w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego, pozbawiając się środków utrzymania. Istniejące regulacje procesowe, powyżej przedstawione, a naruszone przez organ odwoławczy, czynią taką praktykę zbędną.