1 miesiąc temu
Rozwój nowych technologii informacyjnych pociągnął za sobą lawinę regulacji unijnych zmieniających stopniowo krajobraz ochrony prywatności i ochrony danych osobowych. Wiele uwagi poświęca się regulacji sztucznej inteligencji, która ma wpływ na wiele dziedzin naszego życia poprzez rewolucyjne zmiany rynku pracy, usług czy leczenia.
Mniej obecne w mediach są zmiany związane z ewolucją systemu przetwarzania danych, które jednak będą miały duże przełożenie na codzienne życie i przede wszystkim zdrowie Europejczyków.
Kwestia zaufania
Przetwarzanie danych o stanie zdrowia zawsze było traktowane jako wymagające szczególnej ochrony. Uważano, iż relacja między lekarzem a pacjentem powinna być oparta na zaufaniu, aby osiągnąć najlepsze efekty terapeutyczne (zob. K. Łakomiec, K. Smoderek, M. Wróblewski (red.), „Realizacja zasady informed consent w kontekście relacji lekarz-pacjent”, Warszawa 2012). Bez takich gwarancji pacjenci mogliby powstrzymywać się od ujawniania zawstydzających czy stygmatyzujących informacji koniecznych w procesie leczenia.
Jednocześnie rozwój nowych technologii sprawił, iż dane dotyczące zdrowia są przetwarzane dużo szerzej, niż tylko w relacji pacjenta z lekarzem, uwzględniając zespoły specjalistów medycznych, systemy teleinformatyczne szpitali i biobanki oraz sieci badawcze.
Realia te znalazły odzwierciedlenie w europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia (EHDS). Rozporządzenie ją ustanawiające ma dwa cele. Pierwszy to poprawić dostęp osób fizycznych do ich elektronicznych danych osobowych dotyczących zdrowia i kontrolę nad nimi w kontekście opieki zdrowotnej, również kontekście transgranicznym (pierwotne wykorzystywanie danych). Drugi, to rozszerzenie możliwości wykorzystywania danych w sposób przynoszący korzyści społeczne, w szczególności poprzez badania naukowe, innowacje, kształtowanie polityki, zapobieganie i walkę z pandemiami czy rozwój medycyny spersonalizowanej (wtórne wykorzystywanie danych).
Katalizatorem dla szybkich działań wprowadzających nowe rozwiązania w przetwarzaniu danych dotyczących zdrowia była pandemia Covid-19, która pokazała, iż szybki dostęp do danych może wpływać pozytywnie na ochronę obywateli i ich praw, jak i wzbudzić niepokoje społeczne dotyczące wykorzystywania danych jednostki (nieudane wprowadzenie w Polsce aplikacji do śledzenia kontaktów zakaźnych).
Wyzwania dla państwa
Podobnie europejska przestrzeń elektronicznych danych dotyczących zdrowia wiąże się z wyzwaniami. To, przed jakim stoi państwo, jest związane z digitalizacją i zapewnieniem interoperacyjności systemów dokumentacji medycznej przy jednoczesnym dbaniu o cyberbezpieczeństwo tych niezwykle wrażliwych informacji.
Drugim wyzwaniem jest zapewnienie skutecznego nadzoru nad przetwarzaniem danych dotyczących zdrowia. Rozporządzenie wprowadza skomplikowany system, na który składają się m.in. organy ds. e-zdrowia odpowiedzialne za zaplanowanie i wdrożenie norm dostępu do elektronicznych danych dotyczących zdrowia i ich przekazywanie oraz za egzekwowanie praw osób fizycznych i pracowników służby zdrowia oraz organy ds. dostępu do danych dotyczących zdrowia, które pełnią wiodącą rolę w zapewnieniu prawidłowego wtórnego wykorzystywania danych. Organy te muszą blisko współpracować z prezesem UODO, na którego rozporządzenie również nakłada istotne obowiązki. Dotyczą one przede wszystkim zapewnienia realizacji praw podmiotów danych wynikających z nowego aktu, tj. w szczególności skutecznej realizacji prawa osób fizycznych dostępu do swoich e-danych o zdrowiu na terenie całej Unii i możliwości ich sprostowania w razie potrzeby, prawa do przenoszenia danych we właściwym e-formacie dokumentacji medycznej czy też prawa ograniczenia dostępu pracowników służby zdrowia i świadczeniodawców do ich danych zdrowotnych, gdy tego sobie nie życzą.
Trzecim wyzwaniem jest utrzymanie zaufania w kontekście opieki i badań naukowych w dziedzinie zdrowia. EHDS zakłada bowiem odejście od prymatu zgody w przetwarzaniu danych dotyczących zdrowia.
Te wszystkie zagadnienia zostaną omówione 26 marca podczas konferencji „Europejska przestrzeń danych dot. zdrowia – wyzwanie dla Europy. Wdrażanie rozwiązań w erze AI, Big Data i medycyny spersonalizowanej”, którą organizują wspólnie UODO oraz Uniwersytet Warszawski. Więcej informacji na uodo.gov.pl
Dr Katarzyna Łakomiec, INP PAN.
Mirosław Wróblewski, radca prawny, prezes UODO.
