Charakter orzeczenia Sądu Najwyższego oddalającego kasację

Opis stanu faktycznego

Obrońca A.K. 30.11.2022 r. wniosła o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem SN z 13.10.2022 r., II ZK 62/22, powołując jako podstawę prawną art. 540 KPK w zw. z art. 91d ustawy z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184; dalej: PrAdw). We wniosku podniosła, iż SN rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym, zamiast na rozprawie w składzie trzech sędziów. Ponadto postanowienie, którym rozpoznano kasację, mimo iż nie zostało wcześniej rozpoznane zażalenie na odmowę przyjęcia kasacji, zostało zarejestrowane jako sprawa II ZO 63/22. Okoliczności te, zdaniem obrońcy, naruszyły prawo do obrony oraz prawo do rzetelnego procesu, co uzasadnia wniosek o wznowienie postępowania.

Po rozpoznaniu wniosku obrońcy o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem SN z 13.10.2022 r., II ZK 62/22, Legalis, SN postanowił oddalić wniosek.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN wniosek był niezasadny.

W pierwszej kolejności należało wskazać, iż wznowienie postępowania, stanowiąc nadzwyczajny środek zaskarżenia, jest instytucją wyjątkową, która ma zastosowanie w enumeratywnie wskazanych w ustawie wypadkach, określonych w art. 540-540b KPK i art. 542 § 3 KPK. Obrońca w swoim wniosku powołała wprawdzie jako ogólną podstawę wznowienia postępowania art. 540 KPK, jednak żadna z przywołanych okoliczności uzasadniających wniosek nie należy do kategorii określonych w tym przepisie.

Zgodnie z treścią art. 540 § 1 KPK postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, o ile w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, iż mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia (pkt 1); po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody wskazujące na to, iż skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze, skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary, sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu (pkt 2). Ponadto, w myśl art. 540 § 2 KPK postępowanie wznawia się na korzyść strony, o ile TK orzekł o niezgodności z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie; wznowienie nie może nastąpić na niekorzyść oskarżonego, zaś według art. 540 § 3 KPK postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Uwzględniając cytowany przepis, nie sposób nie dostrzec, iż w istocie jedyną okolicznością, jaką powołuje obrońca, która zarazem może być przedmiotem wniosku o wznowienie postępowania, jest fakt orzekania przez SN co do kasacji w sytuacji, kiedy nie rozpoznano jeszcze zażalenia na odmowę jej przyjęcia. Okoliczność ta w sposób oczywisty nie może być utożsamiona z żadną z przywołanych wyżej podstaw wznowieniowych wymienionych w art. 540 KPK.

Z faktu powołania tej okoliczności jako uzasadniającej celowość wznowienia postępowania wynika jedynie, iż w zamierzeniu skarżącej rozważana instytucja jest narzędziem odpowiednim do kontroli schematy postępowania kasacyjnego, podczas gdy tak oczywiście nie jest. Ustawodawca dopuszcza co do zasady możliwość wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem SN (art. 544 § 2 KPK), jednak do podjęcia pozytywnej decyzji w tym przedmiocie konieczne jest wykazanie jednej z podstaw wznowienia postępowania, co w niniejszej sprawie nie nastąpiło. Takiej podstawy nie sposób utożsamiać z podniesionym we wniosku rzekomym uchybieniem SN, które miało polegać na rozpoznaniu kasacji, zanim zostało rozpoznane zażalenie na odmowę jej przyjęcia, co miało ograniczyć skarżącej prawo do obrony i rzetelnego procesu. Jak już wskazano, okoliczności takiej nie można utożsamić z którąkolwiek z podstaw wznowienia postępowania, a ponadto nie sposób uznać, by rozstrzygnięcie co do kasacji, zanim zostało rozpoznane zażalenie na odmowę jej przyjęcia, naruszyło w jakikolwiek sposób prawo obwinionej. Gdyby bowiem przed rozpoznaniem kasacji doszło do jej przyjęcia wskutek uwzględnienia zażalenia, sytuacja procesowa obwinionej byłaby taka sama jak obecnie. Gdyby z kolei prawomocnie odmówiono przyjęcia kasacji, obwiniona znalazłaby się w gorszej sytuacji procesowej, gdyż wniesiona na jej korzyść kasacja nie mogłaby być rozpoznana. Oczywiste jest przecież, iż korzystniejsze jest rozstrzygnięcie merytoryczne, którego uzyskanie zakłada przecież każdy wnoszący określony środek procesowy, od rozstrzygnięcia formalnego, którego następstwem jest niemożność merytorycznego rozpoznania wniesionego środka. Rozważanie tej ostatniej sytuacji jest w tej chwili zbędne, gdyż fakt merytorycznego rozpoznania wniesionej kasacji skutkuje bezprzedmiotowością rozważania kwestii jej przyjęcia.

Kolejną okolicznością podniesioną we wniosku o wznowienie SN jest władny uznać jedynie za sygnalizację istnienia w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, gdyż jak wynika z treści art. 542 § 3 KPK, postępowanie w razie ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK wznawia się z urzędu. Oznacza to, iż w zakresie rozważenia istnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej jako podstawy wznowienia postępowania z urzędu, stronie przysługuje jedynie prawo do sygnalizacji tej okoliczności, o którym mowa w art. 9 § 2 KPK. Mimo iż przyjmuje się również, iż w braku zaistnienia uchybienia skutkującego obowiązkiem wszczęcia z urzędu postępowania wznowieniowego, ustawa nie wymaga wydania orzeczenia stwierdzającego, iż wskazywana usterka nie występuje (zob. np. uchwałę SN z 24.5.2005 r., I KZP 5/05, Legalis), SN uznał, iż ze względu na rozpoznanie wniosku w wyżej określonej części, a także objęcie jednym wnioskiem zarówno okoliczności, która zdaniem skarżącej należy do kategorii z art. 540 KPK, a jednocześnie sygnalizacji w trybie art. 9 § 2 KPK, adekwatne będzie wskazanie w niniejszym uzasadnieniu na brak podstaw do wznowienia postępowania z urzędu.

Do postępowania dyscyplinarnego w sprawach nieuregulowanych w PrAdw stosuje się odpowiednio przepisy KPK, a zatem te przepisy, które dotyczą trybu rozpoznania kasacji, czyli w pewnym zakresie m.in. forum jej rozpoznania oraz składu SN, w jakim kasacja ma być rozpoznana.

Wprawdzie z art. 91d ust. 3 PrAdw wynika, iż SN rozpoznaje kasację na rozprawie w składzie trzech sędziów, jednakże przepis ten należy systemowo odczytywać jako regulację składu SN w sytuacji, kiedy kasacja jest rozpoznawana na rozprawie.

Zgodnie z art. 534 § 1 KPK, o ile ustawa nie wymaga wydania wyroku, SN orzeka jednoosobowo, chyba iż Prezes SN zarządzi rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. Zatem w sytuacji, kiedy kasacja jest rozpoznawana na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 KPK, a więc kiedy może dojść jedynie do jej oddalenia jako oczywiście bezzasadnej, względnie do skierowania sprawy do rozpoznania na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK lub na rozprawie, zasadą jest orzekanie w składzie jednego sędziego. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie II ZK 62/22, Legalis, gdyż nie wydano zarządzenia o jej rozpoznaniu na posiedzeniu w składzie trzech sędziów.

Komentarz