Wzrost wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego

Etap legislacyjny

9.12.204 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 21.11.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2024 r. poz. 1827; dalej: ZmPomocAlimU24). Jak stanowi art. 5 ZmPomocAlimU24, ustawa ta wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, które nastąpiło 11.12.2024 r. Innymi słowy, ZmPomocAlimU24 obowiązuje od 12.12.2024 r.

Dotychczasowy stan prawny

Wsparcie materialne, w postaci świadczeń z funduszu alimentacyjnego, dla niektórych osób uprawnionych do alimentów, które ich nie otrzymują z uwagi na bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez organy egzekucyjne czy komorników sądowych, jest przyznawane na podstawie ustawy z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1993; dalej: PomocAlimU). Stosownie do art. 1 ust. 2 PomocAlimU, fundusz alimentacyjny stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa. Przez bezskuteczność egzekucji należy zaś rozumieć egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo postępowanie upadłościowe, w toku którego w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie otrzymano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych; a także niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z powodu: a) braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika, b) braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą (art. 2 pkt 2 PomocAlimU).

Zgodnie z art. 9 ust. 1 PomocAlimU, wskazującym podmioty uprawnione do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, świadczenia te przysługują osobie uprawnionej:

Jednym z podstawowych warunków przyznania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, określonym w art. 9 ust. 2 PomocAlimU, jest spełnienie kryterium dochodowego, które w tej chwili – zgodnie z obwieszczeniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 19.1.2022 r. (M.P. z 2023 r. poz. 121) – wynosi 1209 zł netto na osobę w rodzinie.

W dotychczasowym stanie prawnym, stosownie do art. 10 ust. 1 PomocAlimU, świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługiwały w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł miesięcznie.

Potrzeba wprowadzenia zmian

Jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu do ZmPomocAlimU24, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 800) ww. maksymalna wysokość świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest niezmienna od początku obowiązywania PomocAlimU, czyli od 2008 r. Od tego momentu, to jest przez ostatnie 16 lat, kwoty utrzymania, w tym także osób uprawnionych do alimentów, a co za tym idzie kwoty samych alimentów na rzecz dzieci od rodziców, ustalane przez sądy – zgodnie z danymi pochodzącymi z Ministerstwa Sprawiedliwości – znacznie wzrosły.

Tym samym, wysokość świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest w tej chwili nieadekwatna w stosunku do tzw. kosztów życia. Ta dysproporcja nie jest zgodna z oczekiwaniami społecznymi, wyrażanymi zwłaszcza przez rodziny z dziećmi, w tym osoby samotnie wychowujące dzieci, będące w trudnej sytuacji finansowej w związku z nieskuteczną egzekucją zasądzonych od rodzica alimentów. Budzi to potrzebę aktualizacji, dostosowania maksymalnej wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego do obecnych potrzeb osób uprawnionych do alimentów.

Maksymalna kwota świadczeń z funduszu alimentacyjnego

W związku z ww. sytuacją społeczno-gospodarczą, podniesiona została maksymalna kwota świadczeń z funduszu alimentacyjnego z dotychczasowych 500 zł do 1000 zł, tj. o 100 % (art. 10 ust. 1 PomocAlimU; art. 1 ZmPomocAlimU24).

Świadczenia w nowej wysokości od 1.10.2024 r.

W ZmPomocAlimU24 wprowadzone zostały także przepisy przejściowe, regulujące ustalanie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego w nowej wysokości. Zgodnie z art. 2 ZmPomocAlimU24, w sprawach o świadczenia z funduszu alimentacyjnego, za okres do 30.9.2024 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Stosownie natomiast do art. 3 ZmPomocAlimU24, przepisy PomocAlimU w brzmieniu nadanym ZmPomocAlimU24 mają zastosowanie po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczeń na okresy świadczeniowe w rozumieniu PomocAlimU, przypadające po 30.9.2024 r. W praktyce oznacza to, iż nowa wysokość przedmiotowych świadczeń ma zastosowanie przy ustalaniu prawa do tych świadczeń na okresy świadczeniowe przypadające po 30.9.2024 r.

Zmiana wysokości przyznanego świadczenia z funduszu alimentacyjnego

Na mocy przepisu przejściowego, tj. art. 4 ust. 1 ZmPomocAlimU24, osobom, którym przyznano już świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres świadczeniowy rozpoczynający się 1.10.2024 r. i kończący się 30.9.2025 r., i ustalono wysokość kwot przysługujących świadczeń na podstawie art. 10 ust. 1 PomocAlimU w brzmieniu dotychczasowym, zostaną zmienione z urzędu decyzje przyznające świadczenia, w części dotyczącej miesięcznej kwoty przyznanych świadczeń, z uwzględnieniem art. 10 ust. 1 PomocAlimU w brzmieniu nadanym ZmPomocAlimU24. W decyzji zmieniona zostanie więc dotychczasowa miesięczna kwota świadczenia z funduszu alimentacyjnego na kwotę ustalonych alimentów, jednak nie wyższą niż 1000 zł. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 3 PomocAlimU, wnioski o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na nowy okres świadczeniowy są przyjmowane od dnia 1 sierpnia danego roku, a w przypadku wniosków składanych drogą elektroniczną – od dnia 1 lipca danego roku. Dlatego też umożliwiono organowi, który przyznał danej osobie uprawnionej świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres świadczeniowy 2024/2025 jeszcze w oparciu o dotychczasowy stan prawny, zmianę decyzji administracyjnej, z urzędu, na korzyść strony, przez odpowiednie podwyższenie kwoty przyznanych świadczeń do wysokości kwoty ustalonych alimentów, nie więcej niż 1000 zł miesięcznie.

Biorąc pod uwagę powyższe rozwiązanie należy wskazać, iż część osób uprawnionych do świadczeń z funduszu alimentacyjnego dostanie świadczenia w nowej, wyższej kwocie, z wyrównaniem już od października 2024 r. Zarówno skrócenie 14-dniowego okresu vacatio legis, jak i zastosowanie mocy wstecznej obowiązywania ww. przepisów są uzasadnione zasadami demokratycznego państwa prawnego i przemawia za tym istotny interes państwa. Powyższe jest zgodne z art. 4 ust. 2 ustawy z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1461).

Jednocześnie ustawodawca w art. 4 ust. 2 ZmPomocAlimU24 wskazał, iż postępowanie w sprawie zmiany decyzji przyznającej ww. świadczenie, wszczyna się z urzędu, a sama zmiana decyzji nie wymaga zgody strony. W konsekwencji, na zasadzie wyjątku, nie stosuje się w tym postępowaniu podstawowych zasad obowiązujących w postępowaniu administracyjnym i stanowiących gwarancję praw procesowych strony ww. postępowania, tj. art. 10 KPA, stanowiącego zasadę czynnego udziału strony w postępowaniu i art. 61 § 4 KPA regulującego obowiązek organu zawiadomienia strony o wszczęciu postępowania.