Zabezpieczenie dowodu

Zabezpieczenie dowodu to istotne narzędzie procesowe, które służy do utrwalenia istniejącego stanu faktycznego lub prawnego, zwłaszcza gdy istnieje obawa, iż może on ulec zmianie lub zniknąć przed wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie cywilnej.

Zabezpieczenia dowodu w sprawie cywilnej – cel instytucji

Zabezpieczenie dowodu polega na jego niezwłocznym przeprowadzeniu przez organ rozstrzygający w sytuacji, gdy zachodzi obawa, iż jego późniejsze przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.

Zabezpieczenie dowodu ma na celu ochronę interesów procesowych stron poprzez zapobieganie przyszłym zdarzeniom, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić ustalenie faktów. Zdarzenia takie mogą wiązać się zarówno z działaniem przyszłych podmiotów postępowania cywilnego, jak i z okolicznościami zachodzącymi niezależnie od ich aktywności (podobnie: Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w postanowieniu z dnia 7 marca 2016 r. sygn. akt I ACz 1934/15).

Sposób zabezpieczenia dowodu

Zabezpieczenie dowodu może dotyczyć w zasadzie każdego rodzaju dowodu. We wniosku o zabezpieczenie dowodu należy zaproponować konkretny sposób zabezpieczenia, i dotyczyć dowodu np.:

• z opinii biegłego (np. z zakresu techniki motoryzacyjnej, na okoliczność istnienia wad w samochodzie)
• z zeznań świadków (np. gdy świadek jest chory i istnieje obawa jego śmierci, świadek zaplanował przeprowadzkę w odległe miejsce lub długi wyjazd)
• z oględzin (np. rzeczy, budynku, który grozi zawaleniem, ciała z uwagi na zabieg lekarski).

Kiedy zabezpiecza się dowód w sprawie cywilnej?

Zanim sprawa trafi do sądu, a także w trakcie jej trwania, z urzędu lub na wniosek strony, można podjąć działania mające na celu zabezpieczenie dowodu. Jest to powodowane istnieniem ryzyka, iż późniejsze wykorzystanie dowodu będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione, bądź też gdy konieczne jest utrwalenie obecnego stanu rzeczy.

Sąd, rozpatrując wniosek o zabezpieczenie dowodu, działa niezależnie i samodzielnie ocenia, czy zaistniały przesłanki przemawiające za takim rozwiązaniem. Sąd bada obiektywnie, czy istnieje rzeczywiste ryzyko, iż przeprowadzenie dowodu w przyszłości stanie się niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Zabezpieczenie dowodu bez informowania przeciwnika

W sytuacjach wyjątkowych, niecierpiących zwłoki, bądź gdy nie można ustalić tożsamości lub miejsca pobytu drugiej strony, sąd może zdecydować o zabezpieczeniu dowodu bez konieczności wcześniejszego wezwania przeciwnika. A zatem we wniosku można zawrzeć żądanie o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu bez wezwania przeciwnika z uwagi na przyjęcie, iż zachodzi wypadek nie cierpiący zwłoki (Art. 313. KPC).

Zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego

W doktrynie brak jest zgodności w kwestii dopuszczalności zabezpieczenia dowodu z opinii biegłego oraz z przesłuchania strony.

Choć przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w trybie zabezpieczenia jest rzadkością ze względu na jego specyfikę, to nie można wykluczyć sytuacji wyjątkowych. Gdy istnieje realne ryzyko, iż istotne dla sprawy okoliczności ulegną nieodwracalnej zmianie, a opinia biegłego jest niezbędna do ich ustalenia, dopuszczalne jest zabezpieczenie tego dowodu.

Należy jednak podkreślić, iż taka opinia biegłego powinna być ograniczona do niezbędnego minimum i nie może zastępować innych form dowodzenia, takich jak oględziny czy dokumentacja.

