Ubezpieczenie społeczne wspólnika sp. z o.o.

Stan faktyczny

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie (dalej: ZUS) wydał 15.10.2020 r. dwie decyzje administracyjne o podleganiu ubezpieczeniom społecznym przez C.M. Jedną decyzją stwierdził, iż nie podlega on ubezpieczeniom społecznym jako pracownik w spółce z o.o. od 17.12.2008 r. do 31.5.2010 r. ponieważ posiada 99% udziałów tej spółki. Drugą decyzją stwierdził, iż podlega on ubezpieczeniom społecznym od 17.12.2008 r. do 31.7.2013 r. z tytułu posiadania 99% udziałów w spółce i powinien być traktowany jako jednoosobowy wspólnik spółki z o.o.

Sąd Okręgowy w Lublinie (dalej: SO) wyrokiem z 19.10.2022 r. oddalił odwołania C.M. od tych decyzji. Orzekł, iż w okresach objętych decyzjami C.M. nie mógł podlegać ubezpieczeniom społecznym jako pracownik spółki (pierwsza decyzja), ponieważ 99% udziałów w spółce nie pozwala na pracownicze zatrudnienie. Ustalił, iż podlegał on ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; dalej: SysUbSpołU). W uzasadnieniu wskazał, iż w orzecznictwie przyjęto zasadę, iż spółkę można traktować jako spółkę jednoosobową, także wtedy, gdy udział drugiego wspólnika (wspólników) jest symboliczny. Za taki orzecznictwo uznaje posiadanie 1% kapitału. Wspólnik taki jest wspólnikiem iluzorycznym, zwłaszcza, gdy nie wykazano jego aktywności i wpływu na działalność spółki.

Sąd Apelacyjny w Lublinie (dalej: SA) rozpoznając apelację, powziął wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Uzasadniając pytanie prawne SA wskazał, iż jedyny wspólnik spółki z o.o. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na podstawie tytułu określonego w art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Regulacja tego przepisu obejmuje tylko wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Istnieje jednak w orzecznictwie rozbieżność dotycząca tego, czy art. 8 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU ma zastosowanie do wspólnika dwu lub wieloosobowej spółki z o.o., który jest wspólnikiem dominującym. Wskazano na dwie grupy orzeczeń.

1. Pierwsze z nich – ze względu na podobieństwo statusu dominującego wspólnika i wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. – przyjmuje, iż ten pierwszy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. (wyrok SN z 3.7.2019 r., II UK 24/28, wyrok SN z 16.12.2021 r., II USKP 101/21, Legalis, wyrok SN z 5.3.2020 r., III UK 36/19, Legalis) W orzeczeniach tych odchodzi się od literalnego brzmienia przepisu, na rzecz wykładni celowościowej i aksjologicznej uzasadniając, iż odmienna interpretacja prowadziłoby do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji obywatela do zabezpieczenia społecznego. Brak uregulowania statusu ubezpieczeniowego wspólnika dominującego (prawie jedynego), jest rodzajem luki i w stosunku do takich osób, przepis art. 8 ust.6 pkt 4 SysUbSpołU winien być stosowany przez analogię.
2. Drugie, odmienne stanowisko oparte jest na wykładni literalnej. SN wskazuje, iż obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym podlega tylko jedyny wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a nie wspólnik większościowy, choćby „prawie” jedyny (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU w związku z art. 4 § 1 pkt 3 KSH). Akcentuje się, iż podleganie ubezpieczeniom społecznym osoby związane jest z przynależnością do grupy podmiotów określonej w SysUbSpołU (katalog zamknięty).

Zagadnienie prawne

„Czy wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów zapewniających mu możliwość swobodnego kształtowania treści uchwał na zgromadzeniu wspólników i podejmowania decyzji dotyczących działalności spółki podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU?”.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy uchwałą z 21.2.2024 r., III UZP 8/23, Legalis, podjął uchwałę o treści:

Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów, nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU.

