Rozdzielność majątkowa w trakcie małżeństwa – co warto wiedzieć?

Wprowadzenie rozdzielności majątkowej to temat, który wzbudza zainteresowanie zarówno par młodych, jak i tych z dłuższym stażem małżeńskim. Rozdzielność majątkowa ma rację bytu zarówno wobec małżonków żyjących wspólnie, jak i będących w toku długotrwałego rozwodu lub separacji faktycznej.

Powyższy ustrój majątkowy w toku trwania wspólnego pożycia małżonków może być dobrym rozwiązaniem, szczególnie w sytuacjach, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, ma długi powstałe przed zawarciem małżeństwa lub po prostu gdy obie strony chcą zachować większą niezależność finansową.

Rozdzielność majątkowa jest również pożądana wobec małżonków, którzy pozostają małżeństwem, ale faktycznie nie żyją już razem np. w toku sprawy rozwodowej, która potrafi się ciągnąć latami (nawet 2-3 lata I instancja, 2-3 lata postępowanie apelacyjne), albo mimo braku zainicjowania postępowania sądowego, małżonkowie żyją w separacji faktycznej, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, nie wykonują względem siebie żadnych obowiązków małżeńskich.

W niniejszym wpisie wskażemy:

• czym jest rozdzielność majątkowa?
• jakie są jej rodzaje?
• jak ustanowić rozdzielność?
• jakie konsekwencje wynikają z jej wprowadzenia.

Co to jest rozdzielność majątkowa?

Rozdzielność majątkowa to jeden z ustrojów majątkowych, który reguluje kwestie finansowe między małżonkami. Jest niejako przeciwieństwem wspólności majątkowej małżeńskiej, gdzie majątek nabyty przez małżonków po ślubie staje się wspólny. Natomiast wprowadzenie rozdzielności majątkowej sprawia, iż nie powstaje majątek wspólny małżeński, a każdy z małżonków ma swój majątek odrębny zwany też majątkiem osobistym. Możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej przewidują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Rodzaje rozdzielności majątkowej

Rozdzielność majątkową można ustanowić na kilka sposobów:

1. Umowna rozdzielność majątkowa:

– małżonkowie mogą podpisać umowę majątkową przed notariuszem, w której ustalają rozdzielność majątkową. Umowa ta powszechnie zwana jest intercyzą. Jest to rozwiązanie dobrowolne, wymagające zgody obu stron,

2. Przymusowa rozdzielność majątkowa – ważne powody – art. 52 Kodeks rodzinny i opiekuńczy

– może być ustanowiona przez sąd w przypadkach przewidzianych przez prawo, np. gdy jeden z małżonków trwoni majątek lub gdy nie można dojść do porozumienia w sprawach finansowych. Kto może zainicjować sprawę sądową? z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez Sąd rozdzielności. Nadto z powództwem może wystąpić prokurator ( jeżli wymaga tego dobro jednego z małżonków) lub choćby wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli wykaże się istnieniem interesu prawnego.

3. Rozdzielność majątkowa z mocy prawa – art. 53 Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Ustrój rozdzielności majątkowej powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Jak ustanowić rozdzielność majątkową?

Aby ustanowić rozdzielność majątkową, należy wybrać odpowiednią drogę postępowania, która zależy od okoliczności i woli małżonków.
1. Umowa majątkowa małżeńska – jeżeli małżonkowie zgadzają się na rozdzielność majątkową, mogą podpisać odpowiednią umowę u notariusza. Taka umowa wymaga formy aktu notarialnego, co wiąże się z określonymi kosztami.
2. Pozew do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej w trybie art. 52 KRO – jeżeli nie ma zgody między małżonkami, jeden z nich może złożyć pozew do sądu o przymusowe ustanowienie rozdzielności. Sąd może ustanowić rozdzielność, jeżeli uzna, iż są ku temu ważne powody, takie jak trwonienie majątku przez jednego z małżonków lub życie w rozłączeniu.

Skutki rozdzielności majątkowej umownej – intercyzy:

Ustanowienie rozdzielności majątkowej powoduje różne skutki w zależności od momentu jej wprowadzenia.

Jeżeli strony zawrą intercyzę (umowę wprowadzającą ustrój rozdzielności) jeszcze przed zawarciem małżeństwa, wówczas w ich małżeństwie nie powstanie majątek wspólny, każdy z małżonków będzie miał tylko swój majatek odrębny.

Jeżeli małżonkowie podpiszą intercyzę już w trakcie trwania związku małżeńskiego, dojdzie do sytuacji, w której początkowo tworzyli wspólny majątek małżeński, który po podpisaniu intercyzy będą mogli (ale nie muszą) między sobą podzielić. Od momentu podpisania intercyzy, każdy z nich będzie pracował na swój majątek odrębny.

Przymusowa rozdzielność majątkowa w trakcie małżeństwa – z jaką datą – chwilą złożenia pozwu lub z datą wsteczną?

W trakcie trwania małżeństwa istnieje możliwości ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej mocą orzeczenia Sądu. Postępowanie sądowe może zostać zainicjowane przez każdego z małżonków, prokuratora lub wierzyciela, o ile ma interes prawny w złożeniu powództwo. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przypada na dzień wytoczenia powództwa, ewentualnie jest możliwe z inną datą oznaczoną przez Sąd, w tym wyjątkowo z datą wsteczną (wcześniejsza niż data złożenia pozwu), zwłaszcza o ile małżonkowie żyją w rozłączeniu.

