2 miesięcy temu
Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 361; dalej: VATU), przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Z kolei zgodnie z art. 8 ust. 1 VATU, przez odpłatne świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. Powszechnie wiadomo jednak, iż również nieodpłatna dostawa towarów lub nieodpłatne świadczenie usług mogą podlegać opodatkowaniu VAT. W przypadku towarów, zasada ta obowiązuje o ile podatnikowi dokonującemu darowizny przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych (art. 7 ust. 2 VATU). O ile towar nie stanowi prezentu o małej wartości lub próbki, przy spełnieniu dalszych szczegółowych warunków (art. 7 ust. 3 VATU). Nieodpłatne świadczenie usług podlega zaś opodatkowaniu, jeżeli służy do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika (art. 8 ust. 2 VATU).
Konstrukcja opodatkowania VAT nieodpłatnych świadczeń stoi na straży neutralności podatku VAT. Można ją sprowadzić do prostej reguły: odliczyłeś VAT przy nabyciu, musisz opodatkować nieodpłatne przekazanie (wyświadczenie). I na odwrót. Brak prawa do odliczenia podatku przy nabyciu towaru lub usługi to brak konieczności zapłaty przy przekazaniu za darmo.
Neutralność VAT nie zachęca więc do świadczeń nieodpłatnych. Zdarzają się jednak zupełnie nadzwyczajne sytuacje, w których tego rodzaju zachęta może być bardzo istotna. Najczęściej przybiera ona postać czasowego prawa do stosowania 0% stawki VAT dla nieodpłatnego świadczenia. Pozwala to na odliczenie podatku naliczonego przy jednoczesnym braku konieczności naliczania podatku należnego. W ostatnim czasie takich nadzwyczajnych okoliczności niestety przebywa. Preferencje związane były tak z COVID-19 jak i z wojną na Ukrainie. W związku z powodzią, resort finansów zaproponował kolejne propozycję zmian.
0% VAT – darowizny instytucjonalne
Po pierwsze, stawka 0% VAT dotyczyć ma nieodpłatnych dostaw towarów lub świadczenia usług na wszelakie cele związane z pomocą ofiarom skutków intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi. Stawkę tę stosować będzie można wyłącznie do czynności dokonywanych bezpośrednio na rzecz organizacji pożytku publicznego, jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów leczniczych oraz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Warunkiem preferencji będzie też zawarcie pisemnej umowy pomiędzy podatnikiem a jednym ze wskazanych wyżej podmiotów, z której będzie wynikało, iż darowane towary lub usługi będą związane z pomocą poszkodowanym w wyniku tego kataklizmu.
Obniżona stawka podatku ma być stosowana również wstecznie, do czynności dokonanych w okresie od 12.9.2024 r. do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie rozporządzenia. W tym wypadku trzeba będzie potwierdzić okoliczności darowizny na piśmie.
0% VAT – materiały budowlane
Równolegle procedowane są przepisy umożliwiające stosowanie 0% stawki VAT do nieodpłatnej dostawy materiałów budowlanych. To już nie muszą być darowizny instytucjonalne – obdarowanymi mogą być bowiem zarówno osoby fizyczne jak i podmioty prowadzące działalność edukacyjną, kulturalną, w zakresie ochrony zdrowia, opieki społecznej, opieki nad dziećmi, młodzieżą oraz osobami w podeszłym wieku, jak również w zakresie zbiorowego zakwaterowania uczniów i studentów. O ile podmioty takie posiadają prawo dysponowania nieruchomością na cele budowlane, w której to nieruchomości w wyniku działania intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi we wrześniu 2024 r., powstała szkoda, i która jest położona na terenie gminy określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy z 16.9.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 654).
Tu też niezbędna będzie umowa darowizny na piśmie, a dodatkowo także posiadania przez darczyńcę poświadczonej, za zgodność z oryginałem, przez pracownika socjalnego przeprowadzającego wywiad, kopii części VII kwestionariusza rodzinnego wywiadu środowiskowego, z której wynika, iż dana osoba poniosła szkodę w nieruchomości. A w odniesieniu do instytucji, potrzeba będzie zaświadczenia wydanego przez adekwatnego wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, z którego wynika, iż podmiot poniósł szkodę w nieruchomości, w której prowadzi działalność wyżej wskazaną.
Stosowanie w czasie ww. preferencji póki co określone zostało do 31.3.2025 r.
Komentarz
Konstrukcja prawna preferencji instytucjonalnej jest podobna jak w przypadku przepisów wspierających przeciwdziałanie negatywnym skutkom pandemii COVID-19 oraz wspieranie uchodźców z Ukrainy. Niestety, rodzi to pewną wątpliwość co do faktycznej „korzyści”. Nieodpłatne świadczenie usług zasadniczo podlega opodatkowaniu VAT tylko, jeżeli realizowane jest na cele inne niż działalność gospodarcza podatnika. A nieodpłatna dostawa towarów jest opodatkowana wtedy, gdy podatnik miał prawo do odliczenia podatku nabywając towar (a więc miał zamiar wykorzystania go do celów działalności opodatkowanej). jeżeli więc przykładowo prowadzący działalność w zakresie świadczenia usług księgowych nabędzie osuszacze i przekaże je choćby wskazanej w przepisach instytucji, z zachowaniem wszelakich warunków to z „preferencji” nie skorzysta. Bo zakup nie ma związku z jego działalnością opodatkowaną. Nie naliczy co prawda podatku ale i nie odliczy podatku naliczonego.
Przepisy wspierają więc podatników, którzy ponoszą określone wydatki związane ze swoją działalnością, ale następnie zdecydują się przekazać np. towary na wskazany cel. Podobne wnioski można wyciągnąć także w zakresie drugiej z omawianych preferencji. Abstrahując od pewnego formalizmu rozwiązań, największym problemem jest jednak neutralność VAT. Tylko w pewnym zakresie będzie ona traktowana mniej pryncypialnie.