SN na wstępie odniósł się do przedstawionego pytania wskazując, iż ogranicza się tylko do ustalenia zakresu podmiotowego regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Przyczyną sprawy jest zakwestionowanie przez organ rentowy pracowniczego zatrudnienia jako podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym dominującego wspólnika w spółce z o.o. i orzecznictwo mówiące, iż tam gdzie nie spełnia się stosunek pracy, to z uwagi na zasadę powszechności ubezpieczeń społecznych należy przyjąć, iż wspólnik w spółce z o.o. powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. SA wskazując na rozbieżności w orzecznictwie sformułował pytanie prawne ponad kwestią pracowniczego zatrudnienia.

SN potwierdził, iż rozbieżność w orzecznictwie wskazana w uzasadnieniu stanowiska SA rzeczywiście wystąpiła, jednak nie wyznacza ona dalszego kierunku wykładni. Jest tak, bowiem w ocenie SN, znaczenie ma adekwatna wykładnia przedstawiona w wyroku SN z 15.9.2021 r., I USKP 44/21, Legalis, a wcześniej w wyroku z 16.12.2020 r., I UK 225/19, Legalis. Po tych orzeczeniach utrwala się jednolita wykładnia, iż art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU obejmuje jedynie wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. (wyrok SN z 28.1.2021 r., I USKP 1/21, Legalis; postanowienie SN z 30.11.2021 r., II USK 366/21, Legalis).

SN stwierdził, iż pytanie odnosi się do tego, czy różnica dzieląca wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. i wspólnika dwuosobowej spółki z o.o. posiadającego 99/100 udziałów w spółce, jest na tyle mała, iż pozwala na objęcie go ubezpieczeniami społecznymi na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Odpowiedź jest negatywna. Według SN, nie ma znaczenia aspekt ekonomiczny i podmiotowe znaczenie dominującego udziału w spółce z o.o. Ubezpieczeniom społecznym nie podlega spółka, tylko wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. Decyduje o tym jednoznaczna regulacja art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Zgodnie z nią, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. Wskazano, iż wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. jest jeden i nie można w drodze wykładni stwierdzić, iż ubezpieczeniom społecznym na podstawie tej samej regulacji podlega drugi wspólnik w sp. z o.o. Regulacja SysUbSpołU nie zawiera odrębnej definicji wspólnika spółki z o.o., dlatego wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. to wspólnik jednoosobowej spółki kapitałowej wymienionej w art. 4 § 1 pkt 3 KSH, czyli takiej, w której wszystkie udziały należą do jednego wspólnika. Wspólnik, do którego nie należą wszystkie udziały tej spółki nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Ustawa wskazuje zamknięty katalog tytułów podlegania ubezpieczeniom społecznym. Tworzenie przez wykładnię dalszych tytułów lub podmiotowe rozszerzanie kręgu osób podlegających ubezpieczeniom społecznym nie jest możliwe, gdyż nie ma oparcia w ustawie. Niezgodne z SysUbSpołU jest orzekanie, iż tam, gdzie nie spełnia się stosunek pracy dominującego wspólnika w spółce z o.o., to tam można przyjąć podleganie ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Ubezpieczeniom społecznym podlega osoba fizyczna po spełnieniu warunków podlegania tym ubezpieczeniom. Wspólnik w spółce z o.o., niezależnie od liczby udziałów w spółce, może prowadzić własną działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegać ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 1 SysUbSpołU. Może też podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu bez prowadzenia działalności gospodarczej (art. 7 SysUbSpołU). Objęcie w art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU, ubezpieczeniami społecznymi tylko wspólnika jednoosobowej sp. z o.o. nie jest sprzeczne z ustawą zasadniczą. Zasada powszechności ubezpieczeń społecznych ma swoje granice i jest nią ustawa, na co wskazuje Konstytucja (art. 67 ust. 1 SysUbSpołU). Wobec ścisłego unormowania nie można wykreować tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, który nie jest określony w ustawie. Z tego względu problem luki prawnej jest bezprzedmiotowy.

SN wskazał, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze RP są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Oznacza to, iż warunkiem podlegania wspólnika jednoosobowej sp. z o.o. ubezpieczeniom społecznym w kraju nie jest prowadzenie działalności gospodarczej przez spółkę albo przez wspólnika, gdyż wystarcza sam tytuł określony w art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Tytuły podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 8 ust. 6 pkt 1 i 4 SysUbSpołU są odrębne i samodzielne.

Komentarz