Duński rząd przedstawił projekt nowelizacji[1] ustawy o prawie autorskim[2].Nowy akt prawny ma wprowadzić narzędzia, których celem jest wprost ochrona osobistych cech fizycznych osób (np. głosu) przed cyfrowymi imitacjami (deepfake’ami). Jest to pierwszy taki projekt przepisów w UE. Projektowana nowelizacja stanowi odpowiedź na rzeczywistość, w której zwłaszcza sztuczna inteligencja (AI) przyczyniła się do znacznego wzrostu liczby deepfake’ów, czyli wygenerowanych cyfrowo treści łudząco przypominających istniejące osoby, miejsca czy zdarzenia.
Projekt nowelizacji obejmuje dwie inicjatywy, które zostaną wprowadzone w ramach ustawy o prawie autorskim. Są to:
- ochrona osobistych cech fizycznych człowieka (np. głosu, wizerunku) przed publicznym udostępnianiem realistycznych, cyfrowych imitacji tych cech[3];
- rozszerzenie ochrony praw pokrewnych artystów wykonawców, poprzez:[4]
- objęcie ochroną nie tylko artystów wykonujących utwory, ale również inne dzieła, które nie spełniają przesłanek ochrony prawnoautorskiej (np. wytwory AI, stworzone bez ludzkiego wkładu twórczego);
- wprowadzenie ochrony przeciwko wygenerowanym cyfrowo, realistycznym imitacjom artystycznych wykonań.
Ochrona fizycznych cech osobistych
Projekt nowelizacji przewiduje zakaz publicznego udostępniania, tj. bez zgody zainteresowanego, deepfake’ów imitujących osobiste cechy fizyczne człowieka (np. głos, wizerunek). Projekt nie zawiera listy tych cech[5]. Projektowane zmiany nie uznają ww. cech fizycznych za swego rodzaju „utwory” ani nie przyznają im ochrony takiej jak utworom. Planowana regulacja przewiduje natomiast przepisy podobne do regulacji dotyczących wizerunku[6] w polskim prawie autorskim. Duńska propozycja[7] obejmuje przy tym ochronę takich cech fizycznych osoby, jak np. głos, ruchy, których zasadniczo nie możemy uznać za wizerunek[8].
Ochrona ma dotyczyć wyłącznie realistycznych cyfrowych imitacji, które mogą być stworzone dzięki różnych narzędzi – nie tylko AI. Zgodnie z uzasadnieniem projektu „realistyczny” oznacza, iż imitacja musi skutkować ryzykiem wprowadzenia odbiorców w błąd. Regulacja nie dotyczy więc np. imitacji cech osoby w rozpoznawalnym kontekście fantastyki.
Bez zgody zainteresowanej osoby zabronione będzie publiczne udostępnianie[9] takich deepfake’ów. Osoba, która udzieliła zgody na ich wykorzystanie, będzie mogła ją wycofać w każdym czasie, tym samym uniemożliwiając dalsze korzystanie z imitacji[10]. Ochrona ma trwać do 50 lat, liczonych od śmierci danej osoby.
Przepis pozwala na udostępnianie deepfake’ów będących w zasadniczym zakresie m.in. karykaturą czy też satyrą, chyba iż dany deepfake stanowi dezinformację mogącą wywołać poważne ryzyko dla praw i interesów innych osób.
Warto zauważyć, iż istniejąca na poziomie UE regulacja Aktu w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act)[11] wymaga od podmiotów stosujących systemy AI oznaczania deepfake’ów (obowiązek będzie stosowany od 2 sierpnia 2026 r.[12]). AI Act nie przewiduje jednak żadnych roszczeń dla osób, których deepfake dotyczy.
Rozszerzenie ochrony praw pokrewnych artystów wykonawców
Duńskie prawo autorskie (podobnie jak polskie) chroni specjalnym prawem (zwanym prawem pokrewnym) osoby (np. piosenkarzy, aktorów), które w sposób artystyczny wykonują utwory. Planowana nowelizacja przewiduje objęcie ochroną wszystkich artystycznych wykonań, nie tylko wykonań utworów. Przykładowo w efekcie tych zmian artyści nie będą musieli zastanawiać się, czy wykonywana przez nich symfonia została wygenerowana przez AI (i tym samym nie jest utworem). W świetle projektu wykonanie, w celu objęcia ochroną, w dalszym ciągu musi być „artystyczne”. Chronione nie będą więc np. występy sportowe, gdzie najważniejszy charakter mają umiejętności i taktyka, zdeterminowane celem gry.
Projektowane zmiany mają również dać artystom wykonawcom prawo do zakazania publicznego udostępniania wygenerowanych cyfrowo, realistycznych imitacji ich artystycznych wykonań. Zgodnie z uzasadnieniem projektu, ochrona obejmie również cechy fizyczne artystów (takie jak głos) – jako nierozerwalnie związane z artystycznym wykonaniem[13]. Treść uzasadnienia wskazuje na szeroki zakres sytuacji, w których będziemy mieli do czynienia z taką „imitacją”. Jakikolwiek realistycznie wyglądający deepfake imitujący występ i głos piosenkarza lub innego artysty będzie stanowił naruszenie, niezależnie od tego czy nawiązuje do konkretnego występu tego piosenkarza, który miał już miejsce, czy też nie[14]. Uzasadnienie projektu ustawy wskazuje, iż dopiero deepfake przedstawiający wykonawcę w sytuacji, która nie ma związku z jego artystycznym wykonaniem (np. udzielanie wywiadu), nie będzie objęty tą regulacją (może natomiast podlegać omówionej powyżej ochronie fizycznych cech osobistych). Czas trwania tak zakreślonej ochrony ma wynosić 50 lat od śmierci artysty wykonawcy.
Projekt znajduje się w tej chwili na etapie konsultacji. Planowany termin wejścia w życie przepisów to 31 marca 2026 r.
Czy te rozwiązania będą wprowadzone w innych krajach UE?
Od 1 lipca 2025 r. trwa duńska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Według doniesień medialnych Dania ma zamiar prowadzić działania promujące wprowadzenie podobnych rozwiązań na poziomie UE.
Próba implementacji analogicznych regulacji w Polsce musiałaby oczywiście zostać poprzedzona szczegółową analizą. Przede wszystkim należałoby rozpatrzeć, w jakim zakresie konieczne jest wprowadzenie podobnych zmian w świetle istniejących już narzędzi ochrony, w tym zwłaszcza ochrony dóbr osobistych oraz aktualnych regulacji w zakresie praw pokrewnych.
[1] Tekst planowanej nowelizacji wraz z uzasadnieniem dostępny na: https://www.ft.dk/samling/20241/almdel/kuu/bilag/232/3050901.pdf. Informacja w sprawie osiągnięcia politycznego porozumienia w przedmiocie konieczności wprowadzenia omawianych zmian dostępna na: https://kum.dk/aktuelt/nyheder/bred-aftale-om-deepfakes-giver-alle-ret-til-egen-krop-og-egen-stemme
[2] Tekst oficjalny ustawy z 18 czerwca 1995 r. o prawie autorskim (obejmujący następcze nowelizacje) dostępny na: https://www.retsinformation.dk/eli/lta/2023/1093#P70
[3] Projektowany § 73a duńskiego pr. aut.
[4] Projektowany § 65a duńskiego pr. aut.
[5] Zgodnie z uzasadnieniem projektu chodzi o wszystkie adekwatności i cechy, które charakteryzują daną osobę i są dla tej osoby unikalne (str. 41).
[6] art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
[7] Dotychczas w Danii ustawa o prawie autorskim nie przewidywała ochrony wizerunku na wzór prawa polskiego. Ochrona tego rodzaju dobra została wypracowana przez orzecznictwo – zob. str. 12 uzasadnienia projektu nowelizacji.
[8] Głos może podlegać ochronie w Polsce na podstawie art. 23 i 24 kodeksu cywilnego – zob. wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2023 r., II CSKP 659/22.
[9] w rozumieniu art. 2 ust. 3 i 4 duńskiego pr. aut.
[10] Str. 41 – 42 uzasadnienia projektu nowelizacji.
[11] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji.
[12] Zgodnie z art. 50 ust. 4 AI Act.
[13] Str. 20 uzasadnienia.
[14] Wniosek z brzmienia uzasadnienia na str. 20 oraz 37.