Konsekwencje rozdzielności majątkowej

Wprowadzenie rozdzielności majątkowej małżonków wiąże się z szeregiem konsekwencji, które mogą być korzystne lub niekorzystne, w zależności od indywidualnej sytuacji małżonków.
• Samodzielność finansowa – każdy z małżonków jest odpowiedzialny wyłącznie za swój majątek i swoje długi. To oznacza, iż wierzyciele jednego z małżonków nie mogą dochodzić swoich roszczeń z majątku drugiego małżonka.
• Ochrona majątku – rozdzielność majątkowa jest często wybierana, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. Dzięki temu majątek drugiego małżonka jest chroniony przed ewentualnymi roszczeniami wynikającymi z działalności gospodarczej.
• Skutki przy rozwodzie – w przypadku rozwodu małżonkowie nie muszą dokonywać podziału majątku wspólnego, ponieważ już wcześniej każdy z nich zarządzał swoim majątkiem. To może uprościć proces rozwodowy i zmniejszyć liczbę potencjalnych konfliktów.

Kiedy warto rozważyć rozdzielność majątkową?

Rozdzielność majątkowa warto rozważyć w przypadku:
• Działalności gospodarczej – jeżeli jeden z małżonków prowadzi firmę, wprowadzenie rozdzielności może chronić majątek drugiego małżonka przed ewentualnymi długami.
• Problemów finansowych jednego z małżonków – jeżeli jeden z małżonków ma problemy z zarządzaniem finansami lub wchodzi w liczne zobowiązania, rozdzielność majątkowa może zabezpieczyć drugiego małżonka przed długami.
• Niezależność finansowa – w sytuacjach, gdy małżonkowie preferują niezależne zarządzanie swoimi finansami, rozdzielność majątkowa może być dobrym rozwiązaniem.

Procedura ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd w trybie art. 52 KRO – ważne powody?

Gdy między małżonkami nie ma zgody co do rozdzielności majątkowej, możliwe jest złożenie pozwu do sądu. Powód musi przedstawić dowody potwierdzające zasadność rozdzielności, takie jak problemy finansowe jednego z małżonków, trwonienie majątku, długi, brak porozumienia w kwestiach zarządu majątkiem wspólnym. Sąd, rozpatrując sprawę, ocenia wszystkie przesłanki i podejmuje decyzję, czy istnieją ważne powody do wprowadzenia rozdzielności majątkowej w małżeństwie stron. Jedną z ważnych przyczyn dotyczących wprowadzenia rozdzielności – jest brak współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym, a choćby brak zgody na ustanowienie rozdzielności w formie umownej.

Jakie dokumenty są potrzebne do zawarcia umowy majątkowej?

Jeśli małżonkowie decydują się na dobrowolną rozdzielność majątkową, powinni udać się do notariusza. Do zawarcia umowy potrzebne będą m.in. dowody tożsamości oraz aktualny odpis aktu małżeństwa. Notariusz przygotowuje projektu umowy, która staje się wiążąca po jej podpisaniu przez małżonków i notariusza.

Koszty związane z ustanowieniem rozdzielności majątkowej notarialnej i przez sąd:

Koszty ustanowienia rozdzielności majątkowej zależą od formy, jaką wybiorą małżonkowie. W przypadku umowy notarialnej opłaty będą obejmować honorarium notariusza oraz dodatkowe opłaty związane z dokumentacją, średnio ok. kilkuset złotych. jeżeli sprawa trafia do sądu, dodatkowo należy się liczyć z kosztami sądowymi (opłata sądowa 200 zł), które mogą obejmować również honorarium dla pełnomocnika, jeżeli małżonek zdecyduje się na pomoc prawną.

Rozdzielność majątkowa a rozwód lub separacja:

Ustrój rozdzielnośi majątkowej między małżonkami powstaje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód lub separację w małżeństwie stron. Wówczas datą ustanowienia rozdzielności jest moment prawomocności ww. wyroku. o ile małżonkowie chcieliby uzyskać rozdzielność np. w toku sprawy rozwodowej lub o separację, konieczne jest zawarcie umowy notarialnej (intercyzy) lub złożenie pozwu o ustanowienie rozdzielności, no chyba iż zajdą zdarzenia wskazane w art. 53 KRO.

Ustrój majątkowy małżeński – rozdzielność majątkowa

Rozdzielność majątkowa jest jednym z ustrojów majątkowych obowiązujących w Polsce. Może ona zostać wprowadzona w miejsce każdego innego istniejącego ustroju majątkowego, modyfikując tym samym ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, jak i ustrój rozszerzonej lub ograniczonej wspólności majątkowej.

Czy rozdzielność majątkowa jest konieczna do sądowego podziału majątku?

Tak, dla dokonania podziału majątku wspólnego małżonków konieczne jest ustanowienie rozdzielności majątkowej, zarówno polubownego (umownego), jak i sądowego. W trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej nie ma możliwości dokonania podziału majątku.

Podsumowanie

Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy, który pozwala małżonkom na samodzielne zarządzanie swoimi finansami. Jest szczególnie przydatny w sytuacjach, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą lub gdy istnieją przesłanki do ochrony majątku jednego z małżonków. Ustanowienie rozdzielności majątkowej może odbyć się na drodze dobrowolnej poprzez umowę notarialną, lub przymusowej, na skutek pozwu złożonego do sądu. Każda z tych opcji ma swoje konsekwencje i warto rozważyć, która z nich będzie najbardziej korzystna w danej sytuacji.

Autor: adwokat Ewelina Papaj – Gajek

Katowice, dnia 24 czerwca 2025 r.