Ponadto, zabezpieczenie dowodu z opinii biegłego nie może służyć celom postępowań administracyjnych czy karnych (podobnie: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz: Pruś Piotr, Stefańska Ewa, Sieńko Małgorzata, Adamczuk Andrzej, Radwan Marcin, Manowska Małgorzata).

Miejsce złożenia wniosku o zabezpieczenie dowodu

Wniosek o zabezpieczenie dowodu składa się w sądzie adekwatnym do rozpoznania sprawy, a w wypadkach niecierpiących zwłoki lub gdy postępowanie nie zostało jeszcze wszczęte, w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony (art. 311 kpc).

Forma wniosku o zabezpieczenie dowodu w sprawie cywilnej

Po wszczęciu postępowania cywilnego można złożyć wniosek o zabezpieczenie dowodu także ustnie na rozprawie.

Treść wniosku o zabezpieczenie dowodu

Wniosek o zabezpieczenie dowodu powinien obowiązkowo zawierać:

• oznaczenie wnioskodawcy i przeciwnika oraz innych osób zainteresowanych, o ile są znane.
• wskazanie faktów oraz dowodów.
• przyczyny uzasadniające potrzebę zabezpieczenia dowodu.

Opłata za zabezpieczenie dowodu

Od wniosku o zabezpieczenie dowodu pobiera się opłatę stałą w kwocie 100 złotych (Art. 23 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych). Jako koszty procesu, kwota ta podlega rozliczeniu na zasadach ogólnych na koniec postępowania.

Postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu

Postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu ma charakter postępowania pomocniczego, powiązanego strukturalnie i funkcjonalnie z postępowaniem głównym.

Zabezpieczenie dowodu przebiega etapowo poprzez dopuszczenie zabezpieczenia oraz przeprowadzenie określonego środka dowodowego (tak: Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w postanowieniu z dnia 7 marca 2016 r. sygn. akt I ACz 1934/15).

Sąd wzywa zainteresowanych na termin wyznaczony do przeprowadzenia dowodu; jednakże w wypadkach niecierpiących zwłoki przeprowadzenie dowodu może być rozpoczęte choćby przed doręczeniem wezwania przeciwnikowi.

Nie jest dozwolone zabezpieczenie dowodów w elektronicznym postępowaniu

Moment zabezpieczenia dowodu w postępowaniu cywilnym

Instytucja zabezpieczenia dowodu cechuje się dużą elastycznością. Jego przeprowadzenie w trybie zabezpieczającym nie wyklucza możliwości powtórzenia czynności dowodowych na późniejszym etapie postępowania sądowego, w razie potrzeby. Co więcej, zabezpieczenie dowodu może być zastosowane zarówno:

• przed wszczęciem sporu sądowego,
• w jego trakcie, a nawet
• po zakończeniu postępowania cywilnego, jeżeli pojawią się nowe okoliczności uzasadniające takie działanie

(podobnie: T. Demendecki (w:) A. Jakubecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2012, s. 391; por. także M. Rejdak, Poznawanie faktów oraz gromadzenie dowodów przez powoda w polskim postępowaniu cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu ochrony własności intelektualnej, Polski Proces Cywilny 2013, nr 2, s. 151 i n.).

Zabezpieczenia dowodu po prawomocnym zakończeniu sprawy cywilnej

Jak wspomniano, zabezpieczenia dowodu można dokonać przed wszczęciem sprawy, na każdym stadium postępowania cywilnego, a także po prawomocnym zakończeniu procesu w celu wznowienia postępowania, jak również w trakcie zawieszenia postępowania. Warunkiem jest dopuszczalność drogi sądowej oraz istnienie jurysdykcji krajowej w sprawie, w której ma być dokonane zabezpieczenie dowodu (tak: A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017, komentarz do art. 310 k.p.c., pkt 2, E. Rudkowska- Ząbczyk, w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz red. prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ, komentarz do art. 310 k.p.c., pkt 3, Góra-Błaszczykowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1-729 Warszawa 2015, pkt 7 i 8, wszystkie za: Legalis).

