1 rok temu
Stan faktyczny
B.K. i J.K. w Parafii rzymskokatolickiej 29.12.2007 r. oświadczyli wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Na skutek niedopatrzenia wikariusza, który udzielał ślubu, zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zostało przekazane do Urzędu Stanu Cywilnego po ustawowo określonym terminie. Proboszcz parafii poinformował zainteresowanych o zaistniałej sytuacji i zaproponował im ponowne zawarcie związku małżeńskiego w formie cywilnej, jednak B.K. i J.K. odmówili. Kierując się sugestią pracownika USC, proboszcz parafii dokonał w zaświadczeniu korekty daty zawarcia związku małżeńskiego na 5.1.2008 r. oraz zmienił numer, pod którym go zarejestrowano. Na podstawie tak zmienionego zaświadczenia Kierownik USC w M. sporządził akt małżeństwa. Po kilku latach, gdy J.K. wystąpiła do sądu o orzeczenie separacji i ustalenie na jej rzecz alimentów, B.K. wniósł powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Sąd I instancji oddalił powództwo B.K. Zgodnie z art. 1 § 2 KRO małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, a kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi następnie akt małżeństwa. Sąd stwierdził, iż skoro B.K. i J.K. złożyli zgodne oświadczenia, a Kierownik USC w M., pomimo uchybienia terminowi z art. 8 § 3 KRO, sporządził akt małżeństwa, to wobec spełnienia przesłanek z art. 1 § 2 KRO małżeństwo zostało zawarte. Zdaniem Sądu nie bez znaczenia była też okoliczność, iż małżonkowie przez wiele lat trwali we wspólnym pożyciu i zaciągali wspólne zobowiązania, a spór co do faktu zawarcia związku powstał dopiero wtedy, gdy pozwana wystąpiła z pozwem o orzeczenie separacji i zasądzenie alimentów. Sąd II instancji oddalił apelację powoda, podzielając ocenę, iż zostały spełnione przesłanki skutecznego zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej ze skutkami w sferze prawa polskiego. Przerobienie przez duchownego zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 2 KRO, dotyczyło tylko daty złożenia zgodnych oświadczeń woli przez małżonków, nie zaś samego faktu ich złożenia i treści.
Pytanie prawne
SN rozpoznający skargę kasacyjną B.K., podkreślając dużą doniosłość społeczną przepisów dotyczących zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej, przedstawił do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów następujące zagadnienie prawne: Czy zostaje zawarte małżeństwo (art. 1 § 2 KRO) w przypadku, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa na podstawie zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 2 KRO, podpisanego przez innego duchownego i przekazanego do urzędu stanu cywilnego po upływie terminu przewidzianego w art. 8 § 3 KRO?
W uzasadnieniu pytania podkreślono, iż J.K. nie kwestionuje faktu złożenia przez strony oświadczeń o zawarciu związku małżeńskiego przed duchownym oraz wyrażeniu jednocześnie woli, aby podlegało ono prawu polskiemu. Jego zarzuty dotyczą niespełnienia wymagań warunkujących zawarcie ważnego związku małżeńskiego w formie wyznaniowej określonej w art. 1 § 2 KRO. Zgodnie bowiem z art. 8 KRO, w brzmieniu adekwatnym dla tej sprawy, duchowny, przed którym zawierany był związek małżeński, zobowiązany był do niezwłocznego sporządzenia zaświadczenia stwierdzającego, iż oświadczenia małżonków zostały złożone w jego obecności oraz przekazania go USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa. Kierownik USC zobowiązany był do odmowy sporządzenia aktu małżeństwa, o ile zaświadczenie przekazano do USC po upływie wskazanego wyżej terminu. o ile zachowanie tego terminu nie było możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulegał zawieszeniu przez czas trwania przeszkody, jednak Kierownik USC w M. nie czynił takich ustaleń.
W zakresie oceny charakteru prawnego czynności kierownika USC, polegającej na sporządzeniu aktu małżeństwa po zawarciu małżeństwa w formie wyznaniowej, istnieją trzy stanowiska. Pierwsze zakłada, iż jest to przesłanka materialnoprawna zawarcia związku małżeńskiego w formie wyznaniowej, ma zatem charakter konstytutywny. Drugi pogląd, zgodnie z którym choć czynność ta nie ma charakteru konstytutywnego, to stanowi dopełnienie koniecznej przesłanki dla zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej. Trzecie stanowisko opiera się na przyjęciu, iż sporządzenie aktu małżeństwa ma charakter deklaratywny. Przyjęcie jednego z tych poglądów determinuje ocenę charakteru terminu określonego w art. 8 § 3 KRO i skutków wynikających z jego niedochowania. Przy założeniu konstytutywnego charakteru czynności sporządzenia przez kierownika USC aktu małżeństwa przyjmuje się, iż termin ten ma charakter zawity. Jego uchybienie powoduje więc, iż małżeństwo nie zostaje zawarte choćby wtedy, gdy kierownik USC następnie sporządzi akt małżeństwa. Natomiast przyjęcie, iż czynność ta ma charakter jedynie deklaratoryjny oznacza, iż termin na przekazanie przez duchownego zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 3 KRO, ma charakter jedynie instrukcyjny. W rezultacie bez znaczenia jest okoliczność, czy zaświadczenie przekazane przez duchownego do USC spełnia wymagania ustawowe, a choćby czy w ogóle zostało ono sporządzone i przekazane do USC.
Stanowisko SN
SN uznał, iż dla oceny, czy związek małżeński zawarty w formie wyznaniowej wywołuje również skutki zawarcia małżeństwa zgodnie z prawem polskim, podstawowe znaczenie mają kryteria wyznaczone przez art. 1 § 2 KRO. W konsekwencji najważniejsze jest to, czy małżonkowie przy zawieraniu związku małżeńskiego w formie wyznaniowej w obecności duchownego oświadczyli wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, a następnie doszło do sporządzenia aktu małżeństwa przez kierownika USC. W przypadku spełnienia tych wymagań bez znaczenia dla oceny istnienia tego małżeństwa mają uchybienia w zakresie treści i formy zaświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego lub naruszenie terminu jego przesłania kierownikowi USC. Wskazane nieprawidłowości nie mogą stanowić wystarczającej podstawy dla skutecznego zakwestionowania zawarcia małżeństwa.