Błędy w trakcie zabezpieczania dowodu

Jeśli strony mają wątpliwości co do sposobu przeprowadzenia zabezpieczenia dowodu, mogą zgłosić je sądowi orzekającemu. Sąd może wtedy zdecydować o powtórzeniu lub uzupełnieniu tego dowodu. Ostatecznie to sąd ocenia wartość takiego dowodu, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy

Zabezpieczenie dowodu jest możliwe, gdy zachodzi obawa, iż jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione na dalszym etapie sporu sądowego.

Zabezpieczenie dowodów na potrzeby postępowania zagranicznego

Sąd może zabezpieczyć dowód znajdujący się w Polsce, o ile jest to potrzebne do dochodzenia roszczenia za granicą. Wniosek o zabezpieczenie dowodu składa się wówczas w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. O terminie wyznaczonym do przeprowadzenia dowodu zawiadamia się wnioskodawcę, chyba iż zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki (art. 1137 kpc).

Wniosek o zabezpieczenie dowodu a powodzenie przyszłej sprawy sądowej

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 26 lutego 1969 r., sygn. akt II CZ 6/69 (OSNCP 1969, nr 12, poz. 227), wskazał, iż zabezpieczenie dowodów nie może służyć temu, żeby przyszły powód miał w ten sposób upewnić się co do szans mającego się toczyć procesu.

Nie można więc żądać w trybie tej instytucji przeprowadzenia ekspertyzy sądowo-lekarskiej w celu ustalenia, czy dokonane zabiegi lekarskie były prawidłowe i czy mogły one uzasadniać roszczenie odszkodowawcze.

Wniosek o zabezpieczenie dowodu a przedawnienie

Zgłoszenie wniosku o zabezpieczenie dowodu nie przerywa biegu terminu przedawnienia.

Osoby uprawnione do złożenia wniosku o zabezpieczenie dowodu

Przed zainicjowaniem procesu nie tylko przyszły powód może domagać się zabezpieczenia dowodu, ale również osoba, która spodziewa się, ze zostanie pozwana, oraz każdy inny podmiot, który może działać w procesie, ale nie jako strona w znaczeniu materialnoprawnym (prokurator, organizacja społeczna, rzecznik konsumentów itp.) (tak: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz: Pruś Piotr, Stefańska Ewa, Sieńko Małgorzata, Adamczuk Andrzej, Radwan Marcin, Manowska Małgorzata).

Zabezpieczenie dowodu a zażalenie

Postanowienie oddalające wniosek o zabezpieczenie dowodu jest niezaskarżalne (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1969 r., I CZ 81/69, LEX nr 6551). Nie kończy ono bowiem postępowania w sprawie, jak również nie zostało wymienione w katalogu zaskarżalnych postanowień, które przewidziano w art. 394 kpc.

Pewna kontrola postanowienia oddalającego wniosek o zabezpieczenie dowodu odbywa się w ramach art. 380 kpc, stanowiącego, iż sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Możliwe jest także złożenie kolejnego wniosku o zabezpieczenie dowodu.

Zabezpieczenie dowodu a dalsze postępowanie dowodowe

Zabezpieczenie dowodu nie ogranicza sądu w swobodnej ocenie całokształtu zebranego materiału dowodowego. Sąd może w każdej chwili zarządzić przeprowadzenie dodatkowych dowodów, w tym także tych, które zostały już zabezpieczone (podobnie: Dolecki Henryk (red.), Wiśniewski Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, wyd. II).

Podsumowanie

Zabezpieczenie dowodów to istotny instrument prawny, który pozwala chronić istotne dla sprawy fakty przed utratą, zniszczeniem lub utrudnieniem ich późniejszego ustalenia. Jednakże, procedura ta może być dość skomplikowana, a jej nieprawidłowe przeprowadzenie może skutkować utratą ważnych dowodów. Dlatego też, warto skorzystać z pomocy prawnika/adwokata